Το αγόρι και ο βάτραχος

Στο παραμύθι μια πριγκίπισσα βρήκε έναν μαγεμένο βάτραχο, τον φίλησε, αυτός μεταμορφώθηκε σε πρίγκιπα και μετά έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Στην πραγματική ζωή ένα αγόρι βρήκε έναν «εξαφανισμένο» βάτραχο, τον έδωσε στους επιστήμονες και τώρα ελπίζουμε να ζήσει ο βάτραχος καλά και η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη λίγο καλύτερα.

Οσο και αν στα παραμύθια και στην πραγματική ζωή δεν θεωρούνται ιδιαίτερα ελκυστικοί, οι βάτραχοι παίζουν καθοριστικό ρόλο στα οικοσυστήματα στα οποία ζουν, διατηρώντας την ισορροπία τους. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο οι πληθυσμοί τους εμφανίζουν δραματική μείωση σε όλα τα μέρη της Γης, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και ενός μύκητα που τους εξολοθρεύει.

Η είδηση λοιπόν ότι, χάρη στο μικρό αγόρι που κατάφερε να το εντοπίσει και στους επιστήμονες που του αφιέρωσαν όλη τους τη φροντίδα, ένα είδος το οποίο πιστεύαμε πως έχει εξαφανιστεί ίσως τελικά καταφέρει να ανακάμψει στη Λατινική Αμερική δεν είναι απλώς χαρμόσυνη. Θεωρείται επίσης ελπιδοφόρα, καθώς η λατινοαμερικανική ιστορία μπορεί να αποτελέσει «οδηγό» για τις προσπάθειες διατήρησης των αμφιβίων σε όλον τον κόσμο.

Ο μαύρος χαμπάτο (Atelopus ignescens), γνωστός και ως αρλεκίνος του Κίτο, είναι ένα ενδημικό είδος των Ανδεων του Εκουαδόρ που ως και πριν από μισό αιώνα ήταν εξαιρετικά διαδεδομένο. Με τη μαύρη ράχη και την πορτοκαλί κοιλιά του αλλά και το χαρακτηριστικό τρέξιμό του (μία από τις ιδιομορφίες του είναι ότι δεν μπορεί να πηδήξει αλλά τρέχει πολύ γρήγορα), αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητας αφού, εκτός από την ύπαιθρο, ζούσε και σε κατοικημένες περιοχές. Οι παλαιότεροι θυμούνται ότι μετά τη βροχή οι χαμπάτο έβγαιναν κατά εκατοντάδες στα ποτάμια, στα ρέματα και στις λακκούβες ως και στα περίχωρα της πρωτεύουσας και πολλές φορές έπρεπε να προσέχει κάποιος για να μην τους πατήσει καθώς περπατούσε στο πεζοδρόμιο. Τα παιδιά έπαιζαν μαζί τους, οι παραδοσιακοί γιατροί τούς χρησιμοποιούσαν για τα γιατροσόφια τους και οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών ήταν συνηθισμένοι να τους βρίσκουν μέσα στα σπίτια τους. Ωστόσο πριν από μερικές δεκαετίες οι πληθυσμοί τους άρχισαν να αραιώνουν και το 1988 το είδος κηρύχθηκε επισήμως εξαφανισμένο.

Οι ειδικοί που ασχολούνται με τη διατήρηση της φύσης θεώρησαν ότι ο χαμπάτο είχε πέσει θύμα της κλιματικής αλλαγής, η οποία κάνει μεταξύ άλλων το ανοσοποιητικό σύστημα των αμφιβίων να εξασθενεί, σε συνδυασμό με τον μύκητα Batrachochytrium dendrobatidis, ο οποίος τις τελευταίες δεκαετίες έχει προκαλέσει την εξαφάνιση και την κατάρρευση των πληθυσμών αρκετών βατράχων σε όλον τον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά στις αρχές του 2016 το Κέντρο Jambatu για την έρευνα και διατήρηση των αμφιβίων του Εκουαδόρ αποφάσισε να ξεκινήσει μια νέα προσπάθεια, προκηρύσσοντας χρηματικό βραβείο 1.000 δολαρίων (872 ευρώ) για όποιον κατόρθωνε να ανακαλύψει έναν μαύρο χαμπάτο ζωντανό. Οπως είχαν αναφέρει τότε, οι υπεύθυνοι δεν περίμεναν ότι η αναζήτηση θα είχε αποτέλεσμα αλλά ήλπιζαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα ευαισθητοποιούσαν το κοινό σχετικά με την προστασία των άλλων αμφιβίων του Εκουαδόρ.

Η έκπληξη όλων ήταν τεράστια όταν τον περασμένο Μάιο ένα μικρό αγόρι, μαθητής του δημοτικού, επικοινώνησε μαζί τους για να τους πει ότι εξερευνώντας με την οικογένειά του ψηλά στα βουνά είχαν βρει κάποιους χαμπάτο. Οι επιστήμονες έτρεξαν αμέσως στην περιοχή για να ανακαλύψουν έναν πραγματικό θησαυρό: μια ολόκληρη αποικία βατράχων! Μην πιστεύοντας στα μάτια τους, συγκέντρωσαν όσους χαμπάτο μπόρεσαν να πιάσουν –συνολικά 43 ενήλικα άτομα –και τους έφεραν πίσω στο εργαστήριό τους για να τους κάνουν να αναπαραχθούν σε προστατευμένες συνθήκες.

Αν και μπορεί να ακούγεται απλό, το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο, και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά όσοι ασχολούνται με την αναπαραγωγή άγριων ζώων σε συνθήκες αιχμαλωσίας. Επί πολλούς μήνες οι επιστήμονες του Κέντρου Jambatu έβλεπαν τους βατράχους να συμπεριφέρονται κανονικά και να ζευγαρώνουν τακτικά, χωρίς όμως να παράγουν αβγά. Απογοητευμένοι, αποφάσισαν πριν από λίγο καιρό να βγάλουν τα αμφίβια στο ύπαιθρο, σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο έξω από το εργαστήριο. Αν και δεν γνωρίζουν ποια ακριβώς είναι η αιτία, το «κόλπο» έπιασε. Σύντομα οι χαμπάτο είχαν γεννήσει περίπου 500 αβγά, τα οποία σήμερα έχουν γίνει γυρίνοι. Αν όλα πάνε καλά και τα πράγματα συνεχιστούν με αυτόν τον ρυθμό, ευελπιστούν ότι μέσα στα επόμενα χρόνια θα είναι σε θέση να απελευθερώσουν νέους και εύρωστους μαύρους χαμπάτο ξανά στην ύπαιθρο του Εκουαδόρ.

Το αληθινό παραμύθι του μαύρου βατράχου φαίνεται να βαίνει προς ένα αίσιο τέλος. Το μικρό αγόρι έχει εξασφαλίσει τα έξοδα της εκπαίδευσής του και ο χαμπάτο ίσως εξασφαλίσει το μέλλον του σε αυτή τη Γη, αν τελικά οι προσπάθειες των επιστημόνων ευοδωθούν και οι πληθυσμοί του ανακάμψουν. Ειδικοί που ασχολούνται με τη διατήρηση της φύσης θεωρούν πάντως ότι αυτό που συνέβη στο Εκουαδόρ αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «μοντέλο» για ανάλογες προσπάθειες σε άλλες χώρες.

Ο μαύρος χαμπάτο δεν είναι το μοναδικό αμφίβιο που «επανεμφανίστηκε» αφότου είχε κηρυχθεί εξαφανισμένο. Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια χάρη στην ευαισθητοποίηση του κοινού υπάρχουν και άλλα ανάλογα παραδείγματα. Παρ’ όλα αυτά οι επιστήμονες θεωρούν ότι η αναπαραγωγή σε προστατευμένες συνθήκες αιχμαλωσίας ίσως αποτελεί το μόνο «εργαλείο» που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή για να σώσουμε πολλά είδη που κινδυνεύουν. Γι’ αυτό και, όπως τονίζουν, θα πρέπει να μάθουμε να την κάνουμε καλά.

Η Συμμαχία για την επιβίωση των αμφιβίων

Λίγο μετά το γύρισμα του 21ου αιώνα ο Ρόμπιν Μουρ, βιολόγος με ειδίκευση στη διατήρηση της φύσης και φωτογράφος, πήρε μια μεγάλη απόφαση: θα ταξίδευε σε διάφορες χώρες της Γης, από την Κολομβία και την Κόστα Ρίκα ως το Ισραήλ και την Ινδία, για να βρει χαμένα ή άγνωστα είδη βατράχων. Η πρωτοβουλία του γρήγορα βρήκε μιμητές και έτσι, τον Αύγουστο του 2010, η αμερικανική οργάνωση Conservation International και η Διεθνής Ενωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) ξεκίνησαν την «Αναζήτηση για τους χαμένους βατράχους» (The Search for the Lost Frogs).

Το πρόγραμμα, το οποίο είχε ως στόχο την καταγραφή των απειλούμενων αμφιβίων του πλανήτη, επρόκειτο να διαρκέσει μόνο κάποιους μήνες, Ωστόσο η απήχησή του ήταν τεράστια, οδηγώντας στη δημιουργία ενός ομώνυμου portal, το οποίο συνεχίζει την έρευνα. Περισσότεροι από 126 επιστήμονες σε 21 χώρες έχουν συμμετάσχει στην προσπάθεια, ενώ το 2014 ο Ρόμπιν Μουρ, ο οποίος έχει επίσης ιδρύσει τη Συμμαχία για την επιβίωση των αμφιβίων (Amphibian Survival Alliance – ASA), κυκλοφόρησε ένα ομότιτλο βιβλίο με εξαιρετικές φωτογραφίες και μεγάλη επιτυχία.

Τον περασμένο Φεβρουάριο το όνομά του δόθηκε σε ένα νέο, μικροσκοπικό είδος βατράχου που ανακαλύφθηκε στην Ινδία: έχει μήκος μόλις 12,2 χιλιοστά – όσο το νύχι του δείκτη του χεριού σας – και ονομάστηκε Nyctibatrachus robinmoorei, Νυχτοβάτραχος του Ρομπινμούρ.