Η Πολωνία απομακρύνεται από την ΕΕ

Σε ευθεία σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται η Πολωνία με αφορμή την πρόθεση του κυβερνώντος κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) να εφαρμόσει μια σειρά μεταρρυθμίσεων στο δικαστικό σύστημα, οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο το κράτος Δικαίου και την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης στη χώρα.

Οι Βρυξέλλες απειλούν τη Βαρσοβία ότι αν σε διάστημα ενός μήνα δεν έχει εγκαταλείψει τα αμφιλεγόμενα σχέδιά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ενεργοποιήσει το Αρθρο 7 της Συνθήκης της Λισαβόνας (που σημαίνει αναστολή του δικαιώματος ψήφου στην ΕΕ) ενώ το PiS κάνει λόγο για «εκβιασμό», υποστηρίζοντας ότι η Δικαιοσύνη εμπίπτει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα της Πολωνίας.

Η πρωθυπουργός Μπεάτα Σίντλο –προσωπική επιλογή του αρχηγού του PiS, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, που θεωρείται ότι κινεί παρασκηνιακά τα νήματα –δεν δείχνει πρόθυμη να βάλει φρένο στη θεσμική διάβρωση του πολωνικού κράτους, του οποίου η ειρηνική μετάβαση στο παρελθόν από τον κομμουνισμό στη δημοκρατία θεωρούνταν μια από τις μεγάλες επιτυχίες της Ευρώπης. Εξάλλου, η στέρηση ψήφου στις διαδικασίες της ΕΕ απαιτεί την ομόφωνη απόφαση των κρατών-μελών και ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν έχει δεσμευθεί να προστατεύσει τη Βαρσοβία από μια τέτοια κίνηση.

Για την ΕΕ, η Πολωνία είναι «πολύ μεγάλη για να χαθεί» –με πληθυσμό 38,5 εκατ. κατοίκων, είναι η όγδοη μεγαλύτερη οικονομία στην Ενωση και η μεγαλύτερη στην Ανατολική Ευρώπη. Και για τον Ντόναλντ Τουσκ, πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και πρώην πρωθυπουργό της Πολωνίας, το να αποτραπεί περαιτέρω αυταρχική διολίσθηση της χώρας αποτελεί ένα προσωπικό στοίχημα.

Η διένεξη ΕΕ – Πολωνίας αφορά τρία νομοσχέδια της πολωνικής κυβέρνησης που, αν ισχύσουν, θα περιορίσουν σε σημαντικό βαθμό τις ελευθερίες των δικαστών. Ενα από αυτά παραχωρεί το δικαίωμα στον υπουργό Δικαιοσύνης να παύει τους δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου και να αποφασίζει ποιοι θα διοριστούν στη θέση τους. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε από τη Γερουσία, ωστόσο «σκόνταψε» στον πρόεδρο Αντρέι Ντούντα, ο οποίος άσκησε βέτο σε αυτό αλλά και σε ένα δεύτερο που αφορούσε το Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο.

Δεν είναι ξεκάθαρο γιατί ο Ντούντα παράκουσε το κόμμα από το οποίο προέρχεται. Του ασκήθηκε ασφυκτική πίεση από τις Βρυξέλλες; Ή ανταποκρίθηκε στα αιτήματα των πολιτών που διαδηλώνουν μαζικά εναντίον των σχεδίων του PiS; Το τελευταίο διάστημα έχουν πραγματοποιηθεί πολυπληθείς διαδηλώσεις σε περισσότερες από 200 πόλεις της Πολωνίας. Ωστόσο, ο πρόεδρος Ντούντα επικύρωσε το ένα από τα τρία νομοσχέδια που αφορά στη δυνατότητα απομάκρυνσης των προέδρων των τακτικών δικαστηρίων από τον υπουργό Δικαιοσύνης.

Πρόκειται για την τελευταία προσπάθεια του PiS να ελέγξει τους θεσμούς του κράτους. Από το 2015, το κόμμα έχει θέσει υπό τον έλεγχό του τη δημόσια τηλεόραση και ραδιοφωνία, μετατρέποντάς τα σε φερέφωνα της κυβέρνησης, ενώ έχει καταστήσει το έργο του Συνταγματικού Δικαστηρίου πολύ δύσκολο.

«Η πολωνική κυβέρνηση εξαπολύει μία κατά μέτωπο επίθεση σε έναν από τους βασικούς θεσμούς μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας, δηλαδή στη διάκριση των εξουσιών μέσα σε ένα πολιτικό σύστημα» είπε στο «Βήμα» ο Κας Μούντε, ειδικός στο φαινόμενο του λαϊκισμού και καθηγητής στη Σχολή Δημοσίων και Διεθνών Υποθέσεων (SPIA) στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια στις ΗΠΑ.

«Στρέφεται άμεσα κατά της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και η ΕΕ πρέπει να απαντήσει άμεσα και με πυγμή, επιβάλλοντας κυρώσεις στην Πολωνία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η σημερινή κατάσταση στην Πολωνία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αποτυχία της ΕΕ να απαντήσει αποτελεσματικά στον Ορμπαν, που έχει μετατρέψει την Ουγγαρία σε μια ανελεύθερη δημοκρατία και έχει αποτελέσει έμπνευση για το PiS στην Πολωνία» συμπλήρωσε.

Αγγελος Χρυσόγελος: Οι πολίτες και όχι η ΕΕ στηρίζουν το πολιτικό σύστημα

«Ενα μεγάλο μέρος της πολωνικής κοινωνίας θεωρεί ότι οι προωθούμενες μεταρρυθμίσεις απειλούν τη δημοκρατία, γι’ αυτό και είδαμε τέτοιου μεγέθους κινητοποίηση εναντίον τους» είπε στο «Βήμα» ο Αγγελος Χρυσόγελος, διδάσκων στο Τμήμα Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου King’s College στο Λονδίνο και συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης Chatham House.

«Στην Πολωνία υπάρχει παράδοση κινητοποίησης της κοινωνίας των πολιτών εναντίον της πολιτικής εξουσίας αν αυτή θεωρείται ότι δεν έχει επαρκή νομιμοποίηση, ήδη από την εποχή της Αλληλεγγύης. Οι μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη ήταν σε τέτοιο βαθμό προβληματικές, που ακόμα και υποστηρικτές του κυβερνώντος κόμματος διχάστηκαν, με χαρακτηριστικότερο όλων το παράδειγμα του προέδρου Ντούντα που έθεσε βέτο στη μεταρρύθμιση δύο εκ των τριών δικαστηρίων» μας εξήγησε ο δρ Χρυσόγελος.

Τι περιθώρια αντίδρασης έχει σε αυτήν την περίπτωση η ΕΕ; «Η δημοκρατία σε μια χώρα διαφυλάσσεται πρώτα και κύρια από τους ίδιους τους πολίτες της και όχι από την ΕΕ. Η ίδια η ΕΕ μάλλον «διαλέγει τις μάχες της», όπως φάνηκε και από το γεγονός ότι ελάχιστη αντίδραση επέδειξε, για παράδειγμα, στην ποδηγέτηση της ουγγρικής δημοκρατίας τα τελευταία επτά χρόνια. Το βέτο του προέδρου Ντούντα περισσότερο ήταν αποτέλεσμα εσωτερικών πολιτικών και κομματικών υπολογισμών, αν και πιθανότατα ο πρόεδρος της Πολωνίας δέχθηκε πιέσεις και από τους Γιούνκερ – Τουσκ (…) Ομως η όποια εμπλοκή της ΕΕ δεν μπορεί παρά να είναι επικουρική προς την κινητοποίηση των Πολωνών για τη διαφύλαξη του πολιτεύματος. Η λαϊκή θέληση αποτελεί πάντα το βασικό στήριγμα ενός πολιτικού συστήματος, όχι η ΕΕ» είπε.

Ελλάδα, η επόμενη δικαστική διαμάχη;

Ο δημοσιογράφος της ιστοσελίδας Politico Ράιαν Χιθ έγραψε ότι μετά την Πολωνία «η επόμενη δικαστική διαμάχη είναι πιθανό να διαδραματισθεί στην Ελλάδα» και αναφέρθηκε στην ανακοίνωση-κόλαφο της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων κατά της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που κάνει λόγο για «προσπάθεια υποταγής και χειραγώγησης της Δικαιοσύνης».

Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος για την Ελλάδα; ρωτήσαμε τον δρα Χρυσόγελο.

«Πιστεύω ότι η πολωνική περίπτωση είναι διαφορετική με το τι συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα. Στην Ελλάδα υπάρχει μια μόνιμη παραφιλολογία για τον ρόλο της Δικαιοσύνης και υπόγειες προσπάθειες επηρεασμού της αλλά δεν έχουμε δει τέτοιου μεγέθους απόπειρα ελέγχου της.

»Η πολωνική και η ελληνική κυβέρνηση μοιάζουν στο ότι όταν λαϊκιστικά κόμματα έρχονται στην εξουσία έχουν την ανάγκη να συνεχίσουν να παρουσιάζονται ως αντίπαλοι του συστήματος. Η εντύπωσή μου όμως είναι ότι η σημερινή συζήτηση για τη Δικαιοσύνη στην Ελλάδα αποτελεί συνέχεια μιας μακράς, ατυχούς, παράδοσης να προσπαθούν οι πολιτικοί να εμπλέξουν τη Δικαιοσύνη στον κομματικό ανταγωνισμό. Αντίθετα στην Πολωνία βλέπουμε προσπάθειες για ριζικές και απότομες αλλαγές συνταγματικού χαρακτήρα. Το τι από τα δύο είναι χειρότερο βέβαια είναι συζητήσιμο.

»Στη μια περίπτωση η εξόφθαλμη παρέμβαση της κυβέρνησης δημιούργησε ένα αυθόρμητο κίνημα υπεράσπισης της Δικαιοσύνης. Στην άλλη έχουμε μια μακροχρόνια θεσμική επιδείνωση η οποία επικάθεται επάνω σε μια γενικευμένη αδιαφορία και κυνισμό για τα δημόσια πράγματα» μας απάντησε.