Η ιστορική φάση που διανύουμε δεν είναι ολωσδιόλου μοναδική, καίτοι ως αλλεπαλληλία κρίσιμων γεγονότων διεκδικεί κι αυτή ευλόγως τα δικά της εύσημα αυθεντικότητας και ιδιοτυπίας. Αξίζει πάντως να εστιάσουμε την προσοχή μας στα σημεία επαφής μεταξύ της τωρινής συγκυρίας και παρελθοντικών εποχών, κατά τη διάρκεια των οποίων εμφανίστηκαν παρόμοια έντονα συμπτώματα ηθικής αδιαφορίας και ανεπίτρεπτης συνειδησιακής ευλυγισίας. Ορθώς οι σχολιαστές της επικαιρότητας έχουν εντοπίσει τη μάστιγα των καιρών στη γενικευμένη ηθική χρεοκοπία της ελλαδικής κοινωνίας. Αφού διήλθαμε ανέμελοι και μακάριοι μια μακρά περίοδο αχαλίνωτης ευδαιμονίας, στη διάρκεια της οποίας βαθμηδόν εξαρθρώθηκε κάθε θεσμική διαδικασία και συνάμα παντού επικυριάρχησε η αίσθηση ότι οι εκάστοτε κρατούντες μπορούν ανά πάσα στιγμή να αποφθείρουν τα ανεπίληπτα ήθη και να φαλκιδεύσουν ατιμωρητί τα δημοκρατικά καταστατικά προτάγματα προς ίδιον όφελος, σταθμεύουμε επί μακρόν σε ένα άκρως επικίνδυνο χρονικό σημείο.
Κατά την τρέχουσα περίοδο τείνει να επικρατήσει η ηθική παχυδερμία, που συχνά αγγίζει, εάν δεν υπερακοντίζει κιόλας, τα όρια του μακιαβελισμού, με άλλα λόγια της ασυγκράτητης επιδίωξης να επιτύχουμε τον σκοπό μας χωρίς να τηρούμε τον ηθικό νόμο, ενίοτε μάλιστα επικαλούμενοι ένας είδος φαρισαϊκής ηθικολογίας ανοσοποιητικά ενισχυμένης με το πάντοτε αποτελεσματικό εμβόλιο του υστερόβουλου αλτρουισμού. Δυστυχώς για όλους αυτούς που είναι πάντοτε πρόθυμοι να εκφαυλίσουν αξίες και ιδανικά, το υπερφορτωμένο ποινικό μητρώο τους θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στις δόλιες επιδιώξεις τους· ωστόσο, με τις υποκριτικές θωπείες τους και τους φαιδρούς ταρτουφισμούς τους έχουν προξενήσει τεράστια βλάβη στην πατρίδα μας, όσο μάλιστα ο ελληνικός λαός, και ιδίως η πνευματική ηγεσία του τόπου, ωσάν μοιραίοι υπνοβάτες, προχωρούν αμέριμνοι δίχως να καταβάλλουν τη δέουσα προσοχή στα αλάθητα σημάδια της προϊούσας παρακμής.
Τέτοιες σκέψεις και άλλες σκοτεινότερες έρχονται στο μυαλό εξ αφορμής συγκλονιστικών λογοτεχνικών μαρτυριών, οι οποίες έχουν καταγράψει με ιδιαίτερη γλαφυρότητα παρόμοιες ιστορικές συγκυρίες, όπου οι μελισταγείς λόγοι και τα πλανερά βαυκαλήματα κυβερνώντων και μη κυβερνώντων εξέτρεψαν λαούς ολόκληρους από την ορθή κατεύθυνση και απονάρκωσαν τους πνευματικούς ταγούς. Ο αυστριακός μυθιστοριογράφος Χέρμαν Μπροχ στη συναρπαστική τριλογία του με τον δηλωτικό τίτλο «Υπνοβάτες» στηλίτευσε την ηθική νυκτοβασία της μεσοπολεμικής εποχής, αυτό ακριβώς που ορθώς χαρακτήρισε ως την παραφθορά του αξιακού κώδικα μιας κοινωνίας. Αξίζει τωόντι να διαβάσουμε επισταμένως όχι μόνο εκείνα τα κεφάλαια αυτού του εντυπωσιακού τριλογικού μωσαϊκού, όπου καταλεπτώς περιγράφεται η ηθική κατάρρευση των πρωταγωνιστών, αλλά επίσης τις βαθυστόχαστες δοκιμιακές παρεμβάσεις του συγγραφέα, στις οποίες κατονομάζεται η πηγή του κακού: η κιβδηλεία των προθέσεων και η οπισθοβουλία των αρχόντων, ουσιαστικά οι ίδιοι οι συνάνθρωποί μας που ασπάζονται θεωρία επισκόπου αλλά έχουν καρδιά μυλωνά. Ο Χέρμαν Μπροχ αποπειράται να ανατάμει την ταραγμένη εποχή λίγο πριν από την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, όταν τα περιτρίμματα της κοινωνίας αναρριχήθηκαν σε νευραλγικές θέσεις ευθύνης και οι πνευματικοί πρόκριτοι παρέδωσαν αμαχητί τη σκηπτουχία σε αδίστακτους προπαγανδιστές. Δεν είναι τυχαίο ότι και τότε, όπως φυσικά και τώρα, η καλλιέργεια του πνεύματος και η προαγωγή των γνώσεων προτάσσονταν ως μοναδικοί στυλοβάτες της αντίστασης ενάντια στην πολιτική εξαχρείωση και στον φαυλοκρατικό φατριασμό.
Οι προαναφερθείσες διαπιστώσεις, εν είδει ελεύθερου συνειρμού, οδηγούν συν τοις άλλοις και σε ένα από τα κρισιμότερα διακυβεύματα της ζέουσας επικαιρότητας: Πολύς λόγος γίνεται τους τελευταίους μήνες για μια συνολικότερη αναθεώρηση των εκπαιδευτικών πραγμάτων στην πατρίδα μας, και ειδικότερα αναμένεται να τεθούν προς διαβούλευση νομοθετικά προπλάσματα αναφορικά με την αναμόρφωση και τον ανασχεδιασμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η πρωτοβουλία αυτή είναι επαινετή και ευπρόσδεκτη, διότι η συνεχής προσπάθεια να αναβαθμιστεί και να ενδυναμωθεί η παιδεία των νέων αποτελεί τη μόνη διέξοδο που διαθέτουμε ως κοινωνία, για να μπορέσουμε να απαγκιστρωθούμε από αυτήν την οδυνηρή κρίση ηθών και αξιών. Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί με βαθύτατη θλίψη ότι άλλη μια φορά φαίνεται ότι η συζήτηση διολισθαίνει σε λαϊκίστικες φιλοφρονήσεις προς το πλήθος των μη ειδημόνων, δίχως δυστυχώς να λαμβάνεται πρόνοια για την τόσο απαραίτητη καθίδρυση της αξιοκρατίας σε όλα τα επίπεδα μέσα από τη συνεπή και αυστηρή αξιολόγηση προσώπων και θεσμών. Οφείλει επομένως η πολιτεία να αγρυπνεί, γνωστού όντος ότι τα ανεμώλια έπη και οι πομφολυγώδεις λόγοι προλειαίνουν το έδαφος για την τελική απαξίωση κάθε φιλόδοξου εκπαιδευτικού εγχειρήματος. Θα ήταν καταστροφικό άλλη μια γενιά νέων Ελλήνων να περιπέσει σε λήθαργο –οι υπνοβάτες δεν βλέπουν όμορφα όνειρα.
Ο κ. Ανδρέας Γ. Μαρκαντωνάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ