Η Ευρώπη πιάνεται από τα μαλλιά της στο Προσφυγικό. Οταν κλείνει μια δίοδος παράνομων ροών, ανοίγει μια άλλη. Σήμερα, έναν χρόνο και πλέον μετά τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας και το κλείσιμο της «βαλκανικής διόδου», οι ροές είναι πολύ αυξημένες στη λεγόμενη «δίοδο της Κεντρικής Μεσογείου», δηλαδή από τη Λιβύη στην Ιταλία όπου σχεδόν 100.000 άτομα έχουν περάσει από την αρχή του χρόνου –και περισσότεροι από 2.300 πνίγηκαν προσπαθώντας –ενώ από το 2014, έχουν φθάσει συνολικά 600.000 πρόσφυγες και μετανάστες από τη Βόρεια Αφρική στην Ιταλία.

Οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι το κλειδί βρίσκεται στη Λιβύη και προσπαθούν να συγκρατήσουν τις ροές εκεί, όμως χωρίς αποτέλεσμα.

Προχθές η Ιταλία συμφώνησε να βοηθήσει την ακτοφυλακή της Λιβύης να ανακόψει τις ροές, στέλνοντας για τον σκοπό αυτόν πλοία στα χωρικά ύδατα της Λιβύης –η οποία μέχρι τώρα δεν επέτρεπε στους Ευρωπαίους να περιπολούν σε απόσταση μικρότερη των 12 μιλίων από τις ακτές της.

Ενώ νωρίτερα μέσα στην εβδομάδα έγινε γνωστό ότι ο πρωθυπουργός της αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Λιβύης, Φαγέζ αλ Σαράι, είχε ζητήσει τη βοήθεια της Ρώμης, την Παρασκευή η Τρίπολη το αρνήθηκε. Ο ιταλός πρωθυπουργός Πάολο Τζεντιλόνι είπε ότι τα πλοία θα αναπτυχθούν ως το τέλος Αυγούστου μόνο αν είναι σύμφωνες και οι αρχές της Λιβύης. Το θέμα θα συζητηθεί στην ιταλική Βουλή μεθαύριο.

Τον περασμένο μήνα, η Ιταλία είχε ζητήσει από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ να ανοίξουν τα λιμάνια τους στα πλοία που διασώζονται από τη Λιβύη, όμως δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση.
Παράλληλα κινήσεις κάνει και ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος πέταξε ένα πυροτέχνημα την Πέμπτη το οποίο «μάζεψε» στη συνέχεια. Αιφνιδιάζοντας ακόμη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Μακρόν δήλωσε ότι θα ανοίξει hotspots στη Λιβύη προκειμένου οι επίδοξοι μετανάστες να μην παίρνουν άδικα το ρίσκο να διασχίσουν τη Μεσόγειο αν δεν πρόκειται να λάβουν άσυλο στην Ευρώπη (σήμερα υπάρχουν εννέα hotspots, τέσσερα στην Ιταλία και πέντε στην Ελλάδα). Αργότερα, σε άλλη δήλωση, είπε ότι δεν πρόκειται για hotspots αλλά για «αποστολές του Γαλλικού Γραφείου Προστασίας Προσφύγων σε αφρικανικό έδαφος, σε χώρες που δεν είναι επικίνδυνες νότια της Λιβύης, όπως το Τσαντ ή ο Νίγηρας».
Την Τρίτη, ο Αλ Σαράι, που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ. και ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ, που ελέγχει την Ανατολική Λιβύη, πήγαν στο Παρίσι, κατόπιν πρόσκλησης του Μακρόν, και υιοθέτησαν δήλωση (την οποία όμως δεν υπέγραψαν) για κατάπαυση του πυρός και διοργάνωση εκλογών την άνοιξη του 2018. Είναι πολύ αμφίβολο αν θα εφαρμοστεί στην πράξη. Στόχος του Μακρόν είναι βεβαίως ο έλεγχος των προσφυγικών ροών.
Προς το παρόν, η λιβυκή ακτοφυλακή «ελέγχει» τα χωρικά ύδατα, χωρίς να φέρνει αποτέλεσμα ενώ συχνά κατηγορείται ότι συνεργάζεται με τους διακινητές για να στέλνει τις υπερφορτωμένες βάρκες στα διεθνή ύδατα και από εκεί να τις μαζεύουν τα πλοία των ΜΚΟ και να τις οδηγούν στην Ιταλία.

Οι ΜΚΟ, με τη σειρά τους, κατηγορούνται τελευταίως ότι επιχειρούν όλο και πιο κοντά στις ακτές της Λιβύης, διευκολύνοντας το έργο των διακινητών που στέλνουν όλο και πιο υπερφορτωμένες βάρκες με την πεποίθηση ότι θα τις παραλάβουν οι ΜΚΟ.

Από την άλλη πλευρά, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι δεν γίνεται η Ευρώπη να επιστρέφει τους πρόσφυγες και μετανάστες στη Λιβύη όπου γίνονται βορά σε κυκλώματα δουλεμπορίας, καταναγκαστικής εργασίας και σωματεμπορίας.
Η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ ανακοίνωσε πρόσφατα στη σύνοδο του G20 στο Αμβούργο το σχέδιό της για την καταπολέμηση της φτώχειας στην Αφρική, προκειμένου να αποτρέψει τις μαζικές μεταναστευτικές ροές. Το σχέδιο αυτό όμως είναι μακροχρόνιο και δεν λύνει το πρόβλημα σήμερα, με την Ιταλία να έχει φθάσει στα όριά της, φιλοξενώντας 200.000 άτομα σε προσφυγικούς καταυλισμούς.

Οι αφίξεις παραμένουν περισσότερες από τις επιστροφές

Ενώ η κατάσταση των προσφύγων στην ενδοχώρα ομαλοποιείται, το πρόβλημα παραμένει στα νησιά, όπου οι αφίξεις νέων προσφύγων και μεταναστών παραμένουν περισσότερες από τις επιστροφές στην Τουρκία και οι διαδικασίες ασύλου παραμένουν αργές για διάφορους λόγους. Αν και οι ροές από Τουρκία είναι σε γενικές γραμμές συγκρατημένες (λιγότερες από 100 αφίξεις καθημερινά), την Πέμπτη σημειώθηκε ρεκόρ νέων αφίξεων, με 341 άτομα να έχουν καταφθάσει μέσα σε 24 ώρες, οι περισσότεροι σε Λέσβο και Σάμο.
Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου φιλοξενούνται σήμερα περισσότεροι από 15.300 αιτούντες άσυλο, με τη Λέσβο και τη Χίο να κρατούν τα σκήπτρα (5.000 και 4.500 άτομα αντίστοιχα). Η κατάσταση στα νησιά οφείλεται στην υποστελέχωση των υπηρεσιών ασύλου, στην αδυναμία επίδοσης των αποφάσεων διότι οι δικαιούχοι δεν εμφανίζονται να τις παραλάβουν και στο «πάγωμα» των αποφάσεων ασύλου, κυρίως για Σύρους, εν αναμονή της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας (κατόπιν προσφυγής Σύρου) για το αν η Τουρκία αποτελεί ασφαλή τρίτη χώρα για αυτούς.

Κόπωση και ένταση

«Στα νησιά εξακολουθεί η υπερσυγκέντρωση μεταναστών και προσφύγων οφειλόμενη στο ότι δεν έχει στελεχωθεί όσο θα έπρεπε η εξέταση αιτήσεων ασύλου σε α’ και β’ βαθμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πολύμηνη παραμονή των αιτούντων στα νησιά με άμεση συνέπεια την κόπωση που οδηγεί σε ένταση και βία, και στην επιβάρυνση της τοπικής κοινωνίας» λέει στο «Βήμα» η Χριστιάνα Καλογήρου, περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου. «Επισημαίνουμε την ανάγκη στελέχωσης των υπηρεσιών ασύλου εδώ και 15 μήνες. Είναι πολύ διαφορετικό το να περιμένει κάποιος για οκτώ, δέκα, δώδεκα μήνες από το να έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες σε 25-30 ημέρες. Η στελέχωση δεν μπορεί να γίνει μόνο από την Ελλάδα, πρέπει να συνδράμει και η ΕΕ».

«Το δύσκολο κλίμα στα νησιά επηρεάζει το οικονομικό γίγνεσθαι, για παράδειγμα την προσέλκυση επενδύσεων. Στον αναπτυξιακό νόμο οι επενδύσεις που κατατέθηκαν για το Βόρειο Αιγαίο ήταν μόλις πέντε. Οι συνθήκες είναι δύσκολες και η αποσυμφόρηση επιτακτική» καταλήγει η κυρία Καλογήρου.

Ενδεικτική του οικονομικού πλήγματος είναι και η μείωση στην κίνηση των κρουαζιερόπλοιων, η οποία, σύμφωνα με τον Περικλή Αντωνίου, πρόεδρο της Ενωσης Ξενοδόχων Λέσβου, κυμαίνεται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα: «Από 53 προσεγγίσεις με 34.000 επιβάτες το 2014, μειώθηκαν σε 29 με 14.000 επιβάτες και η πρόβλεψη για το 2017 είναι 4 προσεγγίσεις με 1.500 περίπου επιβάτες».

Σύμφωνα με την ίδια την Υπηρεσία Ασύλου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε υπολογίσει ότι θα χρειάζονταν 400 χειριστές στα νησιά. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Ασυλο (EASO) όμως, ενώ βοήθησε στην κατασκευή χώρων γραφείων στα νησιά και έστειλε διερμηνείς, δεν συνέβαλε σε χειριστές (εκείνους δηλαδή που εξετάζουν τις αιτήσεις ασύλου), με αποτέλεσμα αυτοί να είναι μόνο περίπου 100 στα νησιά.

Πολύς λόγος γίνεται για τους «εξαφανισμένους» που καταθέτουν αίτηση για άσυλο και δεν εμφανίζονται για να παραλάβουν την απορριπτική απόφαση. Πρόκειται για οικονομικούς μετανάστες που δεν δικαιούνται άσυλο και, όσο εξετάζεται η αίτησή τους, αναζητούν τρόπο μέσω κυκλωμάτων διακινητών για να περάσουν στην ενδοχώρα και από εκεί στην Ευρώπη. «Οι «εξαφανισμένοι» στα νησιά είναι γύρω στους 500» λέει στο «Βήμα» ανώτατη πηγή που ασχολείται με το Προσφυγικό. «Διεθνώς το ποσοστό των «εξαφανισμένων» είναι 20%». Από μεθαύριο Τρίτη αλλάζει η χρηματοδότηση των υπηρεσιών για πρόσφυγες και μετανάστες στο Ανατολικό Αιγαίο: ενώ ως σήμερα χρηματοδοτούνταν μέσω ΜΚΟ από την DG ECHO του κύπριου επιτρόπου Ανθρωπιστικής Βοήθειας Χρήστου Στυλιανίδη, από 1ης Αυγούστου θα χρηματοδοτούνται μέσω της ελληνικής κυβέρνησης από την DG HOME του επιτρόπου Μετανάστευσης Δημήτρη Αβραμόπουλου.

Μεταβατική περίοδος

«Στα νησιά το κράτος αντικαθιστά σιγά-σιγά τις υπηρεσίες που προσέφεραν οι ΜΚΟ. Στη μεταβατική περίοδο θα υπάρξουν ορισμένα κενά, για παράδειγμα σε γιατρούς, τα οποία προσπαθούμε να έχουμε καλύψει ως το φθινόπωρο» δήλωσε ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας. Μιλώντας για την αποσυμφόρηση των νησιών, πρόσθεσε: «Πρέπει να γίνει πιο αποτελεσματική η διαδικασία ασύλου και προσφυγών, και να μεταφέρουμε στην ενδοχώρα όσους δεν μπορούν να επιστραφούν στην Τουρκία» – π.χ. λόγω ευαλωτότητας.
Αντίθετα, στην ενδοχώρα, η DG ECHO σε συνεργασία με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες θα χρηματοδοτεί το πρόγραμμα στέγασης των προσφύγων σε διαμερίσματα (σε συνεργασία με τους δήμους Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Λιβαδειάς, τέσσερις δήμους στην Κρήτη και σύντομα τους δήμους Τρικάλων, Λάρισας, Καρδίτσας και άλλους). Το σχέδιο είναι να συνεχιστεί η σταδιακή μετάβαση από τους καταυλισμούς σε διαμερίσματα και να αναλάβουν οι δήμοι τη λειτουργία του προγράμματος αυτού, ονόματι ESTIA, ενώ το κράτος να έχει την εποπτεία. Ο κ. Στυλιανίδης ανακοίνωσε ότι θα δοθούν 93 εκατ. ευρώ για τη στέγαση προσφύγων σε διαμερίσματα και 57 εκατ. ευρώ για προπληρωμένες κάρτες που καλύπτουν τα έξοδα σίτισης, ένδυσης και μετακίνησης των προσφύγων.

Ανθρώπινες ιστορίες στον προσφυγικό καταυλισμό στον Κακούμα

«Βοηθήστε με να βρω το παιδί μου. Ισως είναι νεκρός ή τον έχουν απαγάγει»

Ο προσφυγικός καταυλισμός στον Κακούμα της βορειοδυτικής Κένυας, που φιλοξενεί περίπου 200.000 άτομα από 20 και πλέον χώρες της Αφρικής, αποτελεί έναν από τους κύριους «πόλους έλξης» διακινητών που θέλουν να στείλουν παράνομα τους πρόσφυγες στη Λιβύη και από εκεί στην Ευρώπη.

Οι φιλοξενούμενοι του Κακούμα δεν έχουν διεξόδους: δεν τους επιτρέπεται να ταξιδεύουν στην υπόλοιπη Κένυα (ο καταυλισμός βρίσκεται στη μέση του πουθενά) και το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να περιμένουν μήπως επιλεγούν για να επανεγκατασταθούν νόμιμα στις ΗΠΑ ή στην Ευρώπη – μόνο που οι τυχεροί είναι ένα απειροελάχιστο ποσοστό και αυτοί έχουν αναγκαστεί να περιμένουν χρόνια στον καταυλισμό, ζώντας χάρη στη βοήθεια από την ECHO της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις, προτού λάβουν το πράσινο φως για να φύγουν.

Γι’ αυτό οι διακινητές κάνουν χρυσές δουλειές, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους που έχουν γεννηθεί στον καταυλισμό, δεν γνωρίζουν τίποτε πέρα αυτόν και ονειρεύονται να ζήσουν στην Ευρώπη.

«Εφθασα στον Κακούμα το 1997» λέει στο «Βήμα» ο 52χρονος Μοχάμεντ Αντάν Αλί, που έφυγε από τη Σομαλία το 1991 και περιπλανήθηκε σε άλλους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Κένυα προτού μεταφερθεί στον Κακούμα. Τον συναντήσαμε πριν από μερικούς μήνες στον Κακούμα, αλλά ο χρόνος εκεί κυλάει πολύ αργά και επί χρόνια δεν αλλάζει τίποτε.

«Εκανα αίτηση για επανεγκατάσταση στις ΗΠΑ πριν από εννέα χρόνια» λέει. Και ακόμη περιμένει.
«Ο γιος μου, Μουμπάρακ Μοχάμεντ Αντάν, 26 χρονών σήμερα, ήταν πολύ απογοητευμένος όταν τελείωσε το σχολείο το 2014 στον Κακούμα (σ.σ.: η εκπαίδευση παρέχεται από ανθρωπιστικές οργανώσεις).

Εβλεπε άλλους να φεύγουν για τις ΗΠΑ ενώ η δική μας επανεγκατάσταση συνέχιζε να εκκρεμεί. Του πρότεινα να πάει παράνομα στο Ναϊρόμπι για να χαλαρώσει για έναν μήνα.

Υστερα από 28 ημέρες μού τηλεφώνησε: «Είμαι στο Νότιο Σουδάν». «Γιατί;». «Θα περάσω στην Ευρώπη» απάντησε και μου ζήτησε χρήματα. Δανείστηκα 200 δολάρια από έναν φίλο, του τα έστειλα και τον παρακάλεσα να γυρίσει πίσω.

Δύο μήνες αργότερα ξανατηλεφώνησε: «Είμαι στα σύνορα του Σουδάν με τη Λιβύη» είπε και ζήτησε πάλι λεφτά. Του είπα ότι δεν έχω. Αυτό έγινε τον Νοέμβριο του 2014. Εκτοτε δεν έχω νέα του. Προσπάθησα να τον αναζητήσω στο Σουδάν, όπου δεν γνωρίζω κανέναν, απευθύνθηκα στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Ισως είναι νεκρός ή τον έχουν απαγάγει. Πιστεύω ότι είναι νεκρός». Σειρά πήρε ο μικρότερος γιος του Μοχάμεντ, ο Νατζίμπ Μοχάμεντ Αντάν, 22 χρονών σήμερα, που επίσης τελείωσε το σχολείο στον Κακούμα.

«Μερικοί από τους φίλους του κατάφεραν να περάσουν παράνομα στην Αγγλία, στη Γερμανία, στη Σουηδία. Τώρα θέλει να φύγει και αυτός. Μου ζήτησε να τον βοηθήσω να πάει στο Ναϊρόμπι αλλά δεν τον άφησα. Οι διακινητές τούς πηγαίνουν στο Σουδάν ή στη Λιβύη, εκεί τους φυλακίζουν και τους αναγκάζουν να ζητήσουν χρήματα από την οικογένειά τους. Οι οικογένειες γνωρίζουν ότι ο δικός τους άνθρωπος βρίσκεται σε κίνδυνο και κάνουν το παν για να στείλουν όποιο ποσό μπορούν.

Ο Νατζίμπ ζει στον Κακούμα και δεν κάνει τίποτα όλη μέρα. Η γυναίκα μου φοβάται ότι θα φύγει παράνομα και δεν τον αφήνει ούτε να βγει έξω στον καταυλισμό με τους φίλους του. Δεν τον αφήνει ούτε να πάρει κινητό τηλέφωνο μήπως το χρησιμοποιήσει για να κανονίσει να φύγει προς Ευρώπη» καταλήγει ο Μοχάμεντ.

Την περίοδο 2010-2016, συνολικά 24.000 πρόσφυγες επανεγκαταστάθηκαν νόμιμα από την Κένυα στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στον Καναδά. Μόνο οι Σομαλοί στην Κένυα αριθμούν 1 εκατομμύριο, χώρια οι υπόλοιπες εθνικότητες προσφύγων.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ