Ελένη Αντωνιάδη-Μπιμπίκου

Διακεκριμένη καθηγήτρια στην École des Hautes Études en Sciences Sociales του Παρισιού, η Ελένη Αντωνιάδη-Μπιμπίκου πέθανε αυτήν την εβδομάδα, στην Αθήνα, σε ηλικία 94 ετών. Η ζωή της μπορεί να ταυτιστεί με την περιπέτεια δεκάδων νέων ελλήνων επιστημόνων που, μετά τον πόλεμο και μέσα στον Εμφύλιο, έφυγαν για τη Γαλλία, με την απλόχερη υποστήριξη του γαλλικού κράτους. Η Ελένη έφυγε το 1947, έχοντας συνδεθεί με την Αριστερά και το ΚΚΕ –μια σχέση ζωής που δεν την εγκατέλειψε ποτέ. Γράφω αυτό το κείμενο με την ιδιότητα του μαθητή της. Είναι μια ιδιότητα που η ίδια τιμούσε ιδιαίτερα, όπως φαίνεται από τη φράση της «μαθήτρια του Διονυσίου Ζακυθηνού και του Φερνάν Μπρoντέλ, μαθήτρια των μαθητών μου».

Το 1954-55 ο Φερνάν Μπροντέλ της πρότεινε να εργαστεί στην École Pratique des Hautes Etudes της Σορβόννης και της ανέθεσε την Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου. Ηταν η μοναδική Ελληνίδα στον κύκλο του Μπροντέλ. Το 1958 δημοσιεύεται στο περιοδικό «Annales» το άρθρο του Μπροντέλ για τη «μακρά διάρκεια». Η έννοια έκανε την Ελένη να σκεφθεί τι πλούτος μπορεί να προκύψει μέσα από τη μελέτη της Ιστορίας των αλληλοδιάδοχων «ελληνικών» κοινωνιών εφόσον ενταχθεί στη «μακρά διάρκεια». Ετσι το 1964 εγκαινίασε το σεμινάριό της με τίτλο «Οικονομική και κοινωνική Ιστορία του Βυζαντίου και της Νεότερης Ελλάδας».

Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 ήταν τα πιο γόνιμα επιστημονικά για την Ελένη. Τότε δημοσιεύει τις μελέτες της για την οικονομική ιστορία του Βυζαντίου, που άφησαν εποχή. Στη διάρκεια της δικτατορίας, η πολιτική δράση την απομακρύνει από την έρευνα. Αλλά το σεμινάριό της γεμίζει από μαθητές. Ερευνητικά, τη δουλειά της συνέχισαν οι μαθητές της. Οι διατριβές που διηύθυνε και «βγήκαν» από το σεμινάριό της είναι μεγάλης ποιότητας και στοιχειοθετούν τον βιβλιογραφικό κανόνα για τη σύγχρονη και νεότερη Ελλάδα. Δούλευε μέχρι το τέλος. Και με τον συνάδελφό της Αντρέ Γκιγιού είχε οραματιστεί μια κοινή ιστορία των Βαλκανίων. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 2009. Οι έλληνες αναγνώστες μπορούν να βρουν το «πνεύμα» της Ελένης στο βιβλίο «Ζητήματα Ιστορίας» (1996).