Οταν ο Μαρξ διδάσκει…

Οταν ο Καρλ Μαρξ διδάσκει αλλά η Ιστορία δεν διδάσκει, το αποτέλεσμα είναι αποτυχίες, απάτες, αυταπάτες, ήττες, κοινωνική εξαθλίωση, ανελευθερία, καταστροφή. Η εμπειρία ΣΥΡΙΖΑ; Ετσι φαίνεται, αλλά όχι μόνο.

Ο «Economist», το παγκόσμιο δημοσιογραφικό προπύργιο της φιλελεύθερης σκέψης, ενθαρρύνει σε πρόσφατο τεύχος του (13 Μαΐου 2017) τους πολιτικούς να διαβάζουν… Κ. Μαρξ. Καθώς, όπως γράφει, «έχει πάρα πολλά να τους διδάξει σήμερα».

Ειδικότερα σε ένα εντυπωσιακό και μάλλον ανορθόδοξο άρθρο προς υπεράσπιση της ηγεσίας του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας, η οποία διακήρυξε ότι «κάποιος μπορεί να μάθει πάρα πολλά διαβάζοντας το «Κεφάλαιο»» –δήλωση που αντιμετωπίστηκε σκωπτικά και περιφρονητικά από τους Συντηρητικούς -, ο «Economist» διατείνεται ότι «τα περισσότερα από όσα είπε ο Μαρξ φαίνεται ότι όντως αποκτούν μεγαλύτερη αξία όσο περνά ο χρόνος».

Θα ήταν λάθος επομένως για τους Συντηρητικούς να αγνοήσουν την αλήθεια αυτή. Ο «Economist» αναφέρεται στις τέσσερις βασικές παραδοχές της μαρξιστικής κυρίως οικονομικής ανάλυσης που, κατά την άποψή του, φαίνεται να δικαιώνονται στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οικονομία.

Πρώτον, η παραδοχή ότι η τάξη των καπιταλιστών θα συγκροτείται ολοένα και περισσότερο όχι από τους «δημιουργούς του πλούτου» (wealth creators) αλλά από προσοδοθήρες (ραντιέρηδες, rent-seekers). Και επισημαίνει ότι όντως η προσοδοθηρία αυξάνεται.

Το 1980 π.χ. οι επικεφαλής των 100 μεγαλύτερων βρετανικών επιχειρήσεων είχαν εισοδήματα 25 φορές υψηλότερα από έναν τυπικό εργαζόμενο. Το 2016 τα εισοδήματα αυτά ήταν 130 φορές υψηλότερα! Και αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την επίδοση των επιχειρήσεων. Την περίοδο 2000-2008 η χρηματιστηριακή αξία των μεγαλύτερων επιχειρήσεων μειώθηκε κατά 30% αλλά οι απολαβές των επικεφαλής των επιχειρήσεων αυτών αυξήθηκαν κατά 80%. Απίστευτο και όμως αληθινό.

Δεύτερον, η παραδοχή ότι καθώς αναπτύσσεται ο καπιταλισμός θα γίνεται όλο και περισσότερο «συγκεντρωτικός» (concentrated). Ο «Economist» παρουσιάζει αναλυτικά στοιχεία που δείχνουν την ισχυρή τάση προς την κατεύθυνση αυτή, ιδιαίτερα στους πλέον προωθημένους τεχνολογικά τομείς της οικονομίας (π.χ. η απόλυτη κυριαρχία των Google, Apple, Amazon κ.ά.). Εχουμε έτσι ως αναπόφευκτη συνέπεια την κατάχρηση «δεσπόζουσας θέσης», την εμφάνιση δηλαδή μονοπωλιακών καταστάσεων, κάτι που οδηγεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην επιβολή υψηλών προστίμων, όπως έγινε πρόσφατα με την Google.

Τρίτον, η παραδοχή ότι βαθμιαία ο καπιταλισμός θα κυριαρχείται από τη χρηματική οικονομία (finance), η οποία θα χαρακτηρίζεται από ανευθυνότητα και κρίσεις με επώδυνες συνέπειες (η περίπτωση της κρίσης του 2008 κ. λπ.).

Τέταρτον, η παραδοχή ότι ο καπιταλισμός οδηγεί αναπόφευκτα σε εξαθλίωση (immiseration) των φτωχότερων στρωμάτων. Αν και ο όρος «εξαθλίωση» είναι πολύ ισχυρός σε χώρες με κοινωνικό κράτος και κατώτερο μισθό, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο ανησυχητικές τάσεις προς την κατεύθυνση αυτή υπάρχουν (νέες ανισότητες, φτωχοποίηση κ.ά.), σημειώνει ο «Economist». Και ο κατά ορισμένους νέος Μαρξ του 21ου αιώνα, ο Τομά Πικετί, τις ανέλυσε στο δικό του «Κεφάλαιο» (Th. Pikety, Capital in the Twenty – First Century –Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα, Λονδίνο, 2015).

Το γενικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι ότι λίγο-πολύ η μαρξιστική διάγνωση/ανάλυση είναι σωστή. Δικαιώνεται. Και αυτό υποστηρίζει, ως γνωστόν, και ο Τέρι Ιγκλετον στην περισσότερο ενδελεχή μελέτη του «Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο» (Why Marx was Right). Και καλό είναι τη μαρξιστική διάγνωση να τη λάβουν σοβαρά υπόψη οι πολιτικοί για να μην είναι «τα επόμενα θύματα του Μαρξ», όπως γράφει ο «Economist».

Πού βρίσκεται το πρόβλημα λοιπόν; Το πρόβλημα βρίσκεται στη θεραπεία, τη λύση που ο Μαρξ προτείνει και που κρίνεται ως πέρα για πέρα λάθος και πολύ χειρότερη από την ασθένεια. Και για τη λύση ο κάθε πολιτικός θα πρέπει να διδάσκεται κυρίως από την Ιστορία, όχι από τον Μαρξ. Για το τι πρέπει να αποφύγει και τι πρέπει να επιδιώξει. Αλλο πράγμα η μαρξιστική ανάλυση και εντελώς άλλο η μαρξιστική ιδεολογία. Η πρώτη βοηθά να κατανοήσεις την πραγματικότητα. Η δεύτερη, εάν την αποδεχθείς, να «βιάσεις» την πραγματικότητα με ολέθριες συνέπειες που πιστοποιεί η Ιστορία. Η λύση με άλλα, απλά λόγια, δεν βρίσκεται στην ανατροπή του καπιταλισμού.

Η λύση βρίσκεται στη θεσμική, πολιτική, κανονιστική εμπλαισίωσή του. Στην οικονομική ελευθερία με κανονιστικές συντεταγμένες, στην οικονομία της αγοράς με την αναγκαία παρεμβατική λειτουργία του κράτους, στον ανταγωνισμό με τη ρύθμιση (regulation) και μεταρρύθμιση, στην αυτονομία και υπεροχή της πολιτικής με τον δημοκρατικό έλεγχο και τελικά στη δημοκρατία των πολιτικών και οικονομικών αντίβαρων (checks and balances) και δικαιωμάτων, πολιτικών και κοινωνικών.

Είναι αυτές οι απλές αλήθειες –προϊόν ιστορικής γνώσης –που η βαθιά, δογματική Αριστερά δεν μπορεί ή δεν θέλει να κατανοήσει στην Ελλάδα, στη Βενεζουέλα, στον Βορρά ή στον Νότο. Μπερδεύει τη διάγνωση –ανάλυση που δικαιώνεται με τη θεραπεία –ιδεολογία που χρεοκόπησε. Κατά κανόνα, η βαθιά Αριστερά διδάσκεται από τον Μαρξ, αλλά δεν διδάσκεται από την Ιστορία.

Ενώ η βαθιά Δεξιά διδάσκεται –όπως διδάσκεται –από την Ιστορία, αλλά δεν φαίνεται να διδάσκεται τίποτα από τον Μαρξ. Κάποιοι άλλοι βέβαια δεν διδάσκονται ούτε από τον Μαρξ ούτε από την Ιστορία. Είναι απλώς αδίδακτοι. Και το βλέπουμε γύρω μας.