Θέλετε να ζήσετε για πολλά χρόνια και να είστε υγιείς; Να αγαπάτε τις συζύγους σας, να έχετε καλούς φίλους και να συμμετέχετε ενεργά στα κοινά. Αυτή είναι η συνταγή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ για υγεία και μακροημέρευση. Και είναι δοκιμασμένη: σχεδόν 80 χρόνια παρακολουθήθηκαν στενά οι ζωές 700 και πλέον ανδρών (από 4 γενιές διαφορετικών ερευνητών φυσικά!). Αυτό που προέκυψε είναι συγκλονιστικό: ούτε τα επίπεδα χοληστερόλης ούτε η αρτηριακή πίεση ενός πενηντάρη είναι ικανά να προβλέψουν αν αυτός θα φτάσει σε βαθιά γεράματα. Εκείνο που προμηνύει καλά γηρατειά είναι το βάθος των σχέσεων που αναπτύσσει με την οικογένειά του και κυρίως τη σύζυγό του, όπως επίσης και το αν έχει καλούς στενούς φίλους. Φυσικά, ισχύει και το γνωστό από την εποχή του Ιπποκράτη «νους υγιής εν σώματι υγιεί», με το τάι τσι να αναδεικνύεται η καλύτερη μορφή άσκησης για όλες τις ηλικίες, ενώ η μεσογειακή διατροφή κρατά τα σκήπτρα σε ό,τι αφορά την προστασία του οργανισμού από τις επιθέσεις του γήρατος.
«Να σας ζήσει! Να είναι γερό και τυχερό! Να είναι ευτυχισμένο!». Από καρδιάς οι ευχές που ακούγονται στα μαιευτήρια, αλλά μικρή στην πραγματικότητα η δύναμη τους να καθορίσουν το μέλλον του νεογέννητου. Ευτυχώς ζούμε σε μια εποχή που η πρώτη και συνηθέστερη των ευχών δεν έχει πια το οδυνηρό νόημα που είχε πριν λίγες δεκαετίες όταν η παιδική θνησιμότητα αποτελούσε πραγματική μάστιγα. Οσο για τις άλλες ευχές, λίγη τύχη στη ζωή δεν έβλαψε ποτέ κανέναν, αλλά δεν μπορούμε και να την παραγγείλουμε! Μπορούμε όμως, και αξίζει τον κόπο, να προσπαθήσουμε να είμαστε γεροί και ευτυχισμένοι. Να προσπαθήσουμε να έχουμε μια καλή ζωή που θα διαρκέσει μέχρι τα βαθιά γεράματα. Μα, θα μου πείτε, υπάρχει συνταγή υγείας, ευτυχίας και μακροζωίας; Ακόμη και αν όλοι συμφωνήσουμε τι είναι η υγεία, δύσκολο φαίνεται να γίνει το ίδιο για την ευτυχία: είναι χαρακτηριστικό ότι διαχρονικά δημοσκοπήσεις μεταξύ φοιτητών φέρνουν σταθερά στην πρώτη θέση την απόκτηση χρημάτων και σταθερά στη δεύτερη θέση την απόκτηση φήμης στο ερώτημα «πώς φαντάζεστε το μέλλον σας για να είστε ευτυχείς;».
Είναι άραγε το χρήμα και η δόξα συνταγή ευτυχίας και μακροζωίας; Πιθανόν! Αλλά, ποιος μπορεί να μας το πει με βεβαιότητα; Ποιος μέτρησε την ευτυχία και τους παράγοντες που την επηρεάζουν; Ποιος γύρισε πίσω να ξαναρωτήσει αυτούς τους φοιτητές δέκα, είκοσι, τριάντα, πενήντα χρόνια μετά;
Μελέτη-σκυταλοδρομία!
Ε, λοιπόν,υπάρχουν κάποιοι που το έκαναν! Και δεν είναι όποιοι και όποιοι: είναι ερευνητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ οι οποίοι πραγματοποιούν μια μελέτη που θυμίζει επιστημονική σκυταλοδρομία, αφού η μια γενιά ερευνητών την παραδίδει στην επόμενη. Η μελέτη ονομάζεται Harvard Study of Adult Development (Μελέτη του Χάρβαρντ για την Ανάπτυξη των Ενηλίκων) και άρχισε το 1938! Για τη μελέτη επιλέχθηκαν 268 δευτεροετείς φοιτητές του διάσημου πανεπιστημίου οι οποίοι συμφώνησαν να γίνουν το αντικείμενο παρακολούθησης των ερευνητών, να απαντούν δηλαδή σε εκτενή ερωτηματολόγια σχετικά με κάθε πτυχή της ζωής τους και να υποβάλλονται σε πλήρεις ιατρικούς ελέγχους κάθε δυο χρόνια. Γυναίκες δεν συμπεριλήφθηκαν στην μελέτη καθώς το Χάρβαρντ τότε ήταν πανεπιστήμιο αρρένων!
Την ίδια χρονική περίοδο, ένας καθηγητής της νομικής σχολής του Χάρβαρντ, ξεκίνησε να μελετά νεαρούς άνδρες προερχόμενους από τις φτωχότερες και προβληματικότερες περιοχές της Βοστόνης. Μεταξύ αυτών ήταν και 456 οι οποίοι παρά το γεγονός ότι προέρχονταν από δυσλειτουργικές οικογένειες, είχαν πετύχει να αποφύγουν την παραβατική συμπεριφορά. Πολύ σύντομα, οι δύο μελέτες συγχωνεύτηκαν σε μία καθώς η διαφορετική κοινωνικοοικονομική κατάσταση των εθελοντών επέτρεπε τη δημιουργία μιας πληρέστερης εικόνας των παραγόντων που επηρεάζουν την ενήλικη ζωή των ανθρώπων.
Ζωές στο «μικροσκόπιο»
Οπως εύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί, οι πορείες της ζωής των 724 νεαρών ανδρών δεν ήταν όλες ανοδικές: κάποιοι απέτυχαν να έχουν την επαγγελματική σταδιοδρομία που ονειρεύονταν, κάποιοι βυθίστηκαν στο αλκοολισμό, κάποιοι εμφάνισαν σοβαρά ψυχιατρικά νοσήματα. Αντιθέτως, κάποιοι άλλοι έγιναν επιτυχημένοι επιχειρηματίες, γιατροί, δικηγόροι, διακεκριμένοι δημοσιογράφοι, ενώ ένας φοιτητής του Χάρβαρντ που ονομαζόταν Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι κατάφερε να φτάσει στο ύπατο αξίωμα της χώρας του.
Περιττό να πούμε ότι το είδος των ερωτημάτων που ανίχνευαν οι ερευνητές άλλαζε καθώς μεγάλωναν οι εθελοντές τους. Αλλα στοιχεία παρέχει μια πληθυσμιακή ομάδα σαραντάρηδων και άλλα μια ομάδα εξηντάρηδων ή εβδομηντάρηδων. Επιπροσθέτως, με την πάροδο του χρόνου διαφοροποιήθηκαν και οι ιατρικές εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονταν οι εθελοντές. Στην πραγματικότητα, το είδος των εξετάσεων αντανακλά την ιστορία της σύγχρονης ιατρικής και τις εκάστοτε επικρατούσες θεωρίες για την ανάπτυξη των ενηλίκων. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια των πρώτων 15 χρόνων της μελέτης, η θεωρία που ήθελε την γενετική να καθορίζει την ζωή των ανθρώπων είχε σαν αποτέλεσμα οι εθελοντές παράλληλα με τις ιατρικές εξετάσεις που χαρακτήριζαν την εποχή όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, να υποβάλλονται και σε πλήθος ανθρωπομετρικών εξετάσεων όπως η μέτρηση του κρανίου και του μήκους των άκρων, ή η ανάλυση του γραφικού χαρακτήρα τους. Αντιστοίχως, σήμερα οι εθελοντές καλούνται να δώσουν αίμα για τις κλασσικές εξετάσεις αλλά και για να ληφθεί δείγμα του DNA τους, ενώ η υγεία των εσωτερικών οργάνων τους ελέγχεται με μαγνητικές τομογραφίες και η λειτουργία του εγκεφάλου τους με προηγμένες απεικονιστικές μεθόδους.
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν στη διάρκεια όλων αυτών των δεκαετιών είναι ένα αληθινό χρυσωρυχείο. Και ο λόγος είναι απλός: είναι διαφορετικό να ζητήσει κανείς από έναν πενηντάρη που έχει ή δεν έχει αυξημένη χοληστερόλη να σου πει τι έκανε όταν ήταν τριάντα ή σαράντα χρονών και από τις αναμνήσεις του να εξάγει συμπεράσματα για το πως ο τρόπος ζωής μας σε νεαρότερες ηλικίες επιδρά στη χοληστερόλη μας στα πενήντα και εντελώς διαφορετικό να έχουν ήδη καταγραφεί οι αλλοτινές συνήθειες του σημερινού πενηντάρη και να προβεί κανείς σε συμπεράσματα. Η αξιοπιστία στη δεύτερη περίπτωση είναι αδιαμφισβήτητη, κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για τις αναμνήσεις.
Διαχρονικά ευρήματα
Οι επιστημονικές ανασκαφές σε αυτό το ορυχείο δεδομένων απέφεραν σημαντικά ευρήματα στις προηγούμενες δεκαετίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μελέτη του αλκοολισμού που φαίνεται ότι μάστιζε αυτή τη γενιά αμερικανών που ανδρώθηκε στην εποχή της ποτοαπαγόρευσης. Κατ αρχάς διαπιστώθηκε ότι ο αλκοολισμός αποτέλεσε την κυριότερη αιτία διαζυγίου για την ομάδα των εθελοντών και πως η κατάχρηση αλκοόλ οδηγεί σε κατάθλιψη και δεν είναι απόρροια αυτής. Με άλλα λόγια διαπιστώθηκε πόσο ανεδαφικό ήταν το χολιγουντιανό στερεότυπο που ήθελε τον παρατημένο σύζυγο να αγκαλιάζει το μπουκάλι και να σέρνεται μέχρι τον καναπέ για να πνίξει τον πόνο του στο αλκοόλ. Το αλκοόλ και η κατάθλιψη στην οποία βυθίζει τα θύματά του ήταν η αιτία της αποχώρησης πολλών από τις συζύγους των εθελοντών και μάλιστα ανεξαρτήτως βιοτικού επιπέδου και εκπαίδευσης.
Οταν οι επιστημονική κοινότητα συνειδητοποίησε ότι η μοίρα μας δεν είναι γραμμένη στα γονίδιά μας και πως ο τρόπος ζωής μας έχει άμεση επίδραση στην υγεία μας, πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά οι μελέτες που στόχευαν να συνδέσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές με εμφάνιση ασθενειών. Και σε αυτή την χρονική περίοδο η Harvard Study of Adult Development έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να καταδειχθεί πόσο επιβλαβές είναι το κάπνισμα. Λακωνικά το συμπέρασμα της μελέτης είναι το εξής: «αν υπάρχει ένα και μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε κανείς να κάνει προκειμένου να μακροημερεύσει και να γεράσει καλά, θα ήταν να αποφύγει το κάπνισμα!».
Στα σχεδόν ογδόντα χρόνια που διαρκεί η μελέτη, υπήρξαν τέσσερις διαδοχικοί επικεφαλής. Ο τελευταίος ανέλαβε το 2003 και είναι ο ψυχίατρος Robert Waldinger ο οποίος αφενός αποκατέστησε μια αδικία αποφασίζοντας να εντάξει στη μελέτη τις συζύγους των εθελοντών και αφετέρου εξασφάλιζε την συνέχειά της εντάσσοντας και τα παιδιά αυτών.
Συνταγή καλής ζωής
Ισως όμως το σπουδαιότερο πράγμα που έκανε ο Waldinger ήταν να θέσει το πλέον καίριο ερώτημα: «τι συνιστά μια καλή ζωή;». Οι περίπου 60 εναπομείναντες τότε εθελοντές (σήμερα βρίσκονται στη ζωή 19) διήνυαν τη δέκατη δεκαετία της ζωής τους και αποτελούσαν το καλύτερο «υλικό» μελέτης της μακροζωίας. Στην πραγματικότητα ο Waldinger βάδισε στα χνάρια του προκατόχου του George Valliard, επίσης ψυχιάτρου και ψυχαναλυτή, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος που έδωσε έμφαση στην διερεύνηση των σχέσεων των εθελοντών. Απόρροια της 30χρονης ενασχόλησης του Valliard με την μελέτη του Χάρβαρντ είναι το βιβλίο του Aging Well (γηράσκοντας καλά). Σε αυτό ο συγγραφέας απαριθμεί τους έξι παράγοντες που προμήνυαν καλά γηρατειά για τους εθελοντές της μελέτης: φυσική άσκηση, απουσία κατάχρησης αλκοόλ και καπνίσματος, ωριμότητα για αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής, διατήρηση ενός υγιούς βάρους και ύπαρξη μιας σταθερής οικογενειακής κατάστασης. Ειδικά για τους εθελοντές που προέρχονταν από τις βεβαρημένες γειτονιές της Βοστόνης, υπήρξε και ένας έβδομος παράγοντας, η εκπαίδευση: όσο μεγαλύτερο το εκπαιδευτικό τους επίπεδο, τόσο περισσότερες πιθανότητες είχαν να μην καπνίζουν, να μην κάνουν κατάχρηση αλκοόλ και να διατηρούν ένα φυσιολογικό βάρος.
Η έμφαση στις σχέσεις και όχι μόνο στις ιατρικές εξετάσεις που ξεκίνησε από την εποχή του Valliard, ενισχύθηκε και μάλιστα έγινε αντικειμενικότερη επί της εποχής του Waldinger: οι εθελοντές δεν απαντούσαν μόνο σε ερωτηματολόγια που τους στέλνονταν στο σπίτι, αλλά έδωσαν εκτενείς συνεντεύξεις στην πολυάριθμη ομάδα ερευνητών και δέχθηκαν να κινηματογραφηθούν στις καθημερινές τους στιγμές για μέρες ολόκληρες. Το γενικό συμπέρασμα από όλο αυτό το υλικό που συλλέχθηκε συνοψίζεται στα εξής: οι άνδρες που διατηρούσαν εγκάρδιες σχέσεις έζησαν περισσότερο και ήταν ευτυχέστεροι σε σχέση με τους μοναχικούς. Οπως χαρακτηριστικά είπε ο Waldinger σε μια ομιλία του «Η μοναξιά σκοτώνει. Είναι εξίσου επιβαρυντική με το κάπνισμα ή τον αλκοολισμό».
Ζεστασιά και ασφάλεια
Η προστατευτική δράση των εγκάρδιων σχέσεων εκτείνεται και στον εγκέφαλό μας, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό αν σκεφτεί κανείς ότι η αύξηση του προσδόκιμου της ανθρώπινης επιβίωσης που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες έχει συνοδευτεί από αύξηση των νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως η άνοια και η νόσος Αλτσχάιμερ. Το εύρημα αυτό υποστηρίζεται και από αντίστοιχα ευρήματα μελετών στις οποίες συμμετείχαν και γυναίκες: διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες τρίτης ηλικίας που αισθάνονταν ασφάλεια στις σχέσεις τους εμφάνιζαν μικρότερα ποσοστά κατάθλιψης, ήταν ευτυχείς και στο διάστημα των δυόμισι ετών που διήρκεσε η παρακολούθησή τους διατήρησαν ακέραιη την μνήμη τους σε σχέση με εκείνες που βίωναν «εμπόλεμες» συζυγικές σχέσεις. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι καλές συζυγικές σχέσεις δεν σημαίνει παντελή έλλειψη καβγάδων και διαφορών . Σημαίνει περισσότερο την αίσθηση ασφάλειας που υπάρχει μεταξύ των συζύγων, την αίσθηση ότι μπορεί κανείς να βασίζεται στο άλλο του μισό. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν υπήρχε αυτή η αίσθηση, ογδοντάχρονοι εθελοντές δήλωναν ευτυχείς ακόμη και τις ημέρες εκείνες που πονούσαν εξαιτίας χρόνιων νοσημάτων. Με άλλα λόγια, η συζυγική αγάπη μπορεί να απαλύνει ακόμη και τους πόνους της ασθένειας!
Φίλοι-«ασπίδα»
Η προστατευτική δράση σε σώμα και πνεύμα των εγκάρδιων σχέσεων δεν διαπιστώνεται μόνο σε όσες περιορίζονται στους τοίχους τους σπιτιού μας. Αντίστοιχα είναι τα ευρήματα που αφορούν τις φιλικές σχέσεις: οι άνδρες που μετά την συνταξιοδότησή τους διατήρησαν φιλικές σχέσεις με συναδέλφους ή ενεργά ενδιαφέρθηκαν να τις αντικαταστήσουν με νέες, είχαν καλύτερα γηρατειά σε σχέση με τους λιγότερο κοινωνικούς συνομηλίκους τους.
Βεβαίως, θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει την σχέση αιτίου-αιτιατού μεταξύ της καλής υγείας και των εγκάρδιων σχέσεων. Σε τελική ανάλυση, είναι ευκολότερο σε κάποιον υγιή να είναι κοινωνικός παρά σε κάποιον που είναι ασθενής. Ο Waldinger ωστόσο επιμένει ότι η διάρκεια της μελέτης και η ενδελέχεια την οποία επέδειξαν οι ερευνητές δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι «όσοι δίνουν βάρος στη διατήρηση των σχέσεών τους με την οικογένεια και τους φίλους τους είχαν καλύτερη και μεγαλύτερης διάρκειας ζωή. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν είναι τα επίπεδα χοληστερόλης ή η αρτηριακή πίεση ενός πενηντάρη που μπορούν να προβλέψουν αν αυτός θα είναι ένας υγιής ογδοντάχρονος, αλλά η καλές σχέσεις του με τη σύζυγο και τους φίλους του».
Ποιες είναι λοιπόν οι πρακτικές συμβουλές των επιστημόνων που για 80 σχεδόν χρόνια παρατηρούν από τόσο κοντά τόσους ανθρώπους; Οπως τονίζει ο Waldinger «αρχίζουμε να γερνάμε από την ημέρα της γέννησής μας και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αντιμετωπίζουμε το σώμα μας σαν ένα εργαλείο που πρόκειται να χρειαζόμαστε για τα επόμενα 100 χρόνια!».
Οσο λοιπόν θα κυνηγούμε τα όνειρά μας, είτε πρόκειται για χρήμα και δόξα είτε για κάτι λιγότερο εντυπωσιακό, να μην ξεχνούμε τη δύναμη που μπορεί να πάρουμε από πραγματικά ζωογόνες ανθρώπινες σχέσεις, είτε αυτές είναι οικογενειακές είτε φιλικές.
Μεσογειακή διατροφή για… μαθουσάλες!
Το «είμαστε ό,τι τρώμε» γίνεται ιδιαίτερα αληθινό με το πέρασμα του χρόνου. Φτάνει να σκεφτεί κανείς ότι, σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών (Center for Disease Control and Prevention, CDC), το 80% των καρδιοπαθειών θα μπορούσε να αποφευχθεί μόνο με αλλαγές στον τρόπο ζωής. Σε αυτές τις αλλαγές, η διατροφή παίζει κυρίαρχο ρόλο καθώς επιδρά τόσο στην παχυσαρκία και την εμφάνιση του διαβήτη, όσο και στα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Από τη δεκαετία του 1950, όταν ο πρωτοπόρος διατροφολόγος Ancel Keys κατέδειξε τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής στην ανθρώπινη υγεία, ο αριθμός των μελετών που συνηγορούν υπέρ της είναι τεράστιος. Σε ό,τι αφορά δε στην πρόληψη των καρδιαγγειακών, φαίνεται πως δεν υπάρχει καλύτερη επιλογή! Τα φρούτα και τα λαχανικά, οι καρποί, τα όσπρια και τα σιτηρά ολικής άλεσης, τα ψάρια και το ελαιόλαδο αποτελούν τον βασικό κορμό της μεσογειακής διατροφής με το κόκκινο κρέας και τα γαλακτοκομικά σε σπάνιες περιπτώσεις. Στην πραγματικότητα δεν έχει κανείς παρά να ανατρέξει στον τρόπο ζωής των ανθρώπων στην ελληνική επαρχία του 50 και του 60, τότε που το κρέας υπήρχε μόνο στις γιορτές, για να έχει μια πλήρη εικόνα του τί σημαίνει μεσογειακή διατροφή. Πλούσια σε πολυφαινόλες και αντιοξειδωτικά, τα χημικά όπλα του οργανισμού ενάντια στις ελεύθερες ρίζες, η μεσογειακή διατροφή φαίνεται ικανή να προλάβει εκφυλιστικές ασθένειες οι οποίες προκαλούνται από τη γήρανση των αγγείων και τη χρόνια φλεγμονή.
Εκτός από τις πληθυσμιακές μελέτες που χρόνια τώρα δείχνουν ότι η συνειδητή επιλογή της μεσογειακής διατροφής προσθέτει χρόνια και παρέχει υγεία, οι ερευνητές πέτυχαν να έχουν και τη μοριακή απόδειξη για το πώς επιτυγχάνεται αυτό. Σε κάθε κύτταρό μας φιλοξενούμε το DNA μας το οποίο όταν το κύτταρο πρόκειται να διαιρεθεί συμπυκνώνεται σε δομές που ονομάζονται χρωμοσώματα. Στις άκρες των χρωμοσωμάτων υπάρχουν προστατευτικά μοριακά περιβλήματα, τα τελομερή. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι όσο μακρύτερα τα τελομερή στα χρωμοσώματα ενός κυττάρου, τόσο μεγαλύτερος ο χρόνος της ζωής του. Η μείωση δε των τελομερών στον άνθρωπο συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρκινογένεσης. Πρόσφατες μελέτες κατέδειξαν ότι η μεσογειακή διατροφή προστατεύει τα τελομερή!
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι ποτέ δεν είναι αργά: οι επιστήμονες λένε ότι όσο είναι κανείς ζωντανός, μπορεί να διορθώσει τη δίαιτά του!
H συνταγή μακροζωίας της αρχαίων κινέζων
Το θέμα της ανάγκης φυσικής άσκησης είναι στην πραγματικότητα λυμένο από την εποχή των αρχαίων προγόνων μας: «Νους υγιής εν σώματι υγιεί»! Καθολική λοιπόν είναι και σήμερα η σύσταση για άσκηση είτε πρόκειται για παιδιά είτε για άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας. Το ζητούμενο όμως των ερευνητών που έχουν βάλει σκοπό της ζωής τους να ανακαλύψουν πως θα ζούμε καλύτερα και για περισσότερα χρόνια, δεν ήταν αν θα έπρεπε να ασκούμαστε ή όχι, αλλά ποιο είναι το καλύτερο είδος άσκησης από κάποια ηλικία και μετά. Τότε δηλαδή που κανείς δεν πρέπει, ή ίσως δεν μπορεί πια, να καταπονεί τις αρθρώσεις, τότε που η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει σε δυσθεώρητα ύψη, τότε που οι συνομήλικοι του υποβάλλονται ο ένας μετά τον άλλον σε αντικατάσταση του ισχίου, τότε που μια άσχημη πτώση μπορεί να σημάνει το τέλος της ίδιας του της ζωής.
Τις συχνές πτώσεις, που ακόμη και αν δεν είναι θανατηφόρες επιβαρύνουν την καθημερινότητα και την ευεξία των πρεσβύτερων πολύ επικίνδυνα, θέλησε να προλάβει ο Lew Lipsitz διευθυντής του τμήματος Γεροντολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, αλλά και του Κέντρου Μεταφραστικής Ερευνας για την Κινητικότητα και τις Πτώσεις (Center for Translational Research in Mobility and Falls).
Μετά από εκτενείς μελέτες, ο Lipsitz και οι συνεργάτες του κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αποτελεσματικότερη μορφή άσκησης για την πρόληψη των πτώσεων είναι το τάι τσι. Στην πραγματικότητα το τάι τσι είναι μια αρχαία κινεζική πολεμική τέχνη και στηρίζεται σε μια ολόκληρη φιλοσοφία. Δεν χρειάζεται ωστόσο να εντρυφήσει κανείς στον Ταοϊσμό (αν και έχει πολύ ενδιαφέρον!) για να μπορέσει να αποκομίσει τα οφέλη του τάι τσι τα οποία εκτείνονται τόσο στην ισορροπία όσο και την κινητικότητα. Ειδικότερα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μια ομάδα πρεσβύτερων εθελοντών που για διάστημα 12 εβδομάδων έκανε μαθήματα τάι τσι δύο φορές την εβδομάδα όχι μόνο είχε καλύτερο και ενεργετικοτερο βάδισμα σε σχέση με την ομάδα συνομηλίκων της που δεν ασκούνταν, αλλά ήταν περισσότερο λειτουργικοί σε όλα τα επίπεδα. Ο λόγος για αυτή τη γενικευμένη καλή κατάσταση είναι κατά τους ερευνητές η επίδραση του ται τσι τόσο στο μυϊκό σύστημα όσο και στα κέντρα ισορροπίας και συγχρονισμού του εγκεφάλου.
Ισορροπία σώματος και πνεύματος
Η παραπάνω μελέτη επιβεβαιώθηκε από μια ακόμη πιο ευρεία η οποία διήρκησε 4 χρόνια και κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώθηκε μείωση των πτώσεων των πρεσβύτερων που συμμετείχαν σε αυτή κατά 49% σε σχέση με τους συνομηλίκους τους που δεν ασκούνταν. Η ισορροπία, η ικανότητα δηλαδή διατήρησης του κέντρου βάρους του σώματός μας πάνω από τη μέση μας, μειώνεται με την ηλικία. Για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί απαιτείται κάτι περισσότερο από δυνατά οστά και γυμνασμένους μύες, καθώς δεν πρόκειται μόνο για φυσική αλλά και εγκεφαλική δραστηριότητα. Μπορεί να φαίνεται το πιο απλό πράγμα στον κόσμο, αλλά, σύμφωνα με τον Ben Manor, συνεργάτη του Lipsitz, «η διαδικασία του βαδίσματος απαιτεί ενεργοποίηση πολλών κέντρων του εγκεφάλου. Χρειαζόμαστε τη μνήμη, αλλά και την προσοχή και την ικανότητα λήψης αποφάσεων όταν περπατούμε και πρέπει, παραδείγματος χάριν, να μειώσουμε την ταχύτητα επειδή ο δρόμος είναι ολισθηρός ή επειδή δεν υπάρχει αρκετός φωτισμός. Ολες αυτές είναι καθαρά εγκεφαλικές διαδικασίες και επειδή το τάι τσι απαιτεί την εξάσκηση της μνήμης και της μάθησης προκειμένου να μπορέσει κανείς να μάθει τις ασκήσεις, τα οφέλη του πηγαίνουν πιο μακριά από τα οφέλη της μυϊκής ενδυνάμωσης».
Αν στα παραπάνω προσθέσει κανείς τα ευρήματα άλλων μελετών από τις οποίες προέκυψε ότι το τάι τσι μειώνει το στρες και τον πόνο των ασθενών που πάσχουν από αρθρίτιδα (η εξάσκηση στο τάι τσι είναι στις επίσημες οδηγίες του αμερικανικού Ιδρύματος για την Αρθρίτιδα), αλλά και το ότι συμβάλλει στη διατήρηση της καλής ψυχικής υγείας των ατόμων που φροντίζουν συγγενείς τους με χρόνιες παθήσεις, γίνεται φανερό ότι η αρχαία κινεζική φιλοσοφία μπορεί να μας οδηγήσει με σίγουρα βήματα σε βαθιά γεράματα.
Αξίζει πάντως εδώ να σημειωθεί, ότι επειδή δεν είναι δεδομένο ότι όλοι μπορούν να βρουν έναν δάσκαλο του τάι τσι δίπλα τους, το ανέξοδο και εύκολο για όλους περπάτημα σε καθημερινή βάση και με όποιο ρυθμό μπορεί κανείς, είναι πάντα καλύτερο από την ακινησία!
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
