Πρώτη ψυχρολουσία για τη Μέι στις Βρυξέλλες

Το Brexit επισκίασε κάθε άλλο θέμα στη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες την Πέμπτη και την Παρασκευή, αν και συζητήθηκε μόνο στο δείπνο που διήρκεσε αρκετές ώρες την Πέμπτη το βράδυ. Και ανάμεσα στα ζητήματα του Brexit, το πιο «καυτό» ήταν τι θα γίνει με τους περισσότερους από 3 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες που ζουν στη Βρετανία και, κατά προέκταση, με τους περισσότερους από 1 εκατομμύριο Βρετανούς που ζουν στην Ευρώπη.

Η βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι έφαγε την πρώτη ψυχρολουσία από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τον πρόεδρο του Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ να δηλώνουν αντίστοιχα ότι όσα πρότεινε η Μέι για τους ευρωπαίους πολίτες στη Βρετανία «δεν είναι αρκετά» και ότι η πρότασή της είναι «κατώτερη των προσδοκιών».

Τρεις κατηγορίες πολιτών

Σύμφωνα με πληροφορίες, στη διάρκεια του δείπνου –στο οποίο δεν υπήρχαν δημοσιογράφοι –η βρετανίδα πρωθυπουργός πρότεινε να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες οι Ευρωπαίοι που ζουν στη Βρετανία. Στην πρώτη κατηγορία θα ανήκουν όσοι ζούσαν περισσότερα από πέντε χρόνια ως τον Μάρτιο του 2017 (όταν η Μέι κατέθεσε επισήμως το αίτημα για να αρχίσουν οι συνομιλίες για το Brexit), οι οποίοι θα θεωρηθούν αυτόματα βρετανοί πολίτες όσον αφορά τα θέματα Υγείας, Παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας και συντάξεων.

Στη δεύτερη κατηγορία θα ενταχθούν όσοι είχαν συμπληρώσει λιγότερα από πέντε χρόνια στη Βρετανία ως τον Μάρτιο του 2017. Σε αυτούς θα επιτραπεί η παραμονή στη χώρα μέχρι να φτάσουν τα πέντε χρόνια και να κάνουν αίτηση για μόνιμη άδεια παραμονής. Στην τρίτη κατηγορία θα συμπεριληφθούν όσοι εγκαταστάθηκαν ή θα εγκατασταθούν στη Βρετανία μετά τον Μάρτιο του 2017 και μέχρι κάποια στιγμή πριν από την ημερομηνία εξόδου της χώρας από την ΕΕ (δεν έχει γίνει σαφές ποια θα είναι η καταληκτική ημερομηνία), στους οποίους θα δοθεί μια «περίοδος χάριτος» περίπου δύο ετών.

Περισσότερες λεπτομέρειες θα αποκαλύψει η βρετανική κυβέρνηση αύριο Δευτέρα, γεγονός το οποίο παρατείνει την αγωνία των Ευρωπαίων που έχουν φτιάξει τη ζωή τους στη Βρετανία. Μέχρι στιγμής οι ασάφειες είναι πολλές –ιδίως όσον αφορά τα μέλη των οικογενειών των ανθρώπων αυτών και τα δικαιώματα που θα απολαμβάνουν.

Σοβαρό σημείο τριβής ανάμεσα στις δύο πλευρές αποτελεί το ποιος θα διαφυλάττει τα δικαιώματα των πολιτών των «27».

Οι Βρυξέλλες προτείνουν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ECJ) να είναι εκείνο που θα επιλύει τις διαφορές που μπορεί να προκύψουν για τα δικαιώματά τους, όμως η Μέι το ξέκοψε στο δείπνο λέγοντας ότι πρέπει να τις επιλύουν τα βρετανικά δικαστήρια.

Η βρετανίδα πρωθυπουργός είναι εξαιρετικά αποδυναμωμένη μετά τις πρόσφατες εκλογές, τις οποίες προκήρυξε πρόωρα με στόχο να αυξήσει τις έδρες των Τόρις στη Βουλή αλλά τελικά της στοίχισαν την αυτοδυναμία, το «μπαράζ» τρομοκρατικών επιθέσεων που πραγματοποιήθηκαν στη Βρετανία, για τις οποίες θεωρήθηκε εν πολλοίς υπεύθυνη, επειδή είχε διατελέσει επί χρόνια υπουργός Εσωτερικών και είχε εφαρμόσει εκτεταμένες περικοπές στην αστυνομία, αλλά και την πολύνεκρη πυρκαγιά σε ουρανοξύστη του Λονδίνου, για την οποία αποκαλύφθηκαν ολιγωρίες στους ελέγχους για την καταλληλότητα των κατασκευαστικών υλικών.

Σαν μην έφθαναν αυτά, αποκαλύφθηκε προχθές στον βρετανικό Τύπο ότι η Μέι ήταν η μοναδική υπουργός που είχε απορρίψει ένα σχέδιο που εγγυάτο τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών στη Βρετανία.

Το σχέδιο αυτό το είχε προτείνει ο Ντέιβιντ Κάμερον, ο προκάτοχος της Μέι στην πρωθυπουργία, αμέσως μετά το δημοψήφισμα για το Brexit με στόχο να καθησυχάσει τους Ευρωπαίους ότι θα μπορούσαν να παραμείνουν στη χώρα. Η Μέι ήταν η μοναδική που το μπλοκάρισε. Η αποκάλυψη αυτή έγινε από τον πρώην υπουργό Οικονομικών Τζον Οσμπορν, αντίπαλο της Μέι στη διεκδίκηση της προεδρίας των Τόρις, και δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλες πλευρές.

Μετά τις βρετανικές εκλογές άρχισαν να ξεμυτίζουν, στην αρχή δειλά και στη συνέχεια πιο θαρραλέα, όσοι ελπίζουν ότι το Brexit δεν θα γίνει πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, η Μέι πρέπει μάλλον να ξεχάσει το «σκληρό Brexit» με το οποίο πορεύτηκε στην προεκλογική εκστρατεία και είναι εκείνο που της στέρησε την αυτοδυναμία. Οπως έγραψε ο «Guardian», «ο δρόμος από το σκληρό Brexit στο μαλακό Brexit μπορεί να γίνει ολισθηρή πλαγιά προς το καθόλου Brexit».

Δύσβατος ο δρόμος από το δημοψήφισμα ως την έξοδο

¢ Το δημοψήφισμα για το Brexit διοργανώθηκε στις 23 Ιουνίου 2016. Οι συνομιλίες με την ΕΕ ξεκίνησαν την περασμένη Δευτέρα, στις 19 Ιουνίου 2017, έναν χρόνο μετά, στα γραφεία της ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες.

¢ Επικεφαλής των βρετανών διαπραγματευτών είναι ο Ντέιβιντ Ντέιβις και από την πλευρά της ΕΕ ο Γάλλος Μισέλ Μπαρνιέ.

¢ Η Βρετανία έγινε μέλος της ΕΕ πριν από 44 χρόνια. Η καταληκτική ημερομηνία για να αποχωρήσει είναι στις 30 Μαρτίου 2019, είτε έχει επιτευχθεί συμφωνία με την ΕΕ είτε όχι. Αλλά στην πραγματικότητα το χρονικό περιθώριο για διαπραγματεύσεις είναι ακόμη μικρότερο, καθώς ο Μπαρνιέ έχει δηλώσει την επιθυμία του να έχουν ολοκληρωθεί ως τον Οκτώβριο του 2018, προκειμένου να υπάρχει χρόνος για να επικυρωθεί η συμφωνία από το Ευρωκοινοβούλιο.

¢ Οι Βρυξέλλες επιθυμούν πρώτα να αποφασιστεί το «διαζύγιο» και μετά η νέα σχέση. Η Βρετανία προτάσσει τη νέα σχέση και, ειδικότερα, όσον αφορά τις εμπορικές συναλλαγές με την ΕΕ. Οι Βρυξέλλες είναι όμως αποφασισμένες και ξεκάθαρες: πρώτα η συμφωνία για τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών στη Βρετανία, το χρηματικό ποσό που πρέπει να πληρώσει η Βρετανία για το Brexit και το καθεστώς των συνόρων ανάμεσα στη Βόρεια Ιρλανδία και την Ιρλανδία και μετά η συμφωνία για το εμπόριο.

¢ Ο Ντέιβις απειλούσε θεούς και δαίμονες αν δεν προχωρούσε παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα ζητήματα και η συμφωνία για το εμπόριο. Ομως αναγκάστηκε να καταπιεί τα λόγια του τη Δευτέρα όταν, με την έναρξη των διαπραγματεύσεων, του κατέστησαν σαφές οι Βρυξέλλες ότι κάτι τέτοιο αποκλείεται. Ωσπου αναγκάστηκε να τα μαζέψει, λέγοντας ότι «δεν έχει σημασία πότε αρχίζει κάτι αλλά πώς τελειώνει». Με άλλα λόγια, οι Βρετανοί διαπίστωσαν ότι δεν έχουν κανέναν τρόπο να επηρεάσουν τις αποφάσεις της ΕΕ των «27» οι οποίοι παρουσιάζουν ενωμένο μέτωπο απέναντι στη Βρετανία.

¢ Στα τέλη του 2016, ο Μπαρνιέ επισκέφθηκε όλες τις πρωτεύουσες των κρατών-μελών για να ακούσει τις απόψεις τους για το Brexit. Ολοι του έθεσαν ως προτεραιότητα τη συμφωνία για τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών στη Βρετανία καθώς και το χρηματικό ποσό που θα πληρώσει το Λονδίνο για το Brexit. Παράλληλα, η Ιρλανδία έβαλε στις προτεραιότητες τα σύνορα με τη Βόρεια Ιρλανδία και η Ισπανία το θέμα του Γιβραλτάρ.

¢ Τελικά οι «27» κατέληξαν ομόφωνα στις οδηγίες προς τον Μπαρνιέ, ο οποίος πρέπει να ζητήσει νέα εντολή από τα κράτη-μέλη προτού ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις για το εμπόριο ανάμεσα στην ΕΕ και τη Βρετανία.

¢ Οι συνομιλίες για το εμπόριο μπορούν να ξεκινήσουν όταν θα έχει σημειωθεί «αρκετή πρόοδος» στα υπόλοιπα ζητήματα. Δεν προσδιορίζεται τι ακριβώς σημαίνει «αρκετή πρόοδος» αλλά αφήνεται στην κρίση των «27», γεγονός το οποίο όμως παρέχει ένα περιθώριο για ευελιξία στις διαπραγματεύσεις.

¢ Και οι δύο πλευρές έχουν ως προτεραιότητα μια συμφωνία για τα δικαιώματα των περίπου 3,5 εκατ. ευρωπαίων πολιτών που ζουν στη Βρετανία και των 1,2 εκατ. Βρετανών που ζουν στην Ευρώπη, αν μη τι άλλο για να μην κρατούν τους ανθρώπους αυτούς σε αγωνία. Διαφωνούν όμως έντονα ως προς το πώς θα γίνει αυτό. Οι Βρυξέλλες επιθυμούν ο τελικός κριτής των διαφωνιών για τα δικαιώματα των πολιτών να είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι Βρετανοί, ειδικά οι σκληροπυρηνικοί οπαδοί του Brexit, διαφωνούν σφόδρα επειδή αυτό σημαίνει ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα έχει δικαιοδοσία στη Βρετανία ως και για τα επόμενα 100 χρόνια, δηλαδή έως ότου λυθούν όλες οι πιθανές διαμάχες που σχετίζονται με τα δικαιώματα των πολιτών. Σε αυτό το σημείο αναμένονται προβλήματα ανάμεσα στο Λονδίνο και τις Βρυξέλλες.

¢ Πολλά ποσά κυκλοφορούν στα βρετανικά ΜΜΕ για το κόστος του Brexit για τους Βρετανούς. Κυμαίνονται από 40 δισ. ευρώ ως και 100 δισ. Στην πραγματικότητα, οι Βρυξέλλες δεν γνωρίζουν το ποσό γιατί αυτό θα εξαρτηθεί από την πορεία των συνομιλιών. Δεν προβλέπεται να υπάρξει πιο ξεκάθαρη εικόνα πριν από το 2018.

¢ Μέχρι πριν από έναν μήνα, όλοι νόμιζαν ότι οι διαπραγματεύσεις θα έπαιρναν μπρος δυναμικά μετά τις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου και θα συνεχίζονταν απρόσκοπτα μέχρι το τέλος. Μετά τις πρόσφατες βρετανικές εκλογές όμως έγινε σαφές ότι πολλά μπορεί να συμβούν: η νέα κυβέρνηση της Μέι είναι αδύναμη και δεν έχει εντολή για «σκληρό Brexit», όπως ήλπιζε. Δεν αποκλείεται να πέσει, να πραγματοποιηθούν νέες πρόωρες εκλογές ή να έρθει άλλο κόμμα στην εξουσία. Οπως έχει η κατάσταση σήμερα, οι Βρυξέλλες δεν μπορούν να γνωρίζουν με βεβαιότητα τι είδους Brexit επιθυμεί το Λονδίνο, «σκληρό», «μαλακό», «ενδιάμεσο» – ή και «καθόλου Brexit».

¢ Το ρολόι του Brexit έχει αρχίσει να μετράει ανάποδα και δεν πρόκειται να σταματήσει, ούτε καν αν η Βρετανία μείνει χωρίς διαπραγματευτή για ένα διάστημα λόγω εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων. Η προθεσμία θα μπορούσε να παραταθεί το πολύ για λίγες εβδομάδες, στην καλύτερη περίπτωση, όχι όμως μετά τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 2019, όταν θα πρέπει να πραγματοποιηθούν οι επόμενες ευρωεκλογές χωρίς τη Βρετανία ως κράτος-μέλος.

¢ Σε όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το Brexit, η Βρετανία έχει τη δυνατότητα να υπαναχωρήσει και να παραμείνει στην ΕΕ. Οταν όμως βγει, ο μοναδικός τρόπος για να ξαναμπεί, αν το θελήσει, είναι να ξεκινήσει κανονικά ενταξιακές διαπραγματεύσεις όπως οποιοδήποτε άλλο επίδοξο κράτος-μέλος.