Κουρδική ανεξαρτησία μετά πολλών εμποδίων στο Ιράκ

Αλλο να προκηρύσσεις δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία και άλλο να την πετυχαίνεις, πόσω μάλλον στην πάντα ταραγμένη Μέση Ανατολή. Μάλλον αυτό θα ανακαλύψουν οι Κούρδοι του Ιράκ που ανακοίνωσαν τη διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος για απόσχιση και ανεξαρτησία στις 25 Σεπτεμβρίου. Τρία είναι τα μεγάλα εμπόδια: η αντίθεση της Τουρκίας, η αμφιθυμία των ΗΠΑ και η κακή χρονική συγκυρία καθώς ο σουνιτικός κόσμος έχει διχαστεί με την κρίση στο Κατάρ.

Ο Μασούντ Μπαρζανί, πρόεδρος της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν στο Βόρειο Ιράκ (KRG), θα χρειαστεί συνεργασία από κάποιους απίθανους παίκτες για να πραγματοποιήσει το όραμα του ανεξάρτητου Κουρδιστάν, όνειρο εδώ και δεκαετίες για τους περισσότερους Κούρδους οι οποίοι ζουν διασπαρμένοι σε τέσσερις χώρες: Τουρκία, Ιράν, Ιράκ και Συρία.

Ενας άλλος στόχος που συνοδεύει το όνειρο για ανεξαρτησία είναι η απόκτηση διαφιλονικούμενων εδαφών από το Σιντζάρ στα δυτικά της Μοσούλης έως το Χανακίν στα σύνορα με το Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της νοτιοανατολικής επαρχίας του Κιρκούκ που είναι πλούσια σε πετρέλαιο.

Οι δυνάμεις των Κούρδων Πεσμεργκά συμμετέχουν στην επιχείρηση για την απελευθέρωση της Μοσούλης, η οποία συντονίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες μαζί με ιρακινές δυνάμεις όπου κυριαρχούν σιιτικές πολιτοφυλακές. Το αντάλλαγμα για τη συμμετοχή των κούρδων μαχητών στην απελευθέρωση της Μοσούλης υποτίθεται ότι είναι η συναίνεση της Βαγδάτης και της Ουάσιγκτον σε ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος υπό τον Μπαρζανί.

Τον Δεκέμβριο του 2016, λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα, ο Μασρούρ Μπαρζανί, ο μεγαλύτερος γιος του προέδρου και αξιωματούχος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Περιφέρειας του Κουρδιστάν, οργάνωσε ένα διήμερο συμπόσιο στο Νταχούκ στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Κουρδιστάν. Συμμετείχαν διεθνείς προσωπικότητες όπως ο Ζαλμάι Χαλιλζάντ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Βαγδάτη, ο Μπερνάρ Κουσνέρ, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, και ο Πίτερ Γκάλμπρεϊθ, πρώην διπλωμάτης των ΗΠΑ. Παρόντες ήταν και όλοι οι υψηλόβαθμοι κούρδοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού της KRG Νετσιρβάν Μπαρζανί (ανιψιός του Μασούντ Μπαρζανί). Ολοι είπαν πως οι Κούρδοι έχουν δικαίωμα αυτοδιάθεσης, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανεξαρτησία.

Αλλά αυτή η συναίνεση είχε ελαφρές, και κρίσιμες, αποχρώσεις. Για παράδειγμα, ο Χαλιλζάντ τόνισε τη σημασία της σύνεσης. Ο Χοσιάρ Ζεμπάρι, θείος του προέδρου Μπαρζανί και ο ανώτερος κούρδος αξιωματούχος στη Βαγδάτη, υπενθύμισε στο ακροατήριο ότι αν πρόκειται για άμεση διακήρυξη της κουρδικής ανεξαρτησίας το Ιράκ δεν συμφωνεί. Ως πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράκ, ο Ζεμπάρι είναι ο πιο εξοικειωμένος με την πολιτική ελίτ στη Βαγδάτη (και με τους σιίτες και με τους σουνίτες) από οποιονδήποτε άλλον Κούρδο.

Αν η ανεξαρτησία επιτευχθεί ειρηνικά με την έγκριση της Βαγδάτης, οι δύο γειτονικές μεγάλες δυνάμεις –η Τουρκία και το Ιράν –είναι πιθανό να ακολουθήσουν. Αλλά, προς το παρόν, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται πιθανό.

Κάποιοι πιστεύουν μάλιστα ότι η KRG είναι ο μοναδικός φίλος της Τουρκίας στην περιοχή –κάτι που είναι πολύ παράδοξο, διότι η Τουρκία ανέκαθεν ήταν απολύτως εχθρική έναντι της ιδέας της κουρδικής ανεξαρτησίας λόγω του αλυτρωτισμού των εκατομμυρίων Κούρδων που ζουν στα δικά της νοτιοανατολικά εδάφη.

Το θέμα είναι επίσης γεωπολιτικό. Ενα σουνιτικό κουρδικό κράτος στο Ιράκ, όπου ο πληθυσμός είναι κατά πλειοψηφία σιιτικός, θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τα τουρκικά συμφέροντα. Η εχθρότητα του Μασούντ Μπαρζανί για τους κούρδους αυτονομιστές αντάρτες του PKK –εχθρού της Τουρκίας στην ίδια την Τουρκία και στη Συρία –θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως άλλο ένα στοιχείο για να συναινέσει η Αγκυρα στη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ.

Ανεξάρτητα από τη λογική αυτών των επιχειρημάτων, η αρχική αντίδραση του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας ήταν μια μετριοπαθής αλλά σαφώς επικριτική δήλωση στις 9 Ιουνίου σχετικά με το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία των Κούρδων.

«Εχουμε μεταφέρει εδώ και καιρό τις ανησυχίες της Τουρκίας σχετικά με το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας –το οποίο σχεδιάζει να διοργανώσει η KRG –στην κυβέρνηση του Ιράκ, στην KRG, καθώς και στα ηγετικά μέλη της διεθνούς κοινότητας. Από αυτή την άποψη, τονίσαμε ότι σε μια εποχή κατά την οποία εκτυλίσσονται κρίσιμες εξελίξεις, μια τέτοια κίνηση δεν θα ωφελήσει ούτε την KRG ούτε το Ιράκ και ότι θα έχει αρνητικές συνέπειες που θα προκαλέσουν περαιτέρω αστάθεια» αναφέρει η τουρκική δήλωση.

Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος «έρχεται σε αντίθεση με τις συμβουλές και τις προειδοποιήσεις μας» και θα ήταν ένα «σοβαρό λάθος». «Η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ενότητας του Ιράκ είναι μία από τις θεμελιώδεις αρχές της πολιτικής της Τουρκίας για το Ιράκ…» καταλήγει η ανακοίνωση.

Ενα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος στα βόρεια εδάφη του Ιράκ θα είναι απομονωμένο, έτσι θα βασίζεται στην Τουρκία ή στο Ιράν, καθώς θα αποσυνδεθεί από το Ιράκ και η Συρία είναι ήδη κατακερματισμένη. Αλλά το Ιράν δεν είναι πιθανό να υποστηρίξει τα σχέδια του Μπαρζανί για ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος δίπλα στη δική του επαρχία του Κουρδιστάν (επίσης γνωστή ως Ανατολικό Κουρδιστάν).

Επιπλέον η βιωσιμότητα και η επιβίωση ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο Ιράκ θα απαιτούσε οπωσδήποτε δυτική έγκριση, ιδίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Κατά τη διάρκεια κοινής συνέντευξης Τύπου στις 20 Απριλίου με τον Μπαρζανί, ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Ζίγκμαρ Γκάμπριελ δήλωσε ότι η χώρα του δεν υποστηρίζει το κουρδικό δημοψήφισμα.

Και δήλωση εκπροσώπου του υπουργείου Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών στις 8 Ιουνίου αντικατοπτρίζει την αμφισημία της αμερικανικής θέσης σχετικά με την ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστηρίζουμε ένα ενιαίο, σταθερό, δημοκρατικό και ομοσπονδιακό Ιράκ. Κατανοούμε και εκτιμούμε τις νόμιμες προσδοκίες του λαού του Ιρακινού Κουρδιστάν. Εχουμε εκφράσει τις ανησυχίες μας προς τις Αρχές της περιοχής του Κουρδιστάν ότι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ακόμη και ενός μη δεσμευτικού ψηφίσματος αυτή τη στιγμή, θα αποσπάσει από τις επείγουσες προτεραιότητες –και αυτές είναι η ήττα του Ισλαμικού Κράτους, η σταθεροποίηση, η επιστροφή των εκτοπισμένων, η διαχείριση της οικονομικής κρίσης και η επίλυση των εσωτερικών πολιτικών διαφορών της περιοχής. Θα ενθαρρύνουμε επίσης τις περιφερειακές αρχές να συνεργαστούν με την κυβέρνηση του Ιράκ για πλήθος σημαντικών θεμάτων σχετικά με το μέλλον των σχέσεων μεταξύ Βαγδάτης και Ερμπίλ» είπε η εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Οι Κούρδοι μπορεί να ερμηνεύσουν αυτήν την αμφισημία λέγοντας, ας πούμε, ότι η Ουάσιγκτον δεν αντιτίθεται κατ’ αρχήν σε ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος. Αλλά είναι σαφές πως η δήλωση δεν υποδηλώνει αμερικανική δέσμευση, η οποία είναι απαραίτητη για να προχωρήσουν οι Κούρδοι.

Επίσης, το χρονοδιάγραμμα του δημοψηφίσματος του Μπαρζανί είναι προβληματικό. Ανακοινώθηκε στις 7 Ιουνίου, ακριβώς τότε που ξεδιπλώθηκε η κρίση στον Κόλπο με το Κατάρ. Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Μπαρζανί έχουν μια σχέση που θα μπορούσε να αποδειχθεί προβληματική τώρα, δεδομένης της φαινομενικά δυσεπίλυτης διαμάχης μεταξύ του Κατάρ και ενός συνασπισμού κρατών υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας που το κατηγορεί, με υποκρισία και κυνισμό, ότι υποστηρίζει την τρομοκρατία. Ο Ερντογάν πήρε σθεναρά την πλευρά του Κατάρ.

Αλλά ο Μπαρζανί έχει κάνει ένα μεγάλο άνοιγμα προς τη Σαουδική Αραβία. Πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ τον Δεκέμβριο του 2015 στο υψηλότερο επίπεδο όταν τον υποδέχθηκε ο βασιλιάς Σαλμάν Μπιν Αμπντούλ-Αζίζ αλ Σαούντ. Μια τέτοια υποδοχή ήταν συμβολική όσον αφορά τις άγραφες σουνιτικές εγγυήσεις για τον Μπαρζανί απέναντι στο Ιράν. Εκείνη την εποχή, το στρατόπεδο των σουνιτών της Μέσης Ανατολής φαινόταν –αν και χαλαρά –ενωμένο. Τώρα, λόγω της διαμάχης Σαουδικής Αραβίας – Κατάρ, έχει διασπαστεί.

Αλλά γεωπολιτικά ο Μπαρζανί δεν μπορεί να απομακρυνθεί από την Τουρκία. Και καθώς η Αγκυρα ήδη δεν υποστηρίζει ένα κουρδικό ανεξάρτητο κράτος, είναι πολιτικά αδύνατο να σταθεί ο Μπαρζανί μαζί με την Τουρκία εναντίον της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Είναι επίσης παράλογο να προσεγγίσει τους σιίτες, την Τεχεράνη και την κυβέρνηση της Βαγδάτης, επιδιώκοντας την ίδια ώρα τον στόχο της απόσχισης από το Ιράκ.

Υπό τις παρούσες συνθήκες, λοιπόν, το δημοψήφισμα για ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος –το οποίο τελικά θα οδηγούσε αν όχι σε de jure, οπωσδήποτε σε de facto διάσπαση του Ιράκ –θα προσέθετε ένα νέο αποσταθεροποιητικό στοιχείο στην ήδη χαοτική Μέση Ανατολή και στον Περσικό Κόλπο.

Ετσι οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι, εκτός και αν κάνει μια απίθανη στροφή η Τουρκία, θα είναι σχεδόν αδύνατο να δημιουργηθεί και να επιβιώσει ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος, ακόμα και αν γίνει το δημοψήφισμα στις 25 Σεπτεμβρίου.