Χρήμα, μυστήριο και έρωτας

Anna Katharine Green
Υπόθεση Λέβενγουορθ
Μετάφραση-Εισαγωγή Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Εκδόσεις Gutenberg, 2017, σελ. 544, τιμή 18 ευρώ

H Αννα Κάθριν Γκριν είναι μάλλον άγνωστη στην Ελλάδα κι ας υπήρξε πρωτοπόρος στην αστυνομική λογοτεχνία, μία από τις πρώτες γυναίκες που έγραψαν αστυνομικό μυθιστόρημα. H Υπόθεση Λέβενγουορθ με ήρωα τον αστυνομικό Εμπενέζερ Γκράις κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1878, αρκετά χρόνια μετά τη δημοσίευση του διηγήματος του Εντγκαρ Αλαν Πόου Οι φόνοι της οδού Μοργκ (1841) με ήρωα τον Αύγουστο Ντιπέν, και την Υπόθεση Λερούζ (1866) του Εμίλ Γκαμποριό με ήρωα τον αστυνόμο Λεκόκ.

Αργότερα, δημοσιεύθηκαν η Σπουδή στο κόκκινο (1887) του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ με ήρωα τον Σέρλοκ Χολμς, Το Μυστήριο του κίτρινου δωματίου (1907) του Γκαστόν Λερού με ήρωα τον Ζοζέφ Ρουλεταμπίλ, και το Μυστηριώδης υπόθεση στο Στάιλς (1920) της Αγκαθα Κρίστι με ήρωα τον Ηρακλή Πουαρό.

Ολα αυτά τα αναγνώσματα είχαν ως κεντρικό θέμα ένα λογοτεχνικό αίνιγμα, του οποίου τη λύση όφειλε να βρει ο αναγνώστης με βάση τις ενδείξεις που έδινε ο συγγραφέας. Ποιος έκανε το έγκλημα; Συνήθως, η απάντηση ήταν αδύνατη, οπότε το βάρος έπεφτε στον συγγραφέα, ο οποίος, αφού είχε παραπλανήσει τον αναγνώστη, έλυνε το αίνιγμα στο τέλος του αφηγήματος μέσω του ντετέκτιβ (ανιχνευτή, ερευνητή), είτε ιδιώτη είτε αστυνομικού, ενός ιδιοφυούς ανθρώπου με εκπληκτικές αναλυτικές ικανότητες που συνέλεγε στοιχεία και ακολούθως έβγαζε συμπεράσματα.

H Υπόθεση Λέβενγουορθ ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες του 19ου αιώνα, αφού πούλησε περισσότερα από 750.000 αντίτυπα σε διάστημα 15 χρόνων. Οπως σημειώνει ο Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος στην Εισαγωγή του παρόντος βιβλίου, δικαιωματικά η Γκριν θεωρείται η «μητέρα του αμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος». Η καριέρα της ως συγγραφέως αστυνομικών ιστοριών διήρκεσε 45 χρόνια και στο διάστημα αυτό έγραψε περισσότερα από 40 βιβλία. Παιδί πολυμελούς οικογένειας, η Γκριν ορφάνεψε από μητέρα και όταν φοιτούσε σε κολέγιο αποφάσισε να ασχοληθεί με την ποίηση. Ως ποιήτρια όμως δεν μπορούσε να καταξιωθεί επαγγελματικά, οπότε η μητριά της την ενθάρρυνε να γράψει μυθιστορήματα. Ο πατέρας της ήταν επιτυχημένος δικηγόρος και η νεαρή Αννα γνώρισε από κοντά τον κόσμο των δικαστηρίων. Ξεκίνησε τη λογοτεχνική της καριέρα καταγράφοντας στα σχολικά της τετράδια μια ιστορία με ανθρώπινους χαρακτήρες, κυρίως εύπορους πελάτες του πατέρα της, σκηνές από ανακρίσεις, επεισόδια από γάμους, διενέξεις προερχόμενες από διαθήκες. Οταν ολοκλήρωσε το μυθιστόρημά της, το έδειξε στον πατέρα της και σε άλλα μέλη της οικογένειάς της. Εκείνος το επιμελήθηκε, το έδωσε να το διαβάσει ένας δικαστής που το βρήκε άψογο, και το έστειλε σ’ έναν εκδότη στη Νέα Υόρκη. Το βιβλίο εκδόθηκε με μεγάλη επιτυχία, όπως είπαμε, και σύντομα το Πανεπιστήμιο Γέιλ το συμπεριέλαβε στη διδακτέα ύλη της Νομικής Σχολής του ως ιδανικό υπόδειγμα για τους κινδύνους που προκαλούνται από τη χρήση των περιστασιακών αποδεικτικών στοιχείων.

Το μυθιστόρημα που χωρίζεται σε κεφάλαια (κάθε κεφάλαιο έχει ένα μότο, κυρίως από έργα του Σαίξπηρ, το πρώτο είναι από τον Μάκβεθ: «Πράγμα φρικτό και φοβερό θα γίνει») αρχίζει με την αφήγηση του νεαρού δικηγόρου Εβερετ Ρέιμοντ, εταίρου σε δικηγορική εταιρεία. Στο γραφείο του, στη Νέα Υόρκη, μπαίνει ένας νεαρός άντρας και του ανακοινώνει ότι ο κύριος Λέβενγουορθ, ένας πάμπλουτος συνταξιούχος έμπορος, πελάτης της εταιρείας, δολοφονήθηκε με πιστόλι στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του –ο νεαρός είναι ο Χάργουελ, ο ιδιαίτερος γραμματέας του. Την υπόθεση αναλαμβάνει ο ντετέκτιβ της αστυνομίας Εμπενέζερ Γκράις, ο οποίος στην ερώτηση του δικηγόρου ποιον υποψιάζεται ως δολοφόνο απαντάει: «Ολους και κανέναν. Δεν είναι δουλειά μου να υποψιάζομαι αλλά να ερευνώ». Βασικοί ύποπτοι είναι οι δύο όμορφες και ερωτεύσιμες ανιψιές του Λέβενγουορθ, η Μαίρη και η Ελεάνορ –ο εκλιπών δεν έχει παιδιά. Ξεκινούν οι ανακρίσεις των δύο νεαρών γυναικών –είναι εξαδέλφες και φαίνονται καλές φίλες –και του υπηρετικού προσωπικού, και γίνεται γνωστό πως η πρώτη, η Μαίρη, είναι η βασική κληρονόμος μέσω της διαθήκης. Σύντομα ο δικηγόρος και ο ντετέκτιβ διαπιστώνουν πως οι σχέσεις του θείου με τις ανιψιές του δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές, η ζωή και των δύο εξαδέλφων κρύβει ανομολόγητα μυστικά, τα πειστήρια (μαντίλια, επιστολές, κλειδιά) για την αθωότητά τους είναι ισχνά. Και το χειρότερο: η Χάνα, η καμαριέρα, εξαφανίζεται. Και το πιο χειρότερο: ποιος είναι ο μυστηριώδης άντρας που εθεάθη στο σπίτι τη βραδιά της δολοφονίας; Φίλος ή εραστής; Της Μαίρης ή της Ελεάνορ; Αυτά και πολλά άλλα μυστήρια υπάρχουν σε τούτο το γοητευτικό μυθιστόρημα, όπου το χρήμα και ο έρωτας αποτελούν τις δυνάμεις που κινούν τους ήρωες και τις ηρωίδες.

Η επίδραση της Γκριν στην εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας ήταν τεράστια. Η Αγκαθα Κρίστι στο μυθιστόρημά της The Clocks (1963) βάζει τον Ηρακλή Πουαρό να εγκωμιάζει διάφορες πρώιμες αστυνομικές ιστορίες: το έργο του Γκαστόν Λερού Το μυστήριο του κίτρινου δωματίου, τις ιστορίες του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ με τον Σέρλοκ Χολμς, αλλά και την Υπόθεση Λέβενγουορθ. Η Κρίστι ήξερε καλά το βιβλίο της Γκριν, της το διάβασε η αδελφή της όταν ήταν οκτώ ετών. «Με είχε μαγέψει» γράφει στην Αυτοβιογραφία της (μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου, εκδόσεις Λυχνάρι, 2002). Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Πουαρό είναι ιδιόρρυθμος, όπως ο Εμπενέζερ Γκράις, ούτε το ότι εμπνεύστηκε τη Μις Τζέιν Μαρπλ από την ηρωίδα Αμέλια Μπάτεργουορθ της Γκριν, τη βοηθό του Γκράις σε μερικές περιπέτειές του.

Η γραφή της Γκριν είναι υψηλού επιπέδου, οι γνώσεις της σε νομικά θέματα σημαντικές, τα επιχειρήματα που αναπτύσσει για να υποστηρίξει τη μια ή την άλλη πλευρά των υπόπτων δύσκολα καταπίπτουν. Επιπλέον, η εξέλιξη της πλοκής με τα απρόοπτα και τις συχνές ανατροπές καταπλήσσει τον αναγνώστη (θυμίζουμε πως το κείμενο γράφτηκε πριν από 140 χρόνια), και η αποκάλυψη του δολοφόνου ξαφνιάζει –είναι ο λιγότερο ύποπτος. Επομένως, οι εκκολαπτόμενοι και φιλόδοξοι συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων, άντρες και γυναίκες, καλό είναι, μαζί με τα σκανδιναβικά αστυνομικά μυθιστορήματα που διαβάζουν κατά κόρον, να ρίξουν μια ματιά και στην Υπόθεση Λέβενγουορθ για να αντλήσουν ιδέες για τα δικά τους βιβλία.