Η μοιραία νύχτα των capital controls

Παρασκευή 26 Ιουνίου 2015. Η αγωνία έχει χτυπήσει «κόκκινο» στις οδούς Αιόλου, Αμερικής, Σταδίου και Οθωνος, στα διοικητικά στρατηγεία Εθνικής, Πειραιώς, Alpha Bank και Eurobank. Οι τραπεζίτες προσπαθούν να αλιεύσουν από όποια πηγή μπορούν πληροφορίες για τις αποφάσεις του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, μετά από πέντε μήνες ατελών διαπραγματεύσεων με τους θεσμούς.

«Αν δεν έχουμε συμφωνία σήμερα, τη Δευτέρα οι τράπεζες θα είναι κλειστές. Και αν επιβληθούν capital controls, αυτά δεν φεύγουν εύκολα…» επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» κορυφαίο στέλεχος συστημικού ομίλου, λίγο πριν από τις 2 το μεσημέρι εκείνης της Παρασκευής, και ενώ τα τραπεζικά καταστήματα ετοιμάζονται να κλείσουν τις πόρτες τους.

Οι εκροές και αυτή την ημέρα, την τελευταία πριν από την τελική «μάχη» για την πολυπόθητη συμφωνία με τους δανειστές, είναι σημαντικές. Με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), οι τράπεζες έχουν καταφέρει να αντέξουν, παρά την απώλεια ρευστότητας 40 δισ. ευρώ, μέσα σε μόλις ένα εξάμηνο, αρχής γενομένης από την προκήρυξη των εκλογών του Ιανουαρίου 2015.

Το ενδεχόμενο ωστόσο ενός ατυχήματος… χωρίς επιστροφή είναι πλέον πιο κοντά από ποτέ. Οι τραπεζικές διοικήσεις δεν πιστεύουν, ή καλύτερα δεν μπορούν, να διανοηθούν το «κακό» σενάριο. Η χώρα να βγει εκτός προγράμματος και να κινδυνεύσει με άτακτη χρεοκοπία. Προσδοκούν πως τελευταία στιγμή η κυβέρνηση δεν θα αυτοκτονήσει, θα δεχθεί τη συμφωνία που της προτείνουν και η ηρεμία θα επιστρέψει στη χώρα.

Η εκτίμησή τους διαψεύδεται… πανηγυρικά. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα γίνεται γνωστό ότι το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την επικύρωση της πρότασης του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, που έχει υποβληθεί στο τελευταίο Eurogroup.

Ο πανικός δεν αργεί να κυριεύσει τους καταθέτες, οι οποίοι δεν συμμερίζονται το κλίμα αισιοδοξίας που αποπνέουν οι πρώτες δηλώσεις και τα… χαμόγελα των υπουργών που εξέρχονται από το Μέγαρο Μαξίμου, ξημερώματα Σαββάτου. Τα ΑΤΜ μέσα σε λιγότερο από μία ώρα γεμίζουν από κόσμο, που σχηματίζει ουρές για να «σηκώσει» ό,τι μπορεί.

Εκροές 1,5 δισ. ευρώ σε λίγες ώρες

Οι αναλήψεις ξεκινούν ακόμη και πριν από το διάγγελμα του κ. Τσίπρα, με το οποίο κάνει γνωστή την απόφασή του να τινάξει τις διαπραγματεύσεις στον αέρα. Μέσα σε λίγες ώρες τα ΑΤΜ «στεγνώνουν» στην κυριολεξία. Την Κυριακή το πρωί, δεν υπάρχει χαρτονόμισμα ούτε για δείγμα. Υπολογίζεται ότι μέσα σε ένα 24ωρο έγιναν αναλήψεις από το δίκτυο των ΑΤΜ της τάξης των 1,5 δισ. ευρώ.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), όπως αναμενόταν, δεν αυξάνει τη ρευστότητα που παρέχει μέσω του μηχανισμού ELA της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία έχει πιάσει «ταβάνι», στα 127 δισ. ευρώ. Η στήριξη από το Ευρωσύστημα έχει πλέον ξεπεράσει ακόμη και το ύψος των καταθέσεων που έχουν εγκλωβιστεί στις ελληνικές τράπεζες!

Το φάντασμα του Grexit έχει ήδη αρχίσει να πλανάται πάνω από τη χώρα. Ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί στα ανώτερα κλιμάκια των ελληνικών τραπεζών είναι η δημόσια έκκληση του προέδρου της Eurobank Νίκου Καραμούζη προς τον Πρωθυπουργό, δύο ημέρες μετά το κλείσιμο των τραπεζών, μέσω Tweeter: «Την ύστατη ώρα άκου μόνο τη συνείδησή σου, στάθμισε τα δεδομένα, προστάτευσε τη χώρα. Ο λαός θα σε ευγνωμονεί και η Ιστορία θα σε δικαιώσει». Ωστόσο, πλέον είναι αργά. Οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων έχουν ήδη επιβληθεί και το ζητούμενο είναι να περιοριστεί η ζημιά στην ελληνική οικονομία.

Παρά τις διαβεβαιώσεις των στελεχών της κυβέρνησης για ταχεία άρση τους, αρχικά στα τέλη του 2015, αργότερα στο τέλος του α’ τριμήνου του 2016 και στη συνέχεια στα τέλη της περυσινής χρονιάς, τα capital controls παραμένουν ενεργά μέχρι και σήμερα. Την περασμένη Πέμπτη «γιόρτασαν» τα δεύτερα «γενέθλιά» τους.

Μετά το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης, στο Eurogroup της 15ης Ιουνίου 2017, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Τζανακόπουλος στην ενημέρωση των πολιτικών συντακτών εμφανίστηκε βέβαιος ότι πολύ σύντομα θα υπάρξει άρση των περιορισμών. Είτε πιστεύουν τα κυβερνητικά στελέχη τις εκτιμήσεις που διατυπώνουν, είτε όχι, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική.

Και περιγράφεται με απόλυτη σαφήνεια στον οδικό χάρτη χαλάρωσης που δημοσιοποίησε από κοινού με την Τράπεζα της Ελλάδος το υπουργείο Οικονομικών πριν από λίγες εβδομάδες. Η κεντρική ιδέα είναι ότι χωρίς την άνοδο των καταθετικών υπολοίπων και την επιστροφή της οικονομίας και των τραπεζών σε βιώσιμη ανάκαμψη, οι περιορισμοί δεν πρόκειται να αρθούν. Και μέχρι στιγμής η πρόοδος στα δύο αυτά μέτωπα μόνο ενθαρρυντική δεν είναι.

Οι καταθέσεις μετά από δύο χρόνια βρίσκονται σχεδόν στα ίδια επίπεδα με τον Ιούνιο του 2015, ενώ η οικονομία «σέρνεται» μετά την πολιτική αλλαγή της ίδιας χρονιάς, γύρω από το… μηδέν. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που δημοσιοποίησε η Τράπεζα της Ελλάδος, στο τέλος Μαΐου οι καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων είχαν διαμορφωθεί στα 119,42 δισ. ευρώ, χαμηλότερα κατά 2 δισ. ευρώ περίπου σε σχέση με το τέλος του 2016.