Ανελέητοι καύσωνες τις επόμενες δεκαετίες

«Μας βαρούνε ντέφια… κόκκινον μου στρώνεις ουρανό… Η Αθήνα κάτω άναψε σαν ούφο και στου ιερού Λυκαβηττού το σκούφο έχουμε χαθεί από καιρό» τραγουδούσε το 1983 στα «Τραπεζάκια έξω» ο Διονύσης Σαββόπουλος. Και ιδού που κοντεύει να γίνει προφήτης κλιματικών δεινών για το κλεινόν άστυ. Διότι το ρεζουμέ 30.000 επιστημονικών δημοσιεύσεων για το κλίμα απολήγει στο ότι τα κύματα καύσωνα ως το τέλος του αιώνα απειλούν να μετατρέψουν τα μέρη μας σε κρανίου τόπο.

Ναι, το ξέρω, ο πρόεδρος Τραμπ έχει τις αμφιβολίες του αλλά το διεθνές επιτελείο επιστημόνων που συγκέντρωσε το Πανεπιστήμιο της Χαβάης στη Manoa αποφάνθηκε διαφορετικά, εξετάζοντας πάνω από 1.900 περιστατικά ανά την υφήλιο (από το 1980 ως το 2014) με συνθήκες καύσωνα που οδήγησαν σε θανάτους. Βρήκαν ότι το «κατώφλι» όπου ο συνδυασμός ζέστης και υγρασίας γίνεται ολέθριος απαντάται όλο και συχνότερα, λόγω της προϊούσας κλιματικής αλλαγής. Ηδη το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε μέρη όπου αυτό το θανάσιμο «κατώφλι» ξεπερνιέται τουλάχιστον για 20 ημέρες κάθε χρόνο. Και η κατάσταση αυτή θα χειροτερέψει, ακόμη και αν δαμάσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Σημειώστε μάλιστα ότι οι περιοχές που βρίσκονται «στο κόκκινο» περιλαμβάνουν ή γειτνιάζουν με τις περιοχές ακριβώς όπου θα ζει ο μισός πληθυσμός της Γης: Σύμφωνα με την πρόβλεψη του ΟΗΕ που μόλις δημοσιεύθηκε (https://esa.un.org/unpd/wpp/Publications/Files/WPP2017_KeyFindings.pdf), η μισή ανθρωπότητα θα ζει ως το 2050 στο Κονγκό, την Ουγκάντα, την Τανζανία, την Αιθιοπία, την Ινδία, το Πακιστάν, την Ινδονησία και τις ΗΠΑ.

Η μηχανή που λέγεται ανθρώπινος οργανισμός δουλεύει στο ρελαντί της όταν έχει εσωτερική θερμοκρασία 37 βαθμούς Κελσίου. Οταν η θερμοκρασία του εξωτερικού της περιβάλλοντος γίνει απότομα πολύ μεγαλύτερη τότε «η μηχανή αγκομαχά». Και όταν η υγρασία της ατμόσφαιρας είναι τόση ώστε να προκαλεί ασφυκτική δύσπνοια τότε «η μηχανή μπουκώνει». Στις μεγαλουπόλεις δε, όπου η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη ρύπους καυσίμων, η «απορρύθμιση της μηχανής» μπορεί εύκολα να καταστεί ανεπανόρθωτη. Το ζήσαμε αρκετές φορές το φαινόμενο αυτό στην Αθήνα, ιδίως σε εποχές που τα λεωφορεία «έκαιγαν μαζούτ». Αλλά το βίωσαν τις τελευταίες δεκαετίες και σε μεγαλουπόλεις όπου κατά κανόνα η θερμοκρασία δεν ήταν ποτέ υψηλή. Για παράδειγμα, ο καύσωνας του καλοκαιριού του 1995 στο Σικάγο οδήγησε στον θάνατο 700 ανθρώπους. Εκείνος του καλοκαιριού του 2003 στην ΒΔ Ευρώπη σκότωσε 70.000 ανθρώπους (με 4.870 από αυτούς στο Παρίσι) και άλλους 10.860 πήρε μόνο από τη Μόσχα το καλοκαίρι του 2010.

Στην εργασία τους που δημοσίευσαν στο τεύχος της 19ης Ιουνίου 2017 του περιοδικού Nature Climate Change (www.nature.com/articles/nclimate3322.epdf) οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Χαβάης μελέτησαν τα θανατικά από καύσωνα σε 164 πόλεις 36 κρατών και τις λεπτομερείς κλιματικές συνθήκες υπό τις οποίες αυτά συνέβησαν. Αποκρυπτογράφησαν τον αλγόριθμο εκδήλωσης του φαινομένου και… έμειναν σύξυλοι με την προοπτική που αντιμετωπίζουμε ως ανθρωπότητα. Η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης του φαινομένου είναι τέτοια που «αν καταφέρουμε να σταματήσουμε την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα έχουμε ως το 2100 τον μισό πληθυσμό της Γης να ζει πάνω από 20 ημέρες τον χρόνο με συνθήκες θανατηφόρου καύσωνα. Αν δεν κάνουμε τίποτε για τον περιορισμό των καυσαερίων… τότε το 2100 θα ζει υπό αυτές τις συνθήκες το 70% των ανθρώπων» δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας Καμίλο Μόρα, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Manoa.

Αυτά ως προς τον μέσο όρο. Διότι οι προβλέψεις για επιμέρους περιπτώσεις είναι ακόμη πιο εφιαλτικές. Για παράδειγμα, το Λος Αντζελες προβλέπεται να έχει το 2100 30 ημέρες τον χρόνο θανατηφόρο καύσωνα, η Νέα Υόρκη 50 και το Χιούστον του Τέξας και το Ορλάντο της Φλόριδα δύο ολόκληρους μήνες κόλασης! Και αυτά ως προς τις μεγαλουπόλεις. Διότι η σε απόλυτους αριθμούς ασφυξία θα εκδηλώνεται κυρίως στις περιοχές των τροπικών, όπου η υγρασία είναι μέγιστη. Περιοχές όπως η Βραζιλία, το Κονγκό και η Ινδονησία θα μεταβληθούν σε καμίνια διαρκείας.

Το μόνο βέβαιο αναμενόμενο αυτού του ζόφου είναι το φαινόμενο που όλοι γνωρίζουμε να επακολουθεί του καύσωνα, η εκδήλωση πυρκαγιών. Και αν τώρα βιώνουμε ασύλληπτες τραγωδίες, όπως η πρόσφατη πυρκαγιά της Πορτογαλίας, τι θα συμβεί όταν τα πράγματα πάνε σύμφωνα με το κακό σενάριο; Σημειώνουμε ότι στο σενάριο της απάθειας –αυτό που ο πρόεδρος Τραμπ ξεκίνησε με την ακύρωση της συμμετοχής των ΗΠΑ στο σύμφωνο περιορισμού των καυσαερίων, του Παρισιού –η Νότια Ελλάδα προβλέπεται να έχει ως το τέλος του αιώνα γύρω στις 60 ημέρες τον χρόνο συνθήκες θανατηφόρου καύσωνα. Πόσο θα αντέξουμε να κυνηγάμε και πύρινα μέτωπα δύο μήνες κάθε καλοκαίρι;

Η τυπικά επιστημονική απάντηση θα ήταν «είναι παγκόσμιο το πρόβλημα, άρα πρέπει να αντιμετωπισθεί με παγκόσμια συνεργασία». Η τυπικά ελληνική απάντηση της οικονομικής κρίσης θα ήταν «εμείς, μόνοι μας, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε». Υπάρχει όμως και η απάντηση του θετικά σκεπτόμενου –του μηχανικού, καταπώς είπε ο Πρωθυπουργός μας στον τούρκο πρωθυπουργό. Ποια θα ήταν αυτή; Για παράδειγμα, το να ρίξουμε τους ερευνητές μας –που μας «περισσεύουν» –σε ένα Survivor καινοτομίας για την κλιματική αλλαγή.

Αντί να μαθαίνουν οι μηχανικοί μας τεχνολογίες για βιομηχανίες που δεν έχουμε θα μπορούσαν να πειραματίζονται με αερομπότ (drones) ικανά να ψεκάζουν με επιβραδυντικό υγρό τις πυρκαγιές, από ύψος τόσο χαμηλό που θα ήταν αδιανόητο για τα τωρινά πυροσβεστικά αεροσκάφη ή ελικόπτερα. Ποιος θα μπορούσε να παραγάγει αυτά τα σμήνη των αερομπότ; Μα σίγουρα η αργόσχολη ΕΑΒ, αν την αφήσουμε να γίνει ανταγωνιστική. Και έπειτα οι προγραμματιστές μας, αντί να φτιάχνουν εφαρμογές (apps) για τα κινητά χασομέρηδων, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για τον αυτόνομο συντονισμό σμηνών τέτοιων αερομπότ. Οσο για την έγκαιρη προειδοποίηση εκδήλωσης των φαινομένων και αλλαγής των ανέμων, γιατί τους έχουμε τόσους πυλώνες ανεμογεννητριών στις κορυφογραμμές των βουνών μας; Εχουν όλοι τους δίκτυο WiFi (και μάλιστα πουλάνε διαδικτυακές συνδέσεις στους περιοίκους). Θα μπορούσαμε να ενθέσουμε σε αυτά τα δίκτυα ένα πανεθνικό πρόγραμμα έγκαιρης προειδοποίησης.

Τέτοιες ιδέες σίγουρα μπορεί να προκύψουν, πολλές και καλύτερες. Αλλά για να υλοποιηθούν και να αποδώσουν χρειάζεται να ξεχάσουμε την απάθεια. Προς τι οι ελπίδες για «ανάπτυξη» αν δεν είμαστε ικανοί να αντιληφθούμε τον κίνδυνο «καμένης γης» για τα παιδιά μας; Συζητούμε για επενδύσεις σε καινοτόμο γεωργία χωρίς να δίνουμε απαντήσεις στις καταστροφές που μετατρέπουν τους γεωργούς μας σε επαίτες αποζημιώσεων. Συζητούμε για επενδύσεις στον τουρισμό χωρίς καμία πρόνοια για κλιματικές θεομηνίες που θα εξανεμίζουν τους όποιους τουρίστες. Συζητούμε για «start-up nation» όταν κινδυνεύουμε να γίνουμε «end-up nation»…

Γενικά, ήρθε η άγρια εκείνη ώρα που πρέπει να αποφασίσουμε αν θα χτίσουμε υποδομές απλώς για ανάπτυξη ή και για διασφάλιση αυτής της χώρας. Και ίσως θα είναι η πρώτη φορά που δεν θα έχουμε περιθώριο μετάνοιας για τις επιλογές μας. Η κλιματική αλλαγή δεν βολεύεται με μνημόνια.