Δανεισμοί, η νέα υπηρεσία της Εθνικής Βιβλιοθήκης

Το Δανειστικό Τμήμα είναι η πιο διαφημισμένη από όλες τις νέες υπηρεσίες που θα προσφέρει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) όταν μεταφερθεί στο νέο της κτίριο, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Είναι μια υπηρεσία ασυνήθιστη για εθνική βιβλιοθήκη, που έχει προκαλέσει σκέψεις. Στον βαθμό που η υπηρεσία αυτή, μια συνοπτική λαϊκή βιβλιοθήκη (public library), δεν προκαλέσει σύγχυση ταυτότητας στην ΕΒΕ και στο κοινό και δεν εκτρέψει την ΕΒΕ από την κύρια αποστολή και τις υποχρεώσεις της, είναι καλόδεχτη. Σε μια χώρα που οι λαϊκές βιβλιοθήκες παραδέρνουν ασυντόνιστες, άλλες υπό το υπουργείο Παιδείας (οι δημόσιες) και άλλες υπό το υπουργείο Εσωτερικών και τους δήμους (οι δημοτικές), αυτή η νέα υπηρεσία υπογραμμίζει την πρόθεση της ΕΒΕ να αναλάβει συντονιστικό ρόλο στον χώρο των λαϊκών βιβλιοθηκών στην Ελλάδα.

Το νέο τμήμα φανταζόμαστε ότι θα εξελιχθεί σταδιακά σε πρότυπη βιβλιοθήκη δημόσιου χαρακτήρα, ότι θα γίνει χώρος πειραματισμού για τα προγράμματα και τις βιβλιοθηκονομικές πρακτικές που θα διαχέονται στη συνέχεια στις λαϊκές βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα. Από την άποψη αυτή, μια λαϊκή βιβλιοθήκη κοντά, μέσα, στην ΕΒΕ, είναι χρήσιμη.

Η συγκρότηση της συλλογής αυτής της ιδιαίτερης βιβλιοθήκης ήταν ένα ζήτημα που πολύ απασχόλησε την ΕΒΕ. Εγιναν συζητήσεις, πάρθηκαν αποφάσεις, ορίστηκαν κριτήρια. Συνολικά 50.000 βιβλία μπορούν να φιλοξενήσουν οι χώροι του Δανειστικού Τμήματος στο ισόγειο του νέου κτιρίου της ΕΒΕ, με συλλογές που θα απευθύνονται σε παιδιά, εφήβους, νέους και ενηλίκους και με ένα ωράριο που ο διευθυντής της ΕΒΕ Φίλιππος Τσιμπόγλου θέλει και θα επιδιώξει να είναι –τουλάχιστον σε ορισμένες περιόδους του χρόνου –εικοσιτετράωρο.

Αναγνωρίζοντας την εξαιρετική συλλογή θετικών επιστημών και τεχνολογίας του Ιδρύματος Ευγενίδου, στην άλλη πλευρά της Συγγρού, και σεβόμενο τη μακρόχρονη παρουσία της στη γειτονιά, το Δανειστικό Τμήμα της ΕΒΕ αναπτύσσει μια συμπληρωματική συλλογή με έμφαση στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και τις Τέχνες, την Ελληνική και Ξένη Λογοτεχνία, το Παιδικό Βιβλίο, το Κόμικ, το βιβλίο Πρακτικής Ζωής.

Ιστορικοί, φιλόλογοι, κριτικοί, επαγγελματίες από τον χώρο των βιβλιοθηκών και του βιβλίου συμμετείχαν σε ομάδα που έκανε την πρώτη επιλογή βιβλίων για τη συλλογή του Δανειστικού Τμήματος της ΕΒΕ (Eιρήνη Βοκοτοπούλου, Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Μαρία Κελέση, Μάνος Κουμής, Διονύσης Μαρίνος, Μαρίζα Ντεκάστρο, Μυρτώ Τζαννετάκι, Κατερίνα Φράγκου, Δημήτρης Φύσσας και η υπογράφουσα).

Στις εγκαταστάσεις της ΕΒΕ στον Βοτανικό η ομάδα διέτρεξε σε διάστημα τριάντα ημερών 50.000 βιβλία της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής των τελευταίων ετών για να επιλέξει τα πρώτα 25.000 βιβλία που θα αποτελέσουν τη μαγιά της συλλογής του Δανειστικού Τμήματος. Ηταν ένα από τα 40 πρότζεκτ της ΕΒΕ που υλοποιούνται ταυτόχρονα εν όψει της μετεγκατάστασής της στο ΚΠΙΣΝ. Ο αρχικός ενθουσιασμός μεταστράφηκε την πρώτη μέρα σε παραλυτικό δέος στη θέα δεκάδων χιλιάδων βιβλίων σε διαδοχικές σειρές βιομηχανικών ραφιών. Η φυσική παρουσία στον χώρο πολλών ετών της εθνικής βιβλιοπαραγωγής ερέθισε την παρόρμηση να το βάλουμε στα πόδια. Μείναμε. Η ΕΒΕ έβαλε τα κριτήρια κι εμείς τις γνώσεις μας και την πρόθεση να μοιραστούμε την ευθύνη της επιλογής.

Δεν κάνει λάθη εκείνος που δεν κάνει τίποτε. Κοινότοπο αλλά αληθινό. Καταδικάζαμε την ΕΒΕ τις προηγούμενες δεκαετίες για την απραξία της, για την απροθυμία της να αναλάβει τις ευθύνες του ρόλου της. Βρισκόμαστε τώρα στο οριακό σημείο στον χρόνο που δίνεται σε όλους μας η ευκαιρία να αποκτήσουμε την εθνική βιβλιοθήκη που ποτέ δεν είχαμε βοηθώντας ο καθένας όπως και όσο μπορεί στη δημιουργική της αναγέννηση, κάνοντας καλοπροαίρετη κριτική, συμμετέχοντας και μοιραζόμενοι το ρίσκο ευθυνών με ρεαλισμό. «Είναι παραληρηματική η ιδέα ότι η ΕΒΕ μπορεί να γίνει μια Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου» είπε τις προάλλες σε συνέντευξή του ο πρόεδρός της Σταύρος Ζουμπουλάκης και οφείλουμε να χωνέψουμε τον πραγματισμό αυτής της φράσης για να πορευτούμε εποικοδομητικά. Δεν θα γίνουμε Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, όπως δεν θα γίνουμε ποτέ ΗΠΑ. Η ΕΒΕ μπορεί να μη γίνει η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, μπορεί ωστόσο να γίνει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, με όλη τη σημασία των όρων.

«Οι θεσμοί είναι ο πλούτος των φτωχών». Τα λόγια του ιστορικού Τάσου Σακελλαρόπουλου, υπευθύνου των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, στα εκατόχρονα των Γενικών Αρχείων του Κράτους είναι αξιομνημόνευτα για την αποφθεγματική αλήθεια τους. Σε ελεύθερη μετάφραση στα συμφραζόμενά μας, μια ισχυρή και δραστήρια ΕΒΕ είναι πλούτος για όλους –και στην ανάγκη της κρίσης και πάντα.

Αφενός, μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία της καταλογογράφησης των ετών αυτών από την ΕΒΕ – η ενημέρωση της Εθνικής Βιβλιογραφίας, που είναι πρωταρχική υποχρέωση μιας εθνικής βιβλιοθήκης -, ο αναλυτικός κατάλογος με την ελληνική βιβλιοπαραγωγή κάθε έτους θα είναι διαθέσιμος σε όλους και προσβάσιμος online. Αφετέρου, δυναμική, ευέλικτη, διαρκώς ανανεούμενη μέσα από ειδολογικά και θεματικά αφιερώματα και άμεσα προσβάσιμη από τους επισκέπτες της ΕΒΕ σε ανοιχτά ράφια, η συλλογή θα προσφέρει στους χρήστες του Δανειστικού Τμήματος τη δυνατότητα να διατρέξουν, να ξεφυλλίσουν, να διαβάσουν επι τόπου και να δανειστούν στο σπίτι τους βιβλία από όλη τη συλλογή, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την πρόσφατη ελληνική βιβλιοπαραγωγή.

Η δουλειά της ομάδας στον Βοτανικό ήταν διανοητική και χειρωνακτική μαζί. Νιώσαμε με τρόπο βιωματικό, χειροπιαστό, σωματικό, όχι το θρυλούμενο βάρος της γνώσης αλλά το πραγματικό βάρος του βιβλίου. Το βάρος του πολυσέλιδου εικονογραφημένου βιβλίου τέχνης, το βάρος του ποιητικού βιβλίου, το βάρος της ερευνητικής μελέτης, το βάρος του κόμικ, το βάρος του βιβλίου για βρέφη, το βάρος του αναγνωστικού για τα παιδιά που πρωτομαθαίνουν ανάγνωση, το βάρος του ταξιδιωτικού οδηγού, το βάρος του απομνημονεύματος του Αγωνιστή, το βάρος του λεξικού της ελληνικής για τους ξένους. Βάθυνε ο σεβασμός μας για το βιβλίο, όχι μόνο για την ιερότητα του περιεχομένου του αλλά και για την υλική του υπόσταση. Οταν η επιλογή ολοκληρώθηκε, παραδεχτήκαμε συγκινημένοι ότι θα μας λείψει η κοινωνία που δημιουργήθηκε μέσα σε αυτές τις συνθήκες. Ισως ήταν ένα πείραμα της ΕΒΕ – ποιος ξέρει; – για την κοινωνία του βιβλίου που οι άνθρωποί της φιλοδοξούν να αναπτυχθεί στην ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ.