Ρωσία: Οι 45άρηδες του Πούτιν και το μυστήριο με το «νοοσκόπιο»

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν εκπαιδεύει τη νέα γενιά ηγετικών στελεχών απομακρύνοντας παλαιούς συμμάχους και αντικαθιστώντας τους με πιστούς 45άρηδες καθώς ετοιμάζεται να συνεχίσει να κυβερνά με σιδηρά πυγμή μέχρι το 2024.

Μετά από 17 χρόνια στο Κρεμλίνο, ο «τσάρος» ανανεώνει την ομάδα του για να εξασφαλίσει τον έλεγχο και κατά την επόμενη δεκαετία. Ο 64χρονος πρόεδρος της Ρωσίας έχει βάλει μπροστά μια αλλαγή φρουράς προάγοντας νέους «υπολοχαγούς» –πολλοί από τους οποίους προέρχονται από τις υπηρεσίες ασφαλείας και δεν είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν εργασθεί υπό οποιονδήποτε άλλον ηγέτη. Ενας από αυτούς θα μπορούσε μάλιστα να γίνει ο διάδοχος του Πούτιν, όταν έρθει εκείνη η ώρα.

Στις συνεντεύξεις του, ο Πούτιν δεν παραδέχεται ανοιχτά ότι σκοπεύει να είναι υποψήφιος για άλλη μία εξαετή θητεία το 2018 (αν και σχεδόν όλοι στο πολιτικό κατεστημένο της Μόσχας και στο εξωτερικό πιστεύουν ότι θα το κάνει) και ο ίδιος έχει ήδη παραγγείλει σε κορυφαίους συμβούλους να επεξεργασθούν πρόγραμμα για την επόμενη θητεία του.

Μετά από δύο χρόνια πτώσης των τιμών του πετρελαίου και οικονομικού πόνου για εκατομμύρια Ρώσους, η δημοτικότητα του Πούτιν σπανίως πέφτει κάτω από το 80%. Ετσι, εκεί που άλλοι βλέπουν στασιμότητα, ο Πούτιν χαιρετίζει τη σταθερότητα. Απορρίπτει την ιδέα ότι οι τολμηρές κινήσεις του εκτός Ρωσίας –όπως η στρατιωτική επέμβαση στη Συρία και η προσάρτηση της Κριμαίας –έρχονται σε αντίθεση με την απροθυμία του να κάνει αλλαγές στο εσωτερικό, που ακόμη και σύμβουλοί του λένε πως χρειάζονται για να γυρίσει η οικονομία. «Συνολικά, κινούμαστε προς τη σωστή κατεύθυνση» λέει και ξαναλέει.

Αλλά η επόμενη δεκαετία του στην εξουσία θα είναι μάλλον πιο δύσκολη από την πρώτη, τότε που οι αυξανόμενες τιμές του πετρελαίου τον βοήθησαν να διπλασιάσει σχεδόν το μέγεθος της οικονομίας, να αυξήσει το βιοτικό επίπεδο και να συγκεντρώσει στα χέρια του τον έλεγχο του Κρεμλίνου. Ακόμα και πριν από τις δυτικές κυρώσεις και την πτώση της τιμής του αργού που βύθισαν τη Ρωσία σε ύφεση, η ανάπτυξη είχε αρχίσει να ασθμαίνει.

Τώρα η πίεση να εξοικονομηθεί και το τελευταίο ρούβλι έχει γίνει έντονη. Και ο Πούτιν, γνωστός για την αφοσίωση στους στενότερους συμμάχους του, έχει αρχίσει να τους αντικαθιστά. Ο πρώτος που έφυγε ήταν ο 69χρονος Βλαντίμιρ Γιακούνιν, τον Αύγουστο του 2015. Ως επικεφαλής των εθνικών σιδηροδρόμων, του μεγαλύτερου εργοδότη της χώρας, έγινε γνωστός για τις επανειλημμένες εκκλήσεις του για περισσότερη κυβερνητική βοήθεια. Οι απομακρύνσεις συνεχίστηκαν με τον στενό σύμβουλο Βίκτορ Ιβάνοφ, 67 ετών ενώ ο 64χρονος Σεργκέι Ιβάνοφ (καμία συγγενική σχέση), οι δεσμοί του οποίου με τον Πούτιν πηγαίνουν πίσω δεκαετίες στη σοβιετική KGB, αποσύρθηκε από την ισχυρή θέση του προσωπάρχη του Κρεμλίνου, την τρίτη στην κρατική ιεραρχία, πέρυσι τον Αύγουστο.

Σειρά αποχωρήσεων και νέων τοποθετήσεων αναμένεται εφέτος το καλοκαίρι. «Δεν έχει απομείνει σχεδόν κανείς από το αρχικό Πολίτμπιρο» λένε έμπειροι Κρεμλινολόγοι σήμερα. «Οι απαιτήσεις για αποτελεσματικότητα είναι τώρα υψηλότερες. Στόχος του Πούτιν είναι να διατηρήσει την εξουσία μακροπρόθεσμα, στηριζόμενος σε νέους ανθρώπους και νέο αίμα» τονίζουν.

Ο «τσάρος» προάγει λοιπόν νέους αξιωματούχους, πολλοί από τους οποίους ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους όταν ο Πούτιν ήταν ήδη πρόεδρος. Ο νέος προσωπάρχης του Κρεμλίνου Αντον Βάινο, 45 ετών, ξεκίνησε ως υπάλληλος πρωτοκόλλου χαμηλού επιπέδου το 2002. Και ένας πρώην σωματοφύλακας του προέδρου, ο επίσης 45χρονος Αλεξέι Ντιούμιν, εγκαταστάθηκε ως περιφερειακός κυβερνήτης ώστε να αποκτήσει πολιτική εμπειρία καθώς φαίνεται πως προορίζεται για ακόμη υψηλότερα αξιώματα.

Κάποιοι λένε ότι Πούτιν και Ντιούμιν έχουν έναν ειδικό δεσμό, ότι ο πρόεδρος τον βλέπει ως έναν από τους πιο αξιόπιστους και αφοσιωμένους, ίσως και σαν μελλοντικό διάδοχό του, για αυτό τον προήγαγε αρχικά στη θέση του αναπληρωτή υπουργού Αμυνας και μετά στην ηγεσία της περιφέρειας Τούλα στην Κεντρική Ρωσία, όπου εξελέγη κυβερνήτης τον Σεπτέμβριο.

Ακόμα πιο εντυπωσιακή, για άλλους λόγους, είναι η προαγωγή του Βάινο, ο οποίος έφθασε στην κορυφή περιβαλλόμενος από μυστήριο. Δεν φαίνεται να έχει δώσει συνεντεύξεις Τύπου στην προηγούμενη σταδιοδρομία του και η επίσημη βιογραφία του αποκαλύπτει λίγα, πέρα από μια σταθερή άνοδο κατά τη διάρκεια πολλών ετών υπηρεσίας στο Κρεμλίνο. Γεννημένος στην Εσθονία, υπηρέτησε ως διπλωμάτης, συμπεριλαμβανομένης της υπηρεσίας του στην πρεσβεία του Τόκιο.

Οπως και πολλοί αξιωματούχοι της γενιάς του, έχει πτυχίο στα Οικονομικά και συνέβαλε σε διάφορες επιστημονικές δημοσιεύσεις. Το 2012, ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο ειδικό περιοδικό «Οικονομικά και Νόμος» φέρει την υπογραφή ΑΕ Βάινο –που πιστεύεται ότι είναι το ίδιο πρόσωπο με τον νυν προσωπάρχη του Πούτιν. Με τίτλο «Η κεφαλαιοποίηση του μέλλοντος», το άρθρο συνοδεύεται από περίπλοκα διαγράμματα και περιγράφει νέους τρόπους οργάνωσης και κατανόησης της κοινωνίας.

Ο Βάινο υποστηρίζει ότι η οικονομία και η κοινωνία γενικά έχουν γίνει πολύ περίπλοκες για να τις διαχειριστούμε με παραδοσιακά μέσα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αναζητήσουν νέους τρόπους ρύθμισης και ελέγχου τους.

Αλλά εδώ αρχίζουν τα παράδοξα, διότι το άρθρο περιγράφει μια νέα συσκευή που ονομάζεται «νοοσκόπιο», η οποία λέει ότι μπορεί να αξιοποιήσει την παγκόσμια συνείδηση και να «ανιχνεύσει και να καταγράψει τις αλλαγές στη βιόσφαιρα και στην ανθρώπινη δραστηριότητα».

Υπάρχει πραγματικά μια τέτοια συσκευή και τι κάνει; αναρωτήθηκαν πολλοί. Ο Βίκτορ Σαράγεφ, βραβευμένος οικονομολόγος και επιχειρηματίας, ο οποίος έχει συντάξει πολλά άρθρα με τον Βάινο, περιέγραψε το «νοοσκόπιο» σαν «συσκευή που σαρώνει τις συναλλαγές μεταξύ ανθρώπων, πραγμάτων και χρημάτων» και ισχυρίστηκε ότι ήταν μια εφεύρεση εφάμιλλης σημασίας με το τηλεσκόπιο και το μικροσκόπιο. Αλλά ούτε αυτός αποκάλυψε αν το «νοοσκόπιο» είναι κάτι που υπάρχει ή αν είναι ακόμη υπό ανάπτυξη.

Το μόνο βέβαιο; Η νέα γενιά των Ντιούμιν, Βάινο και όσων θα ακολουθήσουν έχει γαλουχηθεί στο κρατικό σύστημα που έχει κατασκευάσει ο ίδιος ο Πούτιν. Ενώ μερικοί από τους συγχρόνους του ίσως είχαν το ανάστημα να αμφισβητήσουν τον πρόεδρο όχι δημοσίως αλλά τουλάχιστον σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις, οι νεότεροι αξιωματούχοι οφείλουν ολόκληρη τη σταδιοδρομία τους σε αυτόν.

Το γεγονός αυτό υπονομεύει την προοπτική για μεγάλες οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις αλλά, προς το παρόν, αυτό δεν φαίνεται να είναι απειλή για τον Πούτιν, η κυριαρχία του οποίου παραμένει αναμφισβήτητη. Χωρίς ενδείξεις σοβαρών προβλημάτων υγείας ή μεγάλων πολιτικών απειλών, ο Πούτιν ετοιμάζεται για επανεκλογή το 2018. Αν όλα πάνε όπως τα σχεδιάζει, θα σπάσει το μεταπολεμικό ρεκόρ μακροβιότητας στην εξουσία του σοβιετικού ηγέτη Λεονίντ Μπρέζνιεφ –και το ζήτημα της διαδοχής θα μετατεθεί για μετά το τέλος της επόμενης προεδρικής θητείας, το 2024.