Εμβόλιο-τσιρότο καταργεί τις βελόνες

Φανταστείτε μια ημέρα –όχι και τόσο μακρινή, όπως δείχνουν τα μέχρι στιγμής ενθαρρυντικά ερευνητικά στοιχεία –κατά την οποία τα μωρά δεν θα κλαίνε με μαύρο δάκρυ στον παιδίατρο τη στιγμή που τους κάνει εμβόλιο.

Μια ημέρα που και οι ενήλικοι με φόβο της βελόνας –ουκ ολίγοι, πιθανώς είστε και εσείς ένας από αυτούς –θα βρίσκουν παιχνιδάκι το να κάνουν το ετήσιο εμβόλιο της γρίπης μόνοι τους στο σπίτι τους. Και κυρίως μια ημέρα που εμβόλια τα οποία κάνουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου θα φθάνουν στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη, στα χέρια των λιγότερο προνομιούχων.

Την «ανατολή» μιας τέτοιας ημέρας φέρνει πιο κοντά η πρώτη παγκοσμίως κλινική δοκιμή σε ανθρώπους ενός εναλλακτικού εμβολίου- επιθέματος το οποίο υπόσχεται να μετατρέψει μια επώδυνη, τραυματική για κάποιους –μικρούς αλλά και μεγάλους –διαδικασία σε μια υπόθεση της λογικής «κολλήστε, αφήστε για πέντε λεπτά, ξεκολλήστε, τελειώσατε (με τον εμβολιασμό)». Συγχρόνως όμως το εμβόλιο- τσιρότο υπόσχεται να… επουλώσει, στον βαθμό του δυνατού, κάποιες τουλάχιστον από τις ανισότητες του κόσμου τούτου, αφού εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν καν πρόσβαση σε ένα εμβόλιο (έστω αυτό το συμβατικό με τη βελόνα που τσιμπάει…).

Από μόνο του ένα τέτοιο νέο επίτευγμα της επιστήμης το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα (συγκεκριμένα στις 27 Ιουνίου) στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» είναι σημαντικό. Για εμάς όμως είναι ακόμη σημαντικότερο το γεγονός ότι μεταξύ των «γονέων» του εναλλακτικού εμβολίου-επιθέματος είναι μια ελληνίδα επιστήμονας, η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Μικροβιολογίας και Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου Εμορι στην Ατλάντα των ΗΠΑ κυρία Ιωάννα Σκούντζου. Η κυρία Σκούντζου μίλησε στο «Βήμα» για τις πολυετείς προσπάθειες της ίδιας και των συνεργατών της ώστε να φθάσει η ημέρα που θα… πετάξουμε τις βελόνες και θα τις αντικαταστήσουμε με «αόρατες» βιοδιαλυτές βελονίτσες. Και ιδού οι λεπτομέρειες αυτής της πρωτοποριακής ερευνητικής δουλειάς η οποία στο διά ταύτα μάς αφορά κυριολεκτικώς όλους –τόσο τα παιδιά μας όσο και εμάς τους ίδιους.

Η ελληνίδα καθηγήτρια άρχισε να καταπιάνεται με εναλλακτικούς τρόπους εμβολιασμού ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οπως περιγράφει, στις αρχικές εργασίες ακολουθούνταν μια στρατηγική… σελοτέιπ. «Κάναμε πειράματα σε ποντίκια τα οποία αρχικώς αποτριχώναμε στην περιοχή εφαρμογής του εμβολίου ενώ στη συνέχεια γινόταν απολέπιση της περιοχής αυτής για την απομάκρυνση των νεκρών επιθηλιακών κυττάρων και τέλος ενυδάτωση». Ουσιαστικώς τα πειραματόζωα περνούσαν από μια συνεδρία beauté με απώτερο (επιστημονικό) στόχο να ανοίξουν οι πόροι του δέρματος ώστε να περάσουν αποτελεσματικότερα μέσα από αυτούς οι εκάστοτε ουσίες. «Οταν το δέρμα ήταν έτοιμο, ρίχναμε μια σταγόνα με το εμβόλιο και από πάνω του μια ταινία σαν τσιρότο». Η συγκεκριμένη στρατηγική δοκιμάστηκε για πρώτη φορά σε ποντίκια το 2003 με χρήση αδρανοποιημένου ιού της γρίπης και η σχετική δημοσίευση έγινε στο επιστημονικό περιοδικό «Vaccine» το 2006. «Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά» λέει η κυρία Σκούντζου και προσθέτει: «Μείναμε και εμείς έκπληκτοι που ένα τόσο μεγάλο μόριο όσο αυτό του ιού της γρίπης διαπερνούσε άκρως αποτελεσματικά την επιδερμίδα και οδηγούσε σε πολύ καλή ανοσολογική απόκριση. Προχωρήσαμε στο πλαίσιο του πειράματος σε τρεις διαδοχικούς εμβολιασμούς και είδαμε να επιτυγχάνεται ανάπτυξη αντισωμάτων τόσο στον ορό του αίματος όσο και απευθείας στο αναπνευστικό σύστημα, γεγονός άκρως σημαντικό για την πρόληψη αναπνευστικών επιπλοκών».

Κάποια στιγμή στο «πλάνο» των προσπαθειών της κυρίας Σκούντζου μπήκαν για πρώτη φορά οι μικροβελόνες μέσω συνεργασίας με τον καθηγητή Χημικής και Βιομοριακής Μηχανικής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια (Georgia Tech) Μαρκ Πράουσνιτς ο οποίος ήταν και ο εφευρέτης αυτών των βελονών. Στόχος ήταν με «όπλο» τις μικροβελόνες κάθε μόριο, ακόμη και πολύ μικρό, να μπορεί να βρει… στόχο προσφέροντας προστασία ενάντια σε πλήθος λοιμογόνων «αντιπάλων». Σημειώνεται ότι αρχικώς οι μικροσκοπικές αυτές βελόνες με μήκος 700 μικρομέτρων ήταν ανοξείδωτες. «Το σύστημα αποτελούνταν από δέκα βελόνες στη σειρά, σαν μια χτένα» εξηγεί η ελληνίδα καθηγήτρια. Με χρήση αυτού του «ανοξείδωτου συστήματος» και με χρηματοδότηση των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ (National Institutes of Health, NIH) ξεκίνησαν από τους επιστήμονες του Georgia Tech και του Πανεπιστημίου Εμορι κάποια πρώτα πιλοτικά πειράματα σε ποντίκια που αφορούσαν τον ιό της γρίπης –συγκεκριμένα οι επιστήμονες διερεύνησαν την αποτελεσματικότητα του εμβολίου- επιθέματος το οποίο περιείχε τα στελέχη του ετήσιου τριδύναμου εμβολίου εκείνης της χρονιάς καθώς και εμβολίου για το πανδημικό στέλεχος Η5Ν1. «Μέσα από τα πειράματα είδαμε ότι οι καλυμμένες με το εμβόλιο βελόνες διαπερνούσαν την επιδερμίδα και το δέρμα των πειραματοζώων φθάνοντας έτσι στο σημείο όπου υπήρχε μεγάλος αριθμός αντιγονοπαρουσιαστικών κυττάρων» λέει η κυρία Σκούντζου.

Το να επιτευχθεί αυτή η «συνάντηση» με τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα είναι το πρώτο μεγάλο (ανοσολογικό) βήμα της επιτυχίας, καθώς τα συγκεκριμένα κύτταρα επεξεργάζονται τα αντιγόνα (ουσίες του εισβολέα που αποτελούν τη μοναδική «υπογραφή» του), τα εκφράζουν στην επιφάνειά τους και τα παρουσιάζουν στην κύρια γραμμή άμυνας του ανοσοποιητικού, στα Τ και Β λεμφοκύτταρα, τα οποία και ενεργοποιούνται ώστε να σπεύσουν και να κατατροπώσουν τον «εχθρό». Τα αποτελέσματα ήταν παραπάνω από ενθαρρυντικά, μας ενημερώνει η επιστήμονας. «Σε ό,τι αφορούσε την ανοσολογική απόκριση τα ποσοστά επιτυχίας ήταν ακόμα και καλύτερα σε σύγκριση με την κλασική ενδομυϊκή χορήγηση».

Το ένα βήμα προόδου φέρνει το άλλο και έτσι οι ερευνητές βάλθηκαν να ανακαλύψουν αν οι μεταλλικές μικροβελόνες μπορούσαν να αντικατασταθούν από βιοδιαλυτές φτιαγμένες από πολυμερή, οι οποίες μόλις εισχωρήσουν στο δέρμα και αφήσουν το αντιγονικό φορτίο τους –ουσιαστικώς εντός πέντε λεπτών –«εξαφανίζονται» ενώ παράλληλα δεν γίνονται έστω και ελάχιστα αντιληπτές από τον χρήστη, όπως συμβαίνει, έστω και σε πολύ μικρό βαθμό, με τις ανοξείδωτες. Ενα άλλο πλεονέκτημα των μικροβελονών που διαλύονται είναι ότι δεν συνδέονται με κανενός είδους βιολογικό κίνδυνο. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι με τις μεταλλικές μικροβελόνες υπάρχει έστω και μηδαμινός κίνδυνος επιμόλυνσης άλλου ατόμου με βιολογικό υλικό μετά την απόρριψη του επιθέματος. Με τις βελόνες που διαλύονται ο μικρός αυτός κίνδυνος εκμηδενίζεται.

Αναπτύχθηκαν μικροβελόνες με βάση υδρόφιλες οργανικές ουσίες όπως η βινυλπυρολιδόνη, εγκεκριμένες για την ασφάλειά τους από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), οι οποίες ύστερα από ανάμειξη με το εμβόλιο υπόκεινται σε πολυμερισμό. Οι ουσίες αυτές είναι μόρια που μοιάζουν με μακριές κλωστές και διαλύονται σε κάποιον υγρό διαλύτη. Οταν πολυμερίζονται, είτε με υπεριώδη ακτινοβολία είτε με χημικό τρόπο, δημιουργούν ένα στερεό πλέγμα που έχει κενά, σαν μια κυψέλη. Εκεί εγκλωβίζεται το εμβόλιο ή αλλιώς η οποιαδήποτε αντιγονική ουσία. Με αυτόν τον τρόπο το πολυμερές αποκτά σταθερότητα και σκληρότητα και απωθεί προς τα έξω την υγρασία που θα μπορούσε να καταστρέψει τη στερεοδομή του αντιγόνου.

Εκατό τέτοιες «διαλυτές» μικροβελόνες που έχουν μήκος 700 μικρομέτρα είναι τοποθετημένες επάνω σε ένα μικρό τσιρότο με διαστάσεις 0,5 εκατοστά ανά πλευρά. Το πρωτοποριακό επίθεμα δοκιμάστηκε, με χρηματοδότηση του Εθνικού Ινστιτούτου Βιοϊατρικής Απεικόνισης και Εμβιομηχανικής των ΝΙΗ της τάξεως των 10 εκατομμυρίων δολαρίων, σε 100 εθελοντές ηλικίας 18-49 ετών από τις ΗΠΑ. Η κυρία Σκούντζου εξηγεί ότι οι μισοί εθελοντές ήταν άνδρες και οι μισοί γυναίκες, μεικτής προέλευσης. Η δοκιμή που έλαβε χώρα στην Κλινική Hope του Κέντρου Εμβολίων του Εμορι στην Ατλάντα ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2015 και όλοι οι συμμετέχοντες ήταν υγιείς και δεν είχαν λάβει το αντιγριπικό εμβόλιο κατά την περίοδο γρίπης του 2014-2015.

Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες: Η πρώτη ομάδα έλαβε το εναλλακτικό εμβόλιο από έναν επαγγελματία υγείας. Στη δεύτερη ομάδα οι εθελοντές τοποθέτησαν μόνοι τους το εμβόλιο-τσιρότο. Η τρίτη ομάδα έλαβε το κλασικό ενδομυϊκό εμβόλιο από επαγγελματία υγείας, ενώ τα μέλη της τέταρτης ομάδας έλαβαν εικονικό εμβόλιο-επίθεμα από επαγγελματία υγείας.

Σύμφωνα με τα ευρήματα, ο νέου τύπου εμβολιασμός ήταν ασφαλής χωρίς να αναφερθούν σοβαρές παρενέργειες. Εμφανίστηκαν μόνο τοπικές δερματικές αντιδράσεις, όπως ελαφρά ερυθρότητα και ήπιος κνησμός, οι οποίες υποχώρησαν ύστερα από δύο-τρεις ημέρες. Παράλληλα η παραγωγή αντισωμάτων ενάντια στον ιό της γρίπης –όπως αυτή μετρήθηκε μέσω ανάλυσης δειγμάτων αίματος –ήταν παρόμοια στην ομάδα του επιθέματος και της ενδομυϊκής έγχυσης· μάλιστα η ανοσολογική απόκριση συνεχιζόταν και ύστερα από έξι μήνες και στις δύο περιπτώσεις. Σημειώνεται ότι τα αποτελέσματα δεν εμφάνιζαν διαφορές μεταξύ ατόμων διαφορετικής καταγωγής και διαφορετικού φύλου. Μάλιστα, σύμφωνα με την κυρία Σκούντζου, το εναλλακτικό εμβόλιο που… κολλάει «ίσως είναι και ανώτερο του συμβατικού σε ό,τι αφορά κάποιες ανοσολογικές παραμέτρους, όπως μας δείχνουν κάποια πρώτα αποτελέσματα τα οποία βρίσκονται σε στάδιο περαιτέρω ανάλυσης».

Το «επιδερμικό» εμβόλιο λοιπόν έδειξε ασφάλεια και αποτελεσματικότητα και την ίδια στιγμή –και αυτό είναι επίσης πολύ σημαντικό –φάνηκε να λαμβάνει την «ψήφο εμπιστοσύνης» των ίδιων των συμμετεχόντων στη δοκιμή: το 70% εξ αυτών ανέφεραν ότι θα προτιμούσαν να κάνουν τους μελλοντικούς εμβολιασμούς τους με… τσιρότο. Αυτή η προτίμηση των ίδιων των «χρηστών» του εμβολίου είναι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της νέας, ανώδυνης στρατηγικής. Αν αναλογιστούμε πως στις περισσότερες χώρες τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης για τη γρίπη είναι το λιγότερο απογοητευτικά –στη χώρα μας τα στοιχεία δείχνουν ότι μόλις το 15% του γενικού πληθυσμού και το 10% των επαγγελματιών υγείας κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο -, υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι η νέα εναλλακτική που καταργεί τον τρόμο της βελόνας και τον πόνο μπορεί να κερδίσει πολλούς «οπαδούς» που θα συμμορφώνονται πολύ περισσότερο με τους σωτήριους εμβολιασμούς.

Ενας λόγος παραπάνω που τα εμβόλια-επιθέματα, ως φαίνεται, καταργούν ακόμη και την ανάγκη κάποιου επαγγελματία υγείας προκειμένου να γίνει ο εμβολιασμός. Από την κλινική δοκιμή προέκυψε ότι δεν εμφανίστηκαν διαφορές στις δόσεις του εμβολίου που έλαβαν οι εθελοντές όταν η τοποθέτηση του επιθέματος έγινε από επαγγελματία υγείας ή από τους ίδιους, γεγονός που δείχνει ότι ο καθένας μας θα μπορεί να κάνει το εμβόλιό του στο σπίτι του χωρίς πρόβλημα.

Τα πλεονεκτήματα της νέας μεθόδου δεν σταματούν όμως εδώ: απεικονιστική ανάλυση των χρησιμοποιημένων επιθεμάτων μετά τον εμβολιασμό αποκάλυψε ότι οι μικροβελόνες είχαν στο σύνολό τους διαλυθεί στο δέρμα των χρηστών, γεγονός που μεταφράζεται στο ότι το επίθεμα μπορεί να πεταχθεί σε έναν οποιονδήποτε κάλαθο αχρήστων χωρίς να υπάρχει βιολογικός κίνδυνος.

Σε όλα αυτά να προσθέσουμε ότι η νέα εμβολιαστική «φιλοσοφία» καταργεί ακόμη και την ανάγκη ψυγείου για τη συντήρηση των εμβολίων. Σε θερμοκρασία δωματίου το εμβόλιο παραμένει αποτελεσματικό χωρίς να αλλοιώνεται επί τουλάχιστον ένα έτος. Αντέχει όμως ακόμη και στα… κόκκινα: σε θερμοκρασίες 37 ως 40 βαθμών Κελσίου ο χρόνος ζωής του μπορεί να φθάσει και τους τρεις μήνες. Ολα αυτά σημαίνουν ότι μπορεί πανεύκολα να ταχυδρομηθεί στον οποιονδήποτε και εκείνος να εφαρμόσει μόνος του το εμβόλιό του.

Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε σίγουρα τεράστια ευκολία για τον καθέναν μας. Φανταστείτε όμως τι θα μπορούσε να σημαίνει για τους λιγότερο «προνομιούχους» της Γης που σήμερα δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κανένα εμβόλιο. «Το όνειρό μας είναι οι μικροβελόνες να φθάσουν κάποια ημέρα σε όλες τις γωνιές του αναπτυσσόμενου κόσμου, εκεί που ενήλικοι και μικρά παιδιά δεν έχουν ηλεκτρικό, δεν έχουν ψυγεία, δεν έχουν νοσοκομεία, δεν έχουν κοντά τους επαγγελματίες υγείας για να τους κάνουν έστω το συμβατικό εμβόλιο. Ο καθένας θα μπορεί να εφαρμόζει για λίγα λεπτά το επίθεμα στο δέρμα του, να το αφαιρεί και να το πετά χωρίς να υπάρχει κίνδυνος βιοασφάλειας» σημειώνει η ερευνήτρια.

Τα νέα εμβόλια-επιθέματα μελετώνται και για άλλους ιούς, όπως ο Ζίκα και ο Εμπολα, αλλά και εχθρούς βακτηριακής προέλευσης όπως ο τέτανος. Σημειώνεται ότι η «σύσταση» των μικροβελονών αλλάζει ανάλογα με τον εκάστοτε ιογενή ή βακτηριακό στόχο ώστε να μην καταστρέφεται αντιγονικά το εμβόλιο. Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα είναι άκρως ενθαρρυντικά και από τα άλλα μέτωπα. Η κυρία Σκούντζου μάς πληροφορεί ότι σε πειράματα σε έγκυα ποντίκια ένας μόνο… επιδερμικός εμβολιασμός για τον τέτανο χάρισε τόσο ενεργητική ανοσία στα ενήλικα θηλυκά όσο και μεγάλης διάρκειας παθητική ανοσία στα μικρά που έφεραν στον κόσμο. Αλλά και για τον Ζίκα, το εμβόλιο-επίθεμα δείχνει σε πρώτα πειράματα πολύ καλό προφίλ. Μάλιστα, διά στόματος της καθηγήτριας, μέσα στους επόμενους μήνες αναμένεται δημοσίευση σχετικά με τα αποτελέσματα για τον ιό Ζίκα.

Ο καθηγητής Πράουσνιτς που είναι και ο «πατέρας» των μικροσκοπικών βελονών είναι συνιδρυτής μιας spin-off εταιρείας, της Micron Biomedical, η οποία έχει κατοχυρώσει διπλώματα ευρεσιτεχνίας που συνδέονται άμεσα με τη μελέτη για τα εμβόλια με τις μικροβελόνες. Στόχος της ομάδας είναι η τεχνολογία αυτή να πάει μπροστά και να μπει γρήγορα σε μεγαλύτερου εύρους κλινικές δοκιμές ώστε να αποτελέσει ένα προϊόν διαθέσιμο ανά τον κόσμο.

Ηδη, όπως μας πληροφορεί η ελληνίδα ερευνήτρια, σε ό,τι αφορά το εμβόλιο της γρίπης έχουν δείξει ενδιαφέρον πολύ μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες και η ερευνητική ομάδα ελπίζει ότι τα επόμενα βήματα που θα φέρουν τα εμβόλια-επιθέματα πιο κοντά στον πληθυσμό δεν θα αργήσουν.

Κλείνοντας η κυρία Σκούντζου μάς λέει ότι οραματίζεται μαζί με την υπόλοιπη ομάδα μια ημέρα που όλα τα εμβόλια θα γίνονται χωρίς… βελόνα. Και κυρίως μια ημέρα που ανθρώπινες ζωές και δη ζωές παιδιών θα σώζονται χάρη στα επιθέματα-εμβόλια. «Σήμερα στις υποσαχάριες χώρες αλλά και χώρες όπως το Αφγανιστάν και το Πακιστάν επισήμως πεθαίνουν 50.000 παιδιά ετησίως κατά τον τοκετό εξαιτίας του τετάνου λόγω χρήσης του ίδιου, μολυσμένου νυστεριού σε πολλές γυναίκες. Σκεφθείτε ότι τα «ανεπίσημα» νούμερα θα είναι σίγουρα πολύ μεγαλύτερα. Αν αυτές οι γυναίκες είχαν εμβολιαστεί, τα παιδιά τους θα είχαν σωθεί. Ακόμη και μία ζωή επιπλέον να σωθεί χάρη στο νέο εμβόλιο, θα είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα για εμάς». Τα λόγια αυτά από μια εκ των βασικών συντελεστών του νέου επιτεύγματος αποτελούν τον καλύτερο επίλογο για τη σημασία τελικώς της διατήρησης του μεγαλύτερου επιτεύγματος, που δεν είναι άλλο από την ανθρώπινη ζωή.