«Η νέα Πινακοθήκη θα είναι συναρπαστική»

Πριν από το ραντεβού μας –την επομένη της ονομαστικής της εορτής –είχε συνάντηση στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος προκειμένου να συζητήσει θέματα σχετικά με τη δωρεά ύψους 13 εκατ. ευρώ, η οποία θα οδηγήσει στην ολοκλήρωση της πλήρους ανακαίνισης της Εθνικής Πινακοθήκης.

Εύκολα καταλαβαίνει κανείς πως, λίγες ημέρες μετά την ανανέωση της θητείας της, για πέμπτη συνεχή φορά από το 1992, το πρόγραμμα της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα είναι ιδιαίτερα φορτωμένο, μεσούντος του πολυσυζητημένου έργου επέκτασης και εκσυγχρονισμού του Μουσείου.

Ωστόσο, όχι μόνο ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου για μια συνάντηση εντός του πλαισίου του –ασφυκτικού πάντα –δημοσιογραφικού χρόνου αλλά μου χάρισε και μια κουβέντα χωρίς πίεση, με τον αναγκαίο «χώρο» προκειμένου να συζητήσουμε πολλά: από την ιδιότητά της ως της μακροβιότερης διευθύντριας δημόσιου μουσείου στην Ελλάδα ως το δύσκολο «στοίχημα» του έργου που βρίσκεται σε εξέλιξη αλλά και το «αγκάθι» της κλοπής του μοναδικού έργου του Πικάσο πριν από μερικά χρόνια.

Κάπου ανάμεσα σε μια ευρύτερη συζήτηση που κινήθηκε από την κατάσταση της χώρας ως την αμφίβολη προοπτική θερινών διακοπών, ενεργοποίησα το κινητό μου τηλέφωνο προκειμένου να καταγράψω την «επίσημη» κουβέντα…

Τη ρωτώ με τι ασχολείται αυτόν τον καιρό, ποιες είναι οι προτεραιότητές της στην Πινακοθήκη. «Μέχρις ότου εγκαινιαστεί η πολύ σημαντική έκθεση «Ομάδα Τέχνη», που θα λειτουργεί ως τις 29 Οκτωβρίου στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, είχα πολύ έντονη απασχόληση, καθώς ήμουν συνεπιμελήτρια από κοινού με την κυρία Ολγα Μεντζαφού, κι αυτό κράτησε περισσότερο από ενάμιση χρόνο» λέει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

«Αυτόν τον καιρό» συνεχίζει «δεν μπορώ να πω ότι είμαι ιδιαίτερα απασχολημένη με ανάλογα δημιουργικά πράγματα –συγγραφή, έρευνα –αλλά ασχολούμαι πάρα πολύ με τα κτιριολογικά, γιατί, όπως γνωρίζετε, η επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης υπήρξε το μεγάλο μου όραμα και έχω δώσει την ψυχή μου για να πραγματοποιηθεί.

Σε συνεργασία με τους συνεργάτες μου και με τις τεχνικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, παρακολουθούμε και συντονίζουμε το έργο, ενώ βρισκόμαστε σε συνεχή επαφή με το Ιδρυμα Νιάρχος, που με την αποκλειστική του δωρεά θα συμβάλει στην ολοκλήρωση της νέας πτέρυγας που θα φέρει το όνομά του: «Πτέρυγα Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος».

Ετοιμάζουμε επίσης τον οργανισμό και τον κανονισμό της νέας Πινακοθήκης και φροντίζουμε να είναι όλα έτοιμα, ώστε, όταν ανοίξει, να είναι απόλυτα λειτουργική, σύμφωνα με όλες τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου λαμπρού ευρωπαϊκού μουσείου.

Ολα αυτά είναι αναγκαία προκειμένου να επιτύχουμε την ομαλή μετάβαση στη νέα εποχή της Πινακοθήκης, όπως εύστοχα επισήμανε η υπουργός κυρία Λυδία Κονιόρδου, ανακοινώνοντας την ανανέωση της θητείας μου. Και αυτή η μετάβαση δεν είναι απλή…».

Είναι πλέον έτοιμη η νέα μουσειογραφική -μουσειολογική μελέτη. Εχει κατατεθεί και έχει λάβει έγκριση από το Συμβούλιο Μουσείων και τώρα ολοκληρώνεται με τη μελέτη εφαρμογής. «Την εκτέλεση της μελέτης αυτής θα κάνει η Περιφέρεια Αττικής, η οποία διαθέτει 4.600.000 ευρώ για την εφαρμογή της. Ως το τέλος Οκτωβρίου θα πρέπει να προκηρυχθεί ο σχετικός διεθνής διαγωνισμός και όλα αυτά, όπως καταλαβαίνετε, απαιτούν μεγάλη προετοιμασία» λέει και συνεχίζει: «Η νέα Πινακοθήκη θα είναι διπλάσια σε έκταση από την παλιά κι αυτό έχει τελείως διαφορετικές λειτουργικές προδιαγραφές, τις οποίες θα πρέπει να προετοιμάσουμε: περισσότερο και πιο εξειδικευμένο προσωπικό, για παράδειγμα… Στην καινούργια Πινακοθήκη παίζει μεγάλο ρόλο το ψηφιακό και πληροφοριακό κομμάτι τόσο στο επίπεδο της ενημέρωσης των επισκεπτών όσο και σε αυτό της συμπλήρωσης της μουσειολογικής μελέτης. Θα εκθέσουμε 1.000 έργα, αλλά στις αποθήκες μας βρίσκονται άλλα 9.000 έργα ζωγραφικής, πολλά από τα οποία είναι πολύ σημαντικά. Ο επισκέπτης θα έχει πλέον τη δυνατότητα να πληροφορηθεί ψηφιακά ποια άλλα έργα του καλλιτέχνη ο οποίος εκτίθεται βρίσκονται στις αποθήκες, την ιστορία του έργου κ.λπ. Αυτή τη στιγμή έχουμε ήδη έτοιμες καταπληκτικές αποθήκες, με ιδανικές συνθήκες, που είναι αληθινά σαλόνια. Τις καμαρώνεις…».

Η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα αναφέρεται στο κομβικό σημείο της ανακοίνωσης της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. «Το ΙΣΝ έθετε ως προϋπόθεση –και πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου –τόσο για την «Πτέρυγα Ιδρυμα Νιάρχος» όσο και για την Πινακοθήκη γενικότερα να είναι λειτουργική. Δηλαδή, και τα έργα να είναι στη θέση τους και το προσωπικό να υπάρχει και ο προϋπολογισμός να έχει εξασφαλιστεί. Χάρη στην υποστήριξη της υπουργού Πολιτισμού, οι σχετικές αποφάσεις έχουν ληφθεί και τώρα προχωράμε. Σύντομα θα γίνει πρόσκληση ενδιαφέροντος για το κατασκευαστικό κομμάτι της δωρεάς με σκοπό ο εργολάβος να εγκατασταθεί πολύ σύντομα».

Η αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος θα οδηγήσει στην αποπεράτωση του κτιρίου Β και στην ολοκλήρωση της πλήρους ανακαίνισης της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου. Ειδικότερα, θα καλύψει την προσθήκη 3ου ορόφου στο κτίριο Β («Πτέρυγα Ιδρυμα Νιάρχος»), στο οποίο –πέρα από τις μόνιμες συλλογές, που θα αναπτύσσονται σε τρεις ορόφους –θα στεγαστούν επίσης οι διοικητικές υπηρεσίες, τα Εργαστήρια Συντήρησης, η Βιβλιοθήκη, καθώς και ένα εστιατόριο στον 3ο όροφο με πανοραμική θέα προς την Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό. Επιπλέον, η δωρεά του ΙΣΝ θα επιτρέψει την πλήρη αποπεράτωση όλων των ορόφων, την κατασκευή κεκλιμένων επιπέδων κυκλοφορίας στην πρόσοψη του κτιρίου Β για περιπατητική πρόσβαση στους ορόφους, καθώς και την κατασκευή υαλοπετάσματος (plannar) σε όλη την πρόσοψη του κτιρίου Β, ώστε οι επισκέπτες που θα επιλέγουν την άνοδο από τις ράμπες να απολαμβάνουν τη θέα προς την πόλη. Επίσης, θα καλυφθεί η κατασκευή όλων των ανελκυστήρων του κτιρίου Β, καθώς και το σπειροειδές γυάλινο περίβλημα (plannar) του κλιμακοστασίου του κτιρίου Γ.

«Γιατί υπήρξε μια μικρή καθυστέρηση; Προκειμένου να τελειώσουν τα μπροστινά κτίρια συν το υπόγειο έπρεπε πρώτα να τοποθετηθεί το plannar. Αν δεν έμπαινε αυτό, αφενός υπήρχαν κίνδυνοι από ενδεχόμενες βροχές κ.λπ., αφετέρου δεν θα μπορούσαν να γίνουν διάφορες άλλες εργασίες, να μπουν δάπεδα για παράδειγμα. Αρα, η καθυστέρηση της απελευθέρωσης της δωρεάς είχε ως συνέπεια παράπλευρες καθυστερήσεις…».

Η διευθύντρια της Πινακοθήκης εκτιμά ότι στους πρώτους μήνες του 2019 θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή, ώστε από τον Οκτώβριο του ίδιου έτους να γίνει η μεταφορά και στις αρχές του 2020 να γίνουν τα εγκαίνια.

«Η ιδέα μου ήταν, τα πρώτα χρόνια και για λόγους διπλωματικούς, να ανοίξουμε διάλογο με τα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού. Ετσι σκέφθηκα η μία από τις δύο μεγάλες μας εκθέσεις να είναι φόρος τιμής σε ένα ξένο μουσείο και η δεύτερη να έχει θέμα ελληνοκεντρικό» εξηγεί η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Μιλάει για την πρώτη έκθεση, η οποία θα είναι αφιερωμένη στο Λούβρο και θα έχει τίτλο «Πρόσωπα του Λούβρου». «Θα προτείνω να αρχίσουμε από τα Φαγιούμ και να φτάσουμε στον Ντελακρουά στα μέσα του 19ου αιώνα όπου σταματούν και οι συλλογές του Λούβρου» λέει η διευθύντρια της Πινακοθήκης. Την επόμενη στιγμή μιλάει για τη δεύτερη έκθεση, μια μεγάλη αναδρομική για τον Κωνσταντίνο Παρθένη.

Μέσα απ’ αυτό το πλαίσιο, ποια από τα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού βρίσκονται στο «ραντάρ» της; «Το Πράδο, η Royal Academy, το ΜΟΜΑ, το Μετροπόλιταν… Οι φιλοδοξίες μου είναι απεριόριστες, αλλά φυσικά εξαρτάται και από το πόσο οι άλλοι είναι διαθέσιμοι αλλά και από το κατά πόσο θα βρεθούν τα χρήματα που χρειάζονται. Και με το Ορσέ έχουμε μιλήσει, αλλά δεν θα είναι όλα γαλλικά στην αρχή… Και η Βιέννη μάς ενδιαφέρει, το Kunsthistorisches, το Uffici της Φλωρεντίας, η Ακαδημία της Βενετίας… Τα μουσεία είναι τόσα πολλά, είμαι βέβαιη ότι θα πετύχουμε σημαντικές συνεργασίες…».

Τη ρωτώ για τη νέα ανανέωση της θητείας της. Τι σημαίνει για την ίδια η ιδιότητα της μακροβιότερης διευθύντριας δημόσιου μουσείου; «Υπό άλλες συνθήκες, εάν δηλαδή το Μουσείο μας συνέχιζε την ιστορική του πορεία χωρίς αυτή τη συγκλονιστική προοπτική της ριζικής ανανέωσης, που εγώ οραματίστηκα από την πρώτη στιγμή που έγινα διευθύντρια και αγωνίστηκα τόσο πολύ για να την πραγματοποιήσω, με τη βοήθεια και του υπουργείου Πολιτισμού και του μεγάλου μας ευεργέτη, του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, θα μπορούσε πράγματι να αλλάξει ο διευθυντής. Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι είμαι αναντικατάστατη, υπάρχουν πολλοί άξιοι άνθρωποι οι οποίοι θα μπορούσαν να με διαδεχθούν. Στη δεδομένη φάση που βρισκόμαστε όμως, που κάποιος πρέπει να συντονίζει αυτή την ιστορία, και μάλιστα αυτός που την εμπνεύστηκε, θεωρώ ότι η υπουργός έπραξε λογικά».

Τι απαντά άραγε στις όποιες φωνές ακούστηκαν περί ανάγκης ανανέωσης; Υπήρξε κάποια στιγμή σε όλα αυτά τα 25 χρόνια που αισθάνθηκε κουρασμένη; «Σε ό,τι αφορά το πρώτο, το θεωρώ σεβαστό και αναμενόμενο. Στο δεύτερο, εάν είχα αισθανθεί ότι με κούρασε η ενασχόλησή μου με την Πινακοθήκη θα είχα φύγει. Δεν έχω κουραστεί και το έχω αποδείξει. Δεν σταματήσαμε ποτέ να κάνουμε πράγματα τόσο στην Αθήνα όσο και στα παραρτήματα αλλά και στην περιφέρεια.

»Ενδεικτικά αναφέρω την Εθνική Γλυπτοθήκη στου Γουδή, τα παραρτήματα, του Ναυπλίου, ένα κόσμημα για την ιστορική πόλη, που έγινε με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση και είναι αφιερωμένο στην Ελληνική Επανάσταση, της Κέρκυρας, το νέο Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα, που χρηματοδοτείται από την Περιφέρεια Αττικής και είναι έτοιμο προς δημοπράτηση, την Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης, που ανακαινίζεται αυτές τις μέρες με χορηγία της οικογένειας Κουμάνταρου.

»Εχουμε οργανώσει επί των ημερών μου 200 σημαντικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πάντα με χορηγίες, που συνοδεύθηκαν από σημαντικούς επιστημονικούς καταλόγους, και φέραμε στην Πινακοθήκη 5,5 εκατομμύρια επισκέπτες. Εμπλουτίσαμε τις συλλογές του Μουσείου με 3.000 έργα, μπήκαμε δυναμικά στην ψηφιακή εποχή με τα πιο σύγχρονα ψηφιακά προγράμματα. Ολες οι συλλογές έργων τέχνης, η βιβλιοθήκη και τα αρχεία μας έχουν ψηφιοποιηθεί. Σας θυμίζω το πρόσφατο μοναδικό ψηφιακό πρόγραμμα του Γκρέκο, που τώρα κυκλοφορεί και σε DVD. Και όλα αυτά με τη βοήθεια ενός πολύ άξιου επιστημονικού, διοικητικού και φυλακτικού προσωπικού. Εχουμε εξαιρετικά εργαστήρια συντήρησης, που εξοπλίστηκαν τα τελευταία χρόνια με τα πιο προηγμένα μηχανήματα. Σε όλα αυτά συνέβαλαν μια εμπνευσμένη διοίκηση και ένας εξαιρετικός πρόεδρος του ΔΣ, ο επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου κ. Απόστολος Μπότσος, που δίκαια επανεκλέγεται τα τελευταία χρόνια σε αυτή τη θέση».

Τη ρωτώ για την κλοπή του μοναδικού έργου του Πικάσο πριν από μερικά χρόνια. «Μεγάλο αγκάθι στη διαδρομή μου, αναμφίβολα, καθώς μάλιστα επρόκειτο και για δωρεά στον ελληνικό λαό» απαντά. «Δεν είναι από τα σημαντικά έργα του μεγάλου καλλιτέχνη ούτε από τα πλέον πολύτιμα, εν προκειμένω το πιο πολύτιμο ήταν η αφιέρωση. Είναι από τα πολύ σκοτεινά και μαύρα γεγονότα στη μνήμη και στην πορεία μου. Δεν θα εξαλειφθεί ποτέ, ακόμη κι αν βρούμε το έργο, που πιστεύω ότι θα το βρούμε… Ούτως ή άλλως δεν μπορεί να βγει στο εμπόριο. Προσωπικά πιστεύω ότι δεν βγήκε ποτέ, είναι σε κάποιο μπαούλο…».

Αλήθεια, θα μπορούσε να φανταστεί τον εαυτό της εκτός Πινακοθήκης; «Εχω 10 βιβλία έτοιμα που θέλω να βγάλω και προς το παρόν δεν έχω τον χρόνο. Επίσης, είναι πολλά τα ταξίδια που θα ‘θελα να κάνω και έχω πολύ κέφι για να ταξιδεύω… Είναι τόσα πολλά αυτά που έχω στον νου μου…». Προς το παρόν έχει άλλα πέντε χρόνια μπροστά της στο «τιμόνι» της Εθνικής Πινακοθήκης, τα οποία, όπως λέει, θα είναι γεμάτα δράση. «Η νέα Πινακοθήκη θα είναι μια απάντηση σε όσους λένε ότι κουραστήκαμε… Θα είναι πανέμορφη και συναρπαστική!..».