Πώς μιλάνε στον λαό;

Γιατί «κουνάτε το δάχτυλο» στον λαό; με επιτίμησε ο συνομιλητής μου σε δημόσιο διάλογο.

Αποκρούοντας τη θέση του, σκέφτηκα αυτό που μας καλεί να σκεφτούμε η παρατήρηση του συνομιλητή μου. Πώς μιλάνε στον λαό;

Ποιο είναι το αποδεκτό πλαίσιο της επικοινωνίας μαζί του; Και σε ποιους κανόνες οφείλει να υπακούει όποιος διατυπώνει δημόσια τις σκέψεις του; Ποιο είναι το φράγμα που δεν πρέπει να υπερβεί; Ποιο είναι το άβατο ιερό σημείο;

Αν δεν υπάρχει διαχρονικής αξίας απάντηση στο ερώτημα –και δεν υπάρχει -, αυτό που γνωρίζουμε είναι οι τρόποι επικοινωνίας με τον λαό, όπως ξεδιπλώθηκαν ενώπιόν του στην Ελλάδα της κρίσης. Ιδού μερικοί:

1. Η αθωωτική εξήγηση

Εδώ όλα είναι σαφή και καθαρά.

Ο λαός (αυτό που ονομάζουμε «λαός» στην καθημερινή επικοινωνία) είναι αυτονόητα πέραν ευθυνών.

Το θεωρητικό πλαίσιο της ερμηνείας ακολουθεί τις γνωστές γραμμές για τη μεγάλη κίνηση, όπου οι άνθρωποι δεν είναι παρά η «πρώτη ύλη» της Ιστορίας. Οι οπαδοί της νομοτέλειας ισχυρίζονται ότι όλα τελούν υπό την ανάγκη ενός νόμου καθολικής ισχύος, που ορίζει τη φύση και την εξέλιξη των πραγμάτων. Εντός αυτού του αμείλικτου μηχανισμού η ατομική εμπειρία διαγράφεται και η ατομική συνείδηση και ευθύνη λοιδορείται. Στην ελπιδοφάγο πλατεία Συντάγματος το ενθουσιαστικό κατά καιρούς χειροκρότημα δεν ήταν παρά η ηχώ της Ιστορίας. Ο λαός είναι αθώος.

Παράλληλα με τον προηγούμενο τρόπο επικοινωνίας με τον λαό έρχεται ένα ακόμη επεξεργασμένο συμπλήρωμα αθωότητας.

Πρόκειται για τη βίαιη καταγγελία των έξω παραγόντων της κρίσης. Ποτέ αυτοί οι παράγοντες δεν συνδέονται με τον λαό και την αγαθή του συνείδηση. Πρόκειται άλλωστε για τους εχθρούς του. «Οι εχθροί του λαού» είναι μια κατασκευή των «φίλων του λαού» και λειτουργεί ως απαλλακτικός μηχανισμός. Η κρίση είναι αποτέλεσμα της δράσης των «εχθρών του λαού». Ο τελευταίος δεν είναι παρά θύμα της ισχύος τους.

Στο θεμέλιο αυτό χτίζεται η αντίληψη της περίκλειστης χώρας. Η ευθύνη είναι μια λέξη που μένει έξω από τα τείχη της.

Η αθωωτική επεξήγηση είναι η αφετηρία, η απαλλακτική καταγγελία η λεωφόρος, η ανορθολογική απόδραση είναι ο τόπος της οριστικής εγκατάστασης.

Εχει ήδη κατασκευαστεί ένα ερμηνευτικό πλαίσιο, που όχι μόνο εργάζεται για την αναίρεση της ατομικής και κοινωνικής εμπειρίας, αλλά και αποτρέπει σταθερά κάθε αμφισβήτηση του οργανωμένου αυτού ψεύδους.

Ο κατασκευασμένος κόσμος είναι η γη της απόδρασης και παρουσιάζεται από τους «φίλους του λαού» ως (μελλοντική πάντα) γη της επαγγελίας. Η μέθοδος είναι αποτελεσματική. Γεννάει τη στασιμότητα και την αδράνεια. Η αιχμαλωσία είναι εγγυημένη.

Στον αντίποδα των παραπάνω βρίσκεται η συνειδητοποιητική πρόσκληση.

Είναι η επιλογή που ξεκινάει από τον πραγματικό κόσμο. Που αγαπάει τις λέξεις αλήθεια, ευθύνη, συμμετοχή, αυτογνωσία, δράση, σύγκρουση, διαδρομή. Που αναγνωρίζει την ατομική συνείδηση και τοποθετεί την ατομική και κοινωνική εμπειρία στο υψηλό βάθρο της.

Η πολιτική αναπτύσσεται ως ζωντανή μόνο στο μέτωπο του παρόντος και έχει ως αναφορά μόνο τους ανθρώπους του παρόντος. Κάθε «συνομιλία» μαζί τους που τους αθωώνει, κρύβει μέσα της μια πανουργία εξουσίας. Κάθε πρόσκληση συνάντησής τους με τον πραγματικό κόσμο είναι εν δυνάμει μια οδός ελευθερίας.

Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.