Η μεγάλη πρόκληση της μικρής Εσθονίας

Μεγάλη και «βαριά» θα είναι η ατζέντα για τη μικρή «ψηφιακή» Εσθονία, που μόλις ανέλαβε για τους επόμενους έξι μήνες την κυλιόμενη προεδρία της ΕΕ. Το Ταλίν θέλει να δώσει την έμφαση στο «δυνατό χαρτί» του, προάγοντας την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και την ελεύθερη ροή των δεδομένων στην Ευρώπη. Αλλά μάλλον θα βρεθεί αντιμέτωπο με πιο συμβατικά και δυσεπίλυτα πολιτικά προβλήματα, από το Προσφυγικό και το άσυλο μέχρι το Brexit και τον αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου από τη Ρωσία στη Γερμανία,

Το μικροσκοπικό κράτος της Βαλτικής έχει αγκαλιάσει μια ψηφιακή επανάσταση στις δημόσιες υπηρεσίες και στην κυβερνητική διοίκηση, αλλά φαίνεται πως θα χρειαστεί πιο παραδοσιακά, πολιτικοδιπλωματικά όπλα τους επόμενους έξι μήνες.

«Η Ευρώπη είναι και πάλι μεγάλη –πραγματικά» δήλωσε με αισιοδοξία ο Γιούρι Ράτας, ο 39χρονος πρωθυπουργός της Εσθονίας, καθώς ανέλαβε από την 1η Ιουλίου την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ. Η χώρα του είναι μία από τις πλέον ψηφιακά συνδεδεμένες στον κόσμο, η οποία διαφημίζει με υπερηφάνεια ότι διοικείται πλέον «σχεδόν χωρίς χαρτιά». Θα επιθυμούσε να περάσει τους επόμενους έξι μήνες φέρνοντας αλλαγές στην αναλογική οικονομία της Ευρώπης, προωθώντας τις ιδέες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της ελεύθερης ροής δεδομένων σε ολόκληρη την ήπειρο.

Αλλά η κυβέρνηση του Ράτας μπορεί να παγιδευτεί σε έναν πιο άχαρο ρόλο: του μεσολαβητή που θα επιχειρεί να γεφυρώσει τα πολλά και διαφορετικά πολιτικά χάσματα στην ΕΕ. Η προεδρία της Εσθονίας άρχισε νωρίτερα, τον Ιούλιο, και όχι τον Ιανουάριο όπως προβλεπόταν λόγω Brexit, το οποίο ανάγκασε το Ηνωμένο Βασίλειο να αποσυρθεί από την προγραμματισμένη προεδρία του. Η μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι η διαχείριση ενός άλλου ρήγματος: κυρίως μεταξύ Ανατολής και Δύσης σε μια σειρά θεμάτων που είτε έχουν κολλήσει (όπως η μεταρρύθμιση του ασύλου) ή θεωρούνται διχαστικά (όπως ο αγωγός φυσικού αερίου Nordstream 2 στη Βαλτική Θάλασσα από τη Ρωσία προς τη Γερμανία).

Ο Ράτας λέει πως θέλει να εκμεταλλευθεί τη «θετική ενέργεια» που επικρατεί στις Βρυξέλλες από τότε που εξελέγη πρόεδρος στη Γαλλία ο ευρωπαϊστής Εμανουέλ Μακρόν και οι δυνάμεις του εθνο-λαϊκισμού φάνηκε να υποχωρούν σε ολόκληρη την ήπειρο.

Αλλά το σύνθημα της εσθονικής προεδρίας –«ενότητα μέσω της ισορροπίας» –μοιάζει να αναγνωρίζει τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει. Μια απόφαση ήταν σχετικά εύκολη: τις συζητήσεις για το Brexit θα τις αναλάβουν αποκλειστικά οι διαπραγματευτές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Και οι 27 χώρες καταλαβαίνουν ότι θα έχουμε μία διαπραγμάτευση για το Brexit, δεν θα έχουμε 10, 15 ή 27 διαπραγματεύσεις» δήλωσε, μάλλον ανακουφισμένος, ο Ράτας. Η αλληλεγγύη είναι πιο δύσκολη στο αδιέξοδο για τη μεταναστευτική πολιτική. Η Πολωνία και η Ουγγαρία βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή των χωρών που αρνούνται τις υποχρεωτικές ποσοστώσεις στον αριθμό των προσφύγων που πρέπει να δέχονται. Οι προσπάθειες για την εξεύρεση συμβιβασμού φαίνεται σαν να έχουν εξαντληθεί. Αλλά το θέμα επανέρχεται διαρκώς στο προσκήνιο, καθώς η Ιταλία απαιτεί τώρα περισσότερη βοήθεια από την ΕΕ για να αντιμετωπίσει τη ροή των μεταναστών στην Κεντρική Μεσόγειο.

Μετά υπάρχει πάντα η Ρωσία. Προτού αρχίσει καλά-καλά η εσθονική προεδρία, η Μόσχα ανακοίνωσε ότι προτίθεται να μετακινήσει δύναμη περίπου 100.000 για στρατιωτικές ασκήσεις τον Σεπτέμβριο κοντά στα σύνορα των χωρών της Βαλτικής που ήταν υπό σοβιετικό ζυγό για μισό αιώνα.

Στη διάρκεια της προεδρίας της, η Εσθονία πρέπει να ασχοληθεί με τη σύνταξη της εντολής προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να διαπραγματευθεί με τη Ρωσία το ζήτημα του αγωγού φυσικού αερίου Nordstream 2. Η Γερμανία θεωρεί τον αγωγό ως καθαρά εμπορικό θέμα, αλλά λόγω ρωσικής εμπλοκής είναι εξαιρετικά ευαίσθητο για άλλα κράτη-μέλη όπως η Πολωνία. Οι ΗΠΑ αντιτίθενται επίσης, ενώ το θέμα προκαλεί διαφωνίες μεταξύ και εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Το Ταλίν θα προτιμούσε να κατευθύνει τους επόμενους μήνες την ΕΕ προς μια πολιτική που έχει γίνει κάτι σαν εθνική εμμονή: την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και την ηλεκτρονική άδεια παραμονής. Μετά την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ το 1991, η Εσθονία έχει μετατραπεί σε μία από τις πλέον τεχνολογικά προηγμένες χώρες και κυβερνήσεις, και επαγγέλλεται την αυγή μιας νέας ψηφιακής εποχής στην Ευρώπη.

Πρωτοπόρος σε αυτόν τον τομέα, η μικρή Εσθονία υπερηφανεύεται ότι όλες οι ψηφοφορίες και περίπου το 95% των φορολογικών δηλώσεων ολοκληρώνονται στο Διαδίκτυο. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός λέει παραστατικά ότι η χώρα του έχει γλιτώσει από ένα βουνό χαρτιών και γραφειοκρατίας «ψηλό όσο ο πύργος του Αϊφελ».

Η Εσθονία προσφέρει επίσης σε κάθε πολίτη σε παγκόσμιο επίπεδο το δικαίωμα να γίνει «ηλεκτρονικός κάτοικος» και να έχει πρόσβαση στις ψηφιακές υπηρεσίες της κυβέρνησής της. Περίπου 22.000 άτομα έχουν ενδιαφερθεί –συμπεριλαμβανομένου ενός αυξανόμενου αριθμού Βρετανών που ανησυχούν για το Brexit.

Αλλά ακόμα και στο μέτωπο της ψηφιακής μεταρρύθμισης η προεδρία της Εσθονίας θα αντιμετωπίσει κάποια εμπόδια. Η μεταρρύθμιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας συγκαταλέγεται στις μεγάλες ημιτελείς νομοθετικές πράξεις που θα βρεθούν στα χέρια της, και αυτή διαμορφώνεται από μια παραδοσιακή και πιο συντηρητική γαλλογερμανική γραμμή. Αν και δεν σχετίζεται άμεσα με την πολιτική, μια προσωπική ομολογία του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ έδειξε ότι πολλοί Ευρωπαίοι είναι ακόμα πίσω σε ψηφιακά ζητήματα. «Δεν θα έπρεπε να το πω, αλλά δεν έχω ακόμα smartphone» είπε με φιλοπαίγμονα διάθεση ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε πρόσφατη εκδήλωση με τον Ράτας στο Ταλίν.