Ετζέ ΤεμελκουράνΤουρκία. Παραφροσύνη και μελαγχολία
Μετάφραση Ελένη Παξινού – Μαρία Παξινού.Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017, σελ. 304,τιμή 16,96 ευρώ
Πολιτική καταστολή, μονοκομματικό κράτος, καλλιέργεια λόγου μίσους, πόλεμοι με εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Ο τίτλος της επίκαιρης, τολμηρής και ασυμβίβαστης μαρτυρίας της Ετζέ Τεμελκουράν είναι σαφής και ξεκάθαρος: η σημερινή Τουρκία πορεύεται μεταξύ παραφροσύνης και μελαγχολίας. Εξίσου ξεκάθαρη είναι και η ίδια περιγράφοντας γραπτά και διά ζώσης την εμπειρία του να ζει κανείς στη χώρα του «σουλτάνου» Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν –είναι μια ωραία ιστορία, ένα παραμύθι που περιλαμβάνει εχθρούς, πολλούς εχθρούς, έναν οπορτουνιστή ηγέτη, την ανακατασκευή της πραγματικότητας και την οικοδόμηση ενός απολυταρχικού καθεστώτος.
Η φράση «Αυτή είναι η Τουρκία!» με την οποία ξεκινάει το βιβλίο σας μου φαίνεται πολύ οικεία, τη λέμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στην Ελλάδα για να κατακρίνουμε τις αστοχίες, τις αποτυχίες της κοινωνίας.
«Δεν θα έλεγα ότι είναι μόνο η Ελλάδα ή μόνο η Τουρκία. Εθνη και κοινωνίες δεν κοιτάζονται στον καθρέφτη της αλήθειας, αν δεν εξαναγκαστούν να το κάνουν. Για κάθε έθνος και κάθε κοινωνία υπάρχει μια απόρριψη ή μια άρνηση προς το αιματηρό παρελθόν τους. Τα ανθρώπινα όντα προτιμούν τελικά τον θυμό παρά το πένθος. Κι όταν κοιτάζεις το παρελθόν, πάντα υπάρχει κάτι για να πενθήσεις. Αν όμως μετατρέψεις το πένθος σε θυμό, είναι εύκολο να αντιμετωπίσεις τη ζωή. Σκεφθείτε ότι το ίδιο κάνουμε και στην προσωπική μας ζωή, κι εκεί επαναλαμβάνουμε τις ίδιες παθολογίες. Οι άνθρωποι ως όντα ενδιαφέρονται περισσότερο για την επιβίωση παρά για την αλήθεια».
Γράφετε ότι «ο φασισμός δεν δολοφονεί τους ανθρώπους ευθύς εξαρχής –τους μεταμορφώνει».
«Είναι μια αργή, διαβρωτική διαδικασία. Το θεμελιώδες σύστημα αξιών καταρρακώνεται προοδευτικά και όταν ένα φασιστικό καθεστώς αρχίζει να δολοφονεί φτάνει κανείς να το δέχεται ως θεμιτή πράξη. Η περίπτωση της Τουρκίας οφείλει να χρησιμεύσει ως παράδειγμα αναστοχασμού, κριτικής σκέψης πάνω στην αργή, περίπλοκη διαδικασία νομιμοποίησης της απολυταρχίας».
Η λέξη «Gleichschaltung», η άλλοτε καταναγκαστική, άλλοτε εθελοντική ευθυγράμμιση θεσμών και ατόμων με τα ναζιστικά πρότυπα το πρώτο εξάμηνο του 1933, σας θυμίζει πτυχές της σημερινής Τουρκίας. Την ίδια εποχή στη Γερμανία ήταν της μόδας άλλη μια φράση, οι «βιολέτες του Μάρτη», όρος που δήλωνε τα εκατοντάδες χιλιάδες νέα μέλη που έσπευσαν να γραφτούν στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας. Είχατε το ίδιο φαινόμενο στην Τουρκία;
«Προσπαθώ να αποφεύγω να υποδεικνύω παραλληλισμούς μεταξύ του Χίτλερ και του Ερντογάν, είναι κάτι που έχει καταντήσει κοινότοπο. Το πρώτο διάστημα όμως, εκείνο που η εικόνα του Χίτλερ στη Γερμανία δεν ταυτιζόταν με την προσωποποίηση του Κακού αλλά με την ελπίδα του έθνους, εμφανίζει πολλές ομοιότητες με ό,τι ζήσαμε στην Τουρκία. Δεν γνώριζα τον όρο –με την ευκαιρία, θα τον σημειώσω -, αλλά το φαινόμενο παρουσιάστηκε και στη δική μας κοινωνία. Μαζικές εγγραφές στο κόμμα του Ερντογάν ή άνθρωποι που μετατράπηκαν σε ενεργούς συμπαθούντες. Εχουμε την εντύπωση ότι η συνθήκη του ανθρώπου στον καπιταλισμό είναι η προσήλωση στο ατομικό του συμφέρον. Προσωπικά, έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι είναι εύθραυστα όντα που πάντοτε επιζητούν να ενταχθούν σε κάτι μεγαλύτερο. Κι αυτή η βασική ανάγκη τούς οδηγεί σε πράξεις όπως οι παραπάνω. Οταν ακούν μια καλή ιστορία, είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν τον αφηγητή –και ο Ερντογάν τούς λέει μια πολύ καλή ιστορία».
Και σε αυτή την περίπτωση η εξουσία έχει συμφέρον να μη συγκρούεται η ιστορία που αφηγείται με την πραγματικότητα.
«Ακριβώς. Και για να το πετύχεις αυτό προφανώς θα πρέπει να ελέγχεις τα εργαλεία της πραγματικότητας. Βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα στη φάση που το σύνολο του θεσμού της ενημέρωσης είτε δέχεται εισβολή είτε ελέγχεται διά του φόβου από την πολιτική εξουσία. Από τη στιγμή που ελέγχουν τα Μέσα, έχουν τη δυνατότητα να κατασκευάζουν καθημερινά τις δικές τους ιστορίες: όταν, ας πούμε, η κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει στρατό στο Κατάρ, όλα τα τρολ και τα δημοσιογραφικά φερέφωνά της ανακάλυψαν εν μιά νυκτί ότι η Τουρκία έχει βαθείς και ιστορικούς δεσμούς με το Κατάρ. Το αστείο είναι ότι όταν μερικές ημέρες μετά η κυβέρνηση ανέκρουσε πρύμναν όλοι αυτοί έμειναν ακάλυπτοι. Το τι επιθυμεί η πολιτική εξουσία να περάσει στον λαό με τα επικοινωνιακά της εργαλεία αλλάζει καθημερινά κι αυτό δημιουργεί συχνά τέτοιες παράλογες καταστάσεις».
Πόσο χρήσιμη αποδεικνύεται η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τέτοιες περιπτώσεις στη σημερινή συγκυρία;
«Πολύ χρήσιμη! Δεν πρόκειται όμως για την αληθινή ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά για μια επανεπινοημένη, γελοία, αποσπασματική, αντιφατική, αλλοπρόσαλλη, κατασκευασμένη εκδοχή της. Ζώντας σε ένα τέτοιο καθεστώς συνηθίζεις στην ιδέα ότι τα πάντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αν εξυπηρετούν τους σκοπούς του ηγέτη. Ενός οπορτουνιστή ηγέτη που εκμεταλλεύεται οτιδήποτε μπορεί να του χρησιμεύσει τη δεδομένη στιγμή όσο αντιφατικό κι αν είναι».
Επιμένετε στο βιβλίο στη σημασία του διάχυτου θυμού στη σημερινή Τουρκία.
«Καθεστώτα όπως αυτό για το οποίο μιλάμε επιδιώκουν να καλλιεργήσουν την εχθρότητα, το μίσος, τον θυμό. Διαφορετικά δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Είναι ο βομβαρδισμός της κοινωνίας με θυμό και εχθρότητα που επιτρέπει τη διακυβέρνησή της. Διαφορετικά, πώς θα καταφέρεις να στρέψεις τους πολίτες κατά των συμπολιτών τους; Πρέπει να κατασκευάζεις εχθρούς, νέους εχθρούς, κι άλλους εχθρούς, συνέχεια, για να μπορείς να κρατάς την κοινωνία πολωμένη διαρκώς».
Πώς θα είναι η πολιτική, η ίδια η τουρκική κοινωνία μετά τον Ταγίπ Ερντογάν;
«Το ενδιαφέρον της κατάστασης είναι ότι δεν βλέπεις πια το τέλος, δεν μπορείς να το φανταστείς. Η εξουσία του Ερντογάν είναι τόσο απόλυτη που κανείς δεν μπορεί να φανταστεί την Τουρκία χωρίς αυτόν. Αυτό πετυχαίνει η απόλυτη εξουσία –παραλύει το μυαλό, σε οδηγεί σε ένα είδος συνδρόμου της Στοκχόλμης. Αν έπρεπε να γράψω ένα μυθιστόρημα για το τέλος της διακυβέρνησης του AKP, θα μου ήταν εξαιρετικά βασανιστικό, γιατί ακόμη κι εγώ δυσκολεύομαι να το φανταστώ».
Βασανιστικό ως τραυματικό αυτό το μέλλον λοιπόν;
«Το σίγουρο είναι ότι ακόμη κι αν αλλάξει η κατεύθυνση των γεγονότων σήμερα, τα πράγματα θα είναι πάρα πολύ δύσκολα. Γιατί δεν πρόκειται μόνο για το κόμμα του Ερντογάν, από την εποχή του πραξικοπήματος του 1980 η ίδια η δομή της κοινωνίας έχει αλλάξει, το θεμελιώδες σύστημα αξιών έχει καταρρεύσει. Θα ήθελα να φανταστώ την ημέρα που ο κόσμος στην Τουρκία θα σταματήσει και θα συνειδητοποιήσει το μέγεθος του ψέματος μέσα στο οποίο ζούσε, την ημέρα που οι οπαδοί του ΑΚP θα αντιληφθούν σε τι ακριβώς συναίνεσαν. Δεν μπορώ να σκεφθώ την έκταση της απογοήτευσης που θα επικρατήσει, το μέγεθος των τύψεων».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
