Η τελευταία ζαριά του Μαδούρο

Στη δίνη οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης με εκατοντάδες νεκρούς στροβιλίζεται τα τελευταία χρόνια η Βενεζουέλα, η οποία κάποτε δήλωνε με υπερηφάνεια ότι έχει περισσότερο πετρέλαιο και από τη Σαουδική Αραβία.

Δύο διαφορετικοί κόσμοι συγκρούονται κυριολεκτικά πλέον με φόντο τον «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα» που εμπνεύσθηκε ο τέως πρόεδρος (1998-2013) Ούγκο Τσάβες.

Από τη μία ο νυν πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο, συνεχιστής της πολιτικής κληρονομιάς του Τσάβες, και από την άλλη η αντιπολίτευση με σχεδόν ενιαία φωνή που διαδηλώνει σε καθημερινή βάση, πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος και ζητώντας την απομάκρυνση του προέδρου ως πρώτο βήμα για την επιστροφή στην κανονικότητα.

Το τελευταίο επεισόδιο σε αυτή τη σύγκρουση είναι η απόφαση Μαδούρο να προκηρύξει τις σημερινές εκλογές από τις οποίες θα αναδειχθούν τα 545 μέλη της Συντακτικής Συνέλευσης. Το έργο της: να συντάξει νέο Σύνταγμα και να απαλλάξει τον Μαδούρο από την ενοχλητική παρουσία της παρούσας Βουλής, που ελέγχεται από την αντιπολίτευση. Μια προηγούμενη απόπειρα αντικατάστασης της Βουλής από το Ανώτατο Δικαστήριο κράτησε λίγες μόνο ημέρες.

Για την ιστορία, το ισχύον Σύνταγμα γεννήθηκε το 1999 και φέρει τη σφραγίδα του Ούγκο Τσάβες. Θεωρήθηκε πρωτοπόρο όταν συντάχθηκε, αφού περιείχε πρόνοιες για ζητήματα που κανείς στο παρελθόν δεν είχε αγγίξει, όπως την αναγνώριση της γλωσσικής-θρησκευτικής ιδιαιτερότητας των αυτοχθόνων πληθυσμών ή την υποχρέωση της Πολιτείας να εγγυηθεί παιδεία και περίθαλψη.

Επιπλέον, οι πολίτες αποκτούσαν το δικαίωμα να απαλλαγούν από έναν κακό πρόεδρο προτού λήξει η θητεία του. Και το σημαντικότερο: εκείνο το Σύνταγμα είχε εγκριθεί με δημοψήφισμα.

Για την αντιπολίτευση, η οποία σαμποτάρει τις σημερινές εκλογές, η Συντακτική Συνέλευση έχει έναν μόνο στόχο: την κατάργηση της παρούσας Βουλής, της τελευταίας εξουσίας που δεν ελέγχει η κυβέρνηση, και τη μετάθεση στο απώτερο μέλλον των προεδρικών εκλογών του 2018, τις οποίες πολύ δύσκολα θα κερδίσει ο Μαδούρο.

Αλλωστε και στις εκλογές του 2013 η νίκη του απέναντι στον υποψήφιο της αντιπολίτευσης Ενρίκε Καπρίλες ήταν οριακή. Από τότε η Βενεζουέλα έδειχνε πόσο βαθιά διχασμένη είναι.

Πριν από λίγες εβδομάδες, η αντιπολίτευση διοργάνωσε το δικό της άτυπο δημοψήφισμα. Τα ερωτήματα που έθεσε στην κρίση των πολιτών είχαν τη σημασία τους: απόρριψη της Συντακτικής Συνέλευσης, κάλεσμα στις Ενοπλες Δυνάμεις (που στηρίζουν τον Μαδούρο) να υπερασπισθούν το Σύνταγμα και αίτημα για εκλογές με συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Η συμμετοχή, με δεδομένα τα οργανωτικά προβλήματα, ήταν πολύ υψηλή. Για 7,5 εκατομμύρια ψηφοφόρους μίλησαν οι διοργανωτές, υπενθυμίζοντας με νόημα ότι τόσες περίπου ήταν και οι ψήφοι που έλαβε ο Μαδούρο στις προεδρικές εκλογές του 2013. Ουσιαστικά, η αντιπολίτευση του πέταξε το γάντι.

Σημειώνεται ότι πριν από έναν χρόνο η αντιπολίτευση είχε προσπαθήσει να κάνει πράξη την πρόβλεψη του Συντάγματος προκειμένου οι πολίτες να απαλλαγούν από έναν κακό πρόεδρο: ξεκίνησε μια μακρά και ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών ώστε να προκηρυχθεί δημοψήφισμα.

Οι υπογραφές τελικά συγκεντρώθηκαν αλλά η υπόθεση έμπλεξε στη «γραφειοκρατία» της Εκλογικής Επιτροπής, που ελέγχει η κυβέρνηση. Ετσι, εκείνη η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε.

Ο Μαδούρο ουδέποτε υπήρξε χαρισματικός όπως ο Τσάβες. Επιπλέον η προεδρία του συνέπεσε με την πτώση των τιμών του πετρελαίου, τη βασικότερη (αν όχι τη μοναδική) πηγή εσόδων και παροχών προς τους ασθενέστερους.

Ο ίδιος θεωρεί ότι η αλλαγή του Συντάγματος θα φέρει κοινωνική γαλήνη και οικονομική σταθερότητα σε μια χώρα με τριψήφιο πληθωρισμό, νόμισμα χωρίς αξία, ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα. Και ένα νέο φαινόμενο: χιλιάδες ανθρώπους να περιμένουν στην ουρά στα συνοριακά περάσματα με την Κολομβία, με την ελπίδα ότι εκεί θα βρουν περισσότερα.

Σε κάθε περίπτωση, μεγάλο ενδιαφέρον θα έχει το ποσοστό συμμετοχής στη σημερινή ψηφοφορία με δεδομένη την αποχή της αντιπολίτευσης. Θα καταφέρει ο Μαδούρο να συγκινήσει τουλάχιστον 7,5 εκατομμύρια ψηφοφόρους; Οποιοδήποτε νούμερο μικρότερο από αυτό θα είναι ήττα που θα περιπλέξει ακόμα περισσότερο τα πράγματα.

Κυβέρνηση πολύ αυταρχική, αλλά και πολύ αδύναμη…

Ποια θα είναι η επόμενη ημέρα για τη Βενεζουέλα; Το μόνο βέβαιο είναι ότι αύριο η αντιπολίτευση θα συνεχίσει να διαδηλώνει στους δρόμους. Μένει να φανεί πώς θα κινηθεί η διεθνής κοινότητα που έχει ήδη στείλει μηνύματα.
Πάντως μέχρι σήμερα οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας υπήρξαν μάλλον χλιαρές.

Σε περιφερειακό επίπεδο, η Βενεζουέλα αποβλήθηκε από τη Mercosur (το εμπορικό μπλοκ Αργεντινής, Βραζιλίας, Ουρουγουάης, Παραγουάης), κυρίως γιατί μεταξύ των μελών της δεν υπάρχουν πλέον φιλικές προς το Καράκας κυβερνήσεις.

Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (OAS) με έδρα την Ουάσιγκτον δεν κατάφερε ποτέ να συμφωνήσει σε κοινή γραμμή έναντι της Βενεζουέλας, αφού εκεί υπάρχουν φιλικές προς το Καράκας κυβερνήσεις ή μικρότερα κράτη που προμηθεύονται πετρέλαιο από τον Μαδούρο σε χαμηλή τιμή.

Οι αποφάσεις που θα ληφθούν στον Λευκό Οίκο θεωρούνται κρίσιμες. Ηδη η Ουάσιγκτον επέβαλε οικονομικές κυρώσεις σε αξιωματούχους της κυβέρνησης ή του περιβάλλοντος Μαδούρο, προειδοποιώντας και για πιο δυναμικές κινήσεις.

Θα προχωρούσε ο Τραμπ σε εμπάργκο πετρελαίου από τη Βενεζουέλα; Μια τέτοια κίνηση θα ήταν το καλύτερο δώρο στον Μαδούρο, ο οποίος θα εξηγούσε στην κοινή γνώμη ότι η τελευταία πηγή εσόδων για τη χώρα εξαντλήθηκε με αμερικανική ευθύνη.

Ετσι κι αλλιώς, στις ΗΠΑ ρίχνει το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την κατάσταση που επικρατεί στη Βενεζουέλα.
Η εμπειρία στη Λατινική Αμερική, και όχι μόνο, έχει αποδείξει ότι το εμπάργκο πλήττει τους αδυνάμους. Η εκάστοτε πολιτική ελίτ μένει ανέπαφη.

Το παράδοξο αλλά και το αδιέξοδο στην περίπτωση της Βενεζουέλας το εξήγησε πρόσφατα στους «New York Times» ο Στίβεν Λεβίτσκι, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Χάρβαρντ: «Η κυβέρνηση είναι πολύ αυταρχική για να συνυπάρχει με δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά και πολύ αδύναμη για να τους καταργήσει χωρίς να κινδυνεύει με κατάρρευση».

Πάντως, οι ΗΠΑ ζήτησαν ήδη από το προσωπικό της πρεσβείας στο Καράκας να εγκαταλείψει τη χώρα.