Πού οδηγεί η διελκυστίνδα ευρωτουρκικών σχέσεων και Κυπριακού

Η εξέλιξη των ευρωτουρκικών σχέσεων μετά τις γερμανικές εκλογές φαίνεται ότι συνιστά κομβικό σημείο στους σχεδιασμούς της Αγκυρας στο Κυπριακό. Αυτό το στοιχείο προκύπτει από εκμυστηρεύσεις ανώτερων αξιωματούχων των Βρυξελλών, με τους οποίους συνομίλησε «Το Βήμα» και οι οποίοι θεωρούν, απολύτως ρεαλιστικά, ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) δεν μπορεί να υποεκτιμήσει τη σημασία της Τουρκίας.

Η Αθήνα εμφανίζεται να κατανοεί τους περιορισμούς με τους οποίους συνοδεύεται αυτή η επιλογή, ενώ η Λευκωσία τηρεί στάση αναμονής εν όψει της διαμόρφωσης νέων ισορροπιών. Παράλληλα, στους κόλπους των κρίσιμων «παικτών» στο Κυπριακό, κυρίαρχη θέση μεταξύ των οποίων καταλαμβάνει το Λονδίνο, έχει αρχίσει να διαμορφώνεται η άποψη ότι νέες μείζονες πρωτοβουλίες για επίλυση του προβλήματος δεν δύνανται να αναληφθούν πριν από τις προεδρικές εκλογές στην Κυπριακή Δημοκρατία τον Φεβρουάριο του 2018. Και τούτο διότι μια πιθανή αποτυχία ενός νέου κύκλου διαπραγματεύσεων θα μπορούσε να είχε «επίπτωση» και στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Παρά τα όσα μπορεί να γράφονται ή να λέγονται, η «στρατηγική απόφαση» σε κεντρικό επίπεδο στην ΕΕ είναι ότι οι σχέσεις με την Αγκυρα δεν μπορούν να αφεθούν στην τύχη τους, ούτε μπορούν να επηρεάζονται από τη σκληρή εκατέρωθεν ρητορική. Μετά την τριμερή συνάντηση των Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, Ντόναλντ Τουσκ και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις Βρυξέλλες στις 25 Μαΐου φαίνεται ότι έχει διαμορφωθεί μια άτυπη συμφωνία ώστε οι ευρωτουρκικές σχέσεις να επανέλθουν σε ομαλή τροχιά.

Οι κοινές προκλήσεις είναι πολλές και κοινές, ενώ την ίδια στιγμή στις Βρυξέλλες αναγνωρίζεται, σε υψηλό επίπεδο, ότι η συμπεριφορά της Αγκυρας στην εφαρμογή της Συμφωνίας για το Προσφυγικό είναι σχεδόν υποδειγματική. Επιπλέον, οι δημόσιες αντιπαραθέσεις, με τελευταίο παράδειγμα την ταξιδιωτική οδηγία που εξέδωσε το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας εναντίον της Τουρκίας για τη σύλληψη ενός ακτιβιστή, δεν πρέπει να συσκοτίζουν την εικόνα του πραγματισμού που κατά βάθος επικρατεί στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Επομένως, αν και οι Βρυξέλλες θα επιθυμούσαν μια συμφωνία στο Κραν Μοντανά, το ναυάγιο που σημειώθηκε δεν πρόκειται να αναβάλει πρωτοβουλίες που αναμένεται να ληφθούν.

Κομβικό ρόλο στην αναθέρμανση των ευρωτουρκικών σχέσεων θα διαδραματίσει η αναθεώρηση και αναβάθμιση της Τελωνειακής Σύνδεσης ΕΕ – Τουρκίας που θα έχει αναμφίβολα πολιτικά χαρακτηριστικά. Κατέχει άλλωστε και πρωτεύουσα θέση στον περίφημο «οδικό χάρτη Γιούνκερ» προς τον πρόεδρο Ερντογάν. Είναι σαφές ότι η Κομισιόν εμφανίζεται επισπεύδουσα στο θέμα αυτό, αλλά ο ρόλος του Συμβουλίου παραμένει καθοριστικός για την έκταση και το βάθος που μπορεί να λάβει η νέα Τελωνειακή Ενωση. Κοινό μυστικό αποτελεί άλλωστε ότι ήδη συζητούνται, σε επίπεδο Βρυξελλών, τρόποι ώστε οι ευρωτουρκικές σχέσεις να κινηθούν προς μια πιο ευέλικτη μορφή «στρατηγικής συνεργασίας» πέραν του αυστηρού πλαισίου των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και της επίπονης διαδικασίας του ανοίγματος κεφαλαίων.

Σε λίγες ημέρες, συγκεκριμένα στις 25 Ιουλίου, ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου θα επισκεφθεί τις Βρυξέλλες, συνοδευόμενος από τον υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ομέρ Τσελίκ για διευρυμένες συνομιλίες σε επίπεδο πολιτικού διαλόγου με υψηλόβαθμους κοινοτικούς αξιωματούχους όπως η ύπατη εκπρόσωπος για την εξωτερική πολιτική Φεντερίκα Μογκερίνι, ο επίτροπος για θέματα διεύρυνσης Γιοχάνες Χαν κ.ά. Ο σκοπός είναι αυτές οι συνομιλίες να ανοίξουν τον δρόμο για εντατικοποίηση των επαφών και σε άλλους τομείς, όπως η οικονομία και η ενέργεια, από το προσεχές φθινόπωρο.

Η Αθήνα δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ομαλότητα των ευρωτουρκικών σχέσεων. Αλλωστε, οι πληροφορίες αναφέρουν ότι κατά τη συνάντηση του Αλέξη Τσίπρα με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πριν από αρκετές εβδομάδες στο Πεκίνο ο τούρκος πρόεδρος είχε επισημάνει στον έλληνα Πρωθυπουργό ότι η πρόοδος των συνομιλιών στο Κυπριακό δεν θα είναι εύκολη πριν από τις γερμανικές και αυστριακές εκλογές του φθινοπώρου. Η ελληνική πλευρά αντιλαμβάνεται ότι στις ευρωτουρκικές σχέσεις υπάρχουν κίνητρα για την Αγκυρα να εμφανιστεί πιο συνεργάσιμη, κάτι που αναγνώρισε και ο Νίκος Κοτζιάς μιλώντας πρόσφατα στη Λευκωσία. «Τα κίνητρα είναι οι σχέσεις της Τουρκίας με τον δυτικό κόσμο, είναι τα εργαλεία που διαθέτει η ΕΕ –αυτή τη στιγμή η τελωνειακή ένωση» σημείωσε.

Η πορεία των διαπραγματεύσεων

Η κάθε πλευρά στο Κυπριακό διαμορφώνει πλέον τις «γραμμές άμυνάς» της μετά την αποτυχία των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά. Η Αθήνα και η Λευκωσία επιμένουν ότι οποιαδήποτε νέα απόπειρα για λύση θα πρέπει να είναι πολύ καλά προετοιμασμένη. Δεν αποκλείεται στο πλαίσιο αυτό να διεξαχθούν κάποιες συναντήσεις στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη.

Οι δύο πρωτεύουσες εμφανίζονται πάντως ικανοποιημένες από την εξέλιξη της ενημέρωσης των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας από τον ειδικό σύμβουλο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Εσπεν Μπαρθ Αϊντε. Το κρίσιμο στοιχείο, αυτό της πιθανής επίρριψης ευθυνών για το ναυάγιο του Κραν Μοντανά, απεφεύχθη και είναι ενδεικτικό ότι η μόνη χώρα που καταλόγισε ευθύνες –προς την Τουρκία –ήταν η Αίγυπτος. Από τουρκικής πλευράς προβάλλεται, τουλάχιστον δημοσίως, το τρίπτυχο ότι, πρώτον, το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά οφείλεται στους Ελληνοκυπρίους, δεύτερον, ότι πρέπει να επανεξεταστεί το πλαίσιο λύσης με βάση τις παραμέτρους του ΟΗΕ και, τρίτον, ότι η συνεχιζόμενη απομόνωση των Τουρκοκυπρίων πρέπει να πάψει.