Ωδή στην Kitty Al

Παραγωγικές υποδομές μελλοντικών παραγκουπόλεων, δίκτυα φανταστικών θαλάσσιων τοπίων, συνεργατικές πλατφόρμες στο Αιγαίο, γεωγραφικοί Λεβιάθαν σε μετά-τη-φύση κόσμους, συμπαγείς πόλεις ανάμεικτων χρήσεων, τεχνητά σπήλαια και ανθρωπογενή περιβάλλοντα για μελλοντικούς περιηγητές, μυθοπλαστικές μεταλλαγές υπαρκτών αστικών μαζών και διαστικά οικιστικά τετράγωνα, τεχνητή νοημοσύνη με συναισθήματα και φιγούρες καρτούν υποψήφιες για την αμερικανική προεδρία.

Οψεις ενός μέλλοντος φανταστικού αλλά όχι λιγότερο ανησυχητικού –τόσο όσο και η παραπάνω ορολογία –ξετυλίχθηκαν στην έκθεση των πολλαπλών «Tomorrows» στη Διπλάρειο Σχολή στο κέντρο της Αθήνας, οργανωμένη από τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση με τον συντονισμό του Χρήστου Καρρά. Ο επισκέπτης όταν βγαίνει από την έκθεση αισθάνεται περισσότερο αμήχανος και σκεπτικός από πριν, μπροστά στις προοπτικές ενός μέλλοντος τουλάχιστον επισφαλούς, αν όχι απειλητικού. Πρόκειται ωστόσο για έναν ανέξοδο φουτουρολογικό παροξυσμό κατεξοχήν ειδικών όπως οι αρχιτέκτονες ή στην πραγματικότητα για την αγωνιώδη και γι’ αυτό εμμονική διερεύνηση της κρίσιμης παρούσας συνθήκης;

Οι επιμελητές της έκθεσης Δάφνη Δραγώνα και Πάνος Δραγώνας ξεκινούν από βασικές διαπιστώσεις όπως η επιβάρυνση του κλίματος και του περιβάλλοντος και οι «τεχνητές οικολογίες», η εγκατάλειψη μεγάλων περιοχών της γης και η δημιουργία μεγαπόλεων, οι διαφορετικές ταχύτητες των εξελίξεων στη γεωγραφία της υφηλίου, ο διαρκώς αυξανόμενος ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στην κοινωνική οργάνωση.

Πρόκειται για διαπιστώσεις που ενεργοποιούν τη δημιουργική σκέψη των αρχιτεκτόνων, όχι μόνο σήμερα αλλά και σε ό,τι έχει προσληφθεί πλέον ως η πλησιέστερη σε εμάς «χρυσή εποχή» αυτού του προβληματισμού: η δεκαετία του 1960 με τον τεχνολογικό της ηδονισμό, την έμμονη ιδέα της αστικής πύκνωσης, τις μακροδομικές ουτοπίες μεγάλης κλίμακας και την «πόλη ως συνεχές μνημείο». Εκείνη ήταν βεβαίως μια εποχή οικονομικής ακμής, κοινωνικής χειραφέτησης και διεύρυνσης κάθε είδους ορίων, με την επικείμενη κατάκτηση του Διαστήματος που θα έβρισκε την ελεγειακή της απεικόνιση το 1968 με την υπεραισιόδοξη «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Τα ερωτήματα των δύο επιμελητών της έκθεσης, αντίθετα, δείχνουν να εκκινούν και να συμμερίζονται την αγωνία για το μέλλον δημιουργών όπως ο Ρίντλεϊ Σκοτ που λίγα χρόνια αργότερα, το 1982, θα επανερχόταν με το «Blade Runner» σε μια απαισιόδοξη ανάγνωση ενός μέλλοντος δυστοπικού και στην προφητική, μεταξύ άλλων, ανάδειξη των σκοτεινών πλευρών της τεχνολογίας.

Οι επιμελητές της έκθεσης γνωρίζουν καλά το αντικείμενό τους: προχώρησαν έτσι σε μια εξαιρετικά προσεκτική επιλογή 33 μεμονωμένων δημιουργών ή διεθνών ομάδων αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών και designers, σε μια εποχή όπου τα όρια ανάμεσα σε αυτούς τους χώρους τείνουν να γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Επιχείρησαν την «επερώτηση του μέλλοντος» ξεκινώντας από δύο κορυφαίες προσωπικότητες πλανητικής ακτινοβολίας, τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη και τον Τάκη Ζενέτο, δίνοντας έτσι στην έκθεσή τους και ένα τεκμηριωμένο ιστορικό βάθος με ελληνικές ρίζες (αυτοί οι δύο μεγάλοι δημιουργοί, που είχαν άλλωστε αντιδιαμετρική σχεδόν αντίληψη των πραγμάτων, παρουσιάζονται μαζί σε έκθεση για πρώτη φορά μετά το 1966). Η σημερινή έκθεση ουσιαστικά επικαιροποιεί τις πέντε αρχές της θεωρίας της Οικιστικής και της Οικουμενόπολης του Δοξιάδη, που είναι η φύση, τα κελύφη, τα δίκτυα, η κοινωνία και ο άνθρωπος: πέντε θεματικές έννοιες γύρω από τις οποίες αρθρώνονται οι εκθεσιακές προτάσεις για το μέλλον.

Ο «μελλοντολόγος» Ζενέτος, επίσης, είναι παρών στην έκθεση με μεγάλης αξίας αδημοσίευτο υλικό που παρουσιάζεται για πρώτη φορά (μαζί με εκείνο που είχε εμφανιστεί για τελευταία φορά στην οικοδομική έκθεση του Ζαππείου του 1971) το οποίο αναδεικνύει τη μεγάλη συμβολή του αθηναίου αρχιτέκτονα με την Ηλεκτρονική πολεοδομία του 1962, στην οραματική εξερεύνηση του μέλλοντος πολεοδομικού χρόνου βασισμένη στην αρχιτεκτονική των χωροδικτυωμάτων. Με τον τρόπο αυτόν η έκθεση θυμίζει επίσης πως η μορφή του Ζενέτου αναμένει ακόμη την ουσιαστική της αποκατάσταση από τους έλληνες ερευνητές.

Η Βαρβάρα Χριστοπούλου υιοθέτησε ιδιαίτερα επιτυχημένους χειρισμούς για τον εκθεσιακό σχεδιασμό στη Διπλάρειο Σχολή, που ωστόσο δεν φάνηκε να είναι κτιριακά και χωρικά η καταλληλότερη υποδομή για ανάλογες παρουσιάσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασαν εδώ προτάσεις όπως του Michael Young και των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Γέιλ για τις μελλοντικές υποδομές της Ισλανδίας, της Λυδίας Καλλιπολίτη και του Ανδρέα Θεοδωρίδη για το ζήτημα των ατμοσφαιρικών ρύπων και της μελλοντικής επιβίωσης, της ομάδας !Mediengruppe Bitnik που εξερευνά τη «σωματικότητα» του Internet και τη διατάραξη του πραγματικού από το εικονικό, της Κυριακής Γονή που πρότεινε μια τοπική παραδοσιακή συνεργατική πλατφόρμα στο αρχιπέλαγος.

Η έκθεση έκλεινε με ένα συναρπαστικό βίντεο της Pinar Yoldas που κάνει πραγματικότητα τον εφιάλτη, εκεί όπου η υπερπροστατευτική Kitty Al, η παμπόνηρη γατούλα/«τεχνολογία-μαζί-και-αγάπη» δείχνει πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην επικράτηση του Μεγάλου Αδελφού, δηλαδή σε μια πλανητικής μορφής «αλγοριθμική διακυβέρνηση». Η έκθεση τελικά μίλησε για την ουτοπία, μίλησε για τη δική μας εποχή και για τη δυστοπική απειλή της κυριαρχίας μιας εικονικής πραγματικότητας ως αυθεντικής δημοκρατίας. Θα είμαστε σε αναμονή του καταλόγου της έκθεσης, που αξίζει σίγουρα να παρουσιαστεί και εκτός των δικών μας συνόρων.