Το δημοψήφισμα στην Καταλωνία διχάζει την Ισπανία

Θα γίνει ή δεν θα γίνει τελικά το πολυαναμενόμενο και άκρως αμφισβητούμενο δημοψήφισμα για την απόσχιση της Καταλωνίας από την Ισπανία; Ιδού η ερώτηση που έχει διχάσει τη χώρα, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι μια τέτοια ψηφοφορία είναι αντισυνταγματική και δίνει στην κυβέρνηση της Μαδρίτης το δικαίωμα να αναστείλει την περιφερειακή αυτονομία και να κατεβάσει τον στρατό στους δρόμους της Βαρκελώνης.

Σύμφωνα με την τοπική κυβέρνηση της Καταλωνίας, δημοψήφισμα θα γίνει οπωσδήποτε και μάλιστα την 1η Οκτωβρίου 2017, όπως ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα, πυροδοτώντας άλλη μια πολιτική και δικαστική σύγκρουση με τη Μαδρίτη.

Ο πρόεδρος της Καταλωνίας Κάρλες Πουιγδεμόντ δήλωσε ότι το ερώτημα στο δημοψήφισμα που προκηρύχθηκε μονομερώς θα είναι απλό: «Θέλετε να είναι η Καταλωνία μια ανεξάρτητη χώρα με τη μορφή μιας δημοκρατίας;».

Οι καταλανοί εθνικιστές του Πουιγδεμόντ επιμένουν ότι η πλούσια βορειοανατολική περιοχή έχει πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό δικαίωμα στην αυτοδιάθεση.

Αλλά η κεντρική κυβέρνηση είναι αναφανδόν κατά της απόσχισης, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος της χώρας και ο δεξιός πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι έχει δεσμευθεί να χρησιμοποιήσει όλα τα δυνατά μέσα για να σταματήσει το δημοψήφισμα.

Ο Πουιγδεμόντ δήλωσε ότι η Μαδρίτη άφησε την κυβέρνησή του χωρίς άλλη επιλογή από το να προκηρύξει το δημοψήφισμα.

«Οταν μας ρώτησαν τι θέλουμε εμείς οι Καταλανοί, τους δώσαμε ένα σωρό προτάσεις –κάθε είδους προτάσεις» είπε. «Αλλά τις απέρριψαν ή τις αλλοίωσαν σημαντικά –όλες, χωρίς εξαίρεση».

Η αντιπρόεδρος της ισπανικής κυβέρνησης Σοράγια Σάενθ ντε Σανταμαρία χαρακτήρισε την προκήρυξη του δημοψηφίσματος κενή και κούφια απειλή, λέγοντας: «Μπορούν να το προκηρύξουν όσες φορές θέλουν και να το αναβάλλουν για όσες εβδομάδες θέλουν, και να κάνουν όσες διαδηλώσεις θέλουν αλλά το δημοψήφισμα δεν πρόκειται να λάβει χώρα».

Περισσότεροι από το 80% των συμμετεχόντων ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας σε ένα συμβολικό, μη δεσμευτικό δημοψήφισμα που διενεργήθηκε πριν από τρία χρόνια –μολονότι συμμετείχαν μόνο 2,3 από τους 5,4 εκατομμύρια Καταλανούς με δικαίωμα ψήφου.

Αυτήν τη φορά όμως η κυβέρνηση της Βαρκελώνης επιμένει ότι τα αποτελέσματα θα είναι νομικά δεσμευτικά.

Σε ομιλία του στη Μαδρίτη τον περασμένο μήνα, ο Πουιγδεμόντ δήλωσε ότι η κυβέρνησή του έχει αναλάβει μια «δημοκρατικά απαραβίαστη» δέσμευση για το δημοψήφισμα και κατηγόρησε τον πρωθυπουργό της Ισπανίας ότι δεν έκανε τίποτα «σοβαρό, ειλικρινές ή πραγματικό» για την επίλυση του ζητήματος.

Ο Ραχόι μιλάει για «θεσμικό πραξικόπημα» και «απαράδεκτο εκβιασμό». Το ισπανικό Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι το προηγούμενο δημοψήφισμα ήταν παράνομο πέντε ημέρες πριν από την 9η Νοεμβρίου 2014 αλλά ο τότε ηγέτης της Καταλωνίας Αρτούρ Μας και άλλοι προχώρησαν στη διεξαγωγή του, με τη βοήθεια 40.000 εθελοντών που άνοιξαν τα σχολεία και εγκατέστησαν εκλογικά κέντρα.

Τον Μάρτιο, ο Mας κρίθηκε ένοχος επειδή δεν συμμορφώθηκε με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και του απαγορεύθηκε να αναλάβει δημόσιο αξίωμα για δύο χρόνια. Ο Πουιγδεμόντ λέει πως και εκείνος είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της δίωξης του δικαστηρίου. «Πρόκειται για ζήτημα δημοκρατίας. Δεν θα μπορούσα να παραβιάσω τη βούληση του Κοινοβουλίου της Καταλωνίας» τόνισε.

Αλλά η ισπανική κυβέρνηση έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να σταματήσει τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Εκτός από τα δικαστήρια, έχει την εξουσία να επικαλεστεί το άρθρο 155 του Συντάγματος το οποίο θα της επέτρεπε να λάβει δραστικά μέτρα για να ματαιώσει την ψηφοφορία με την αναστολή της περιφερειακής αυτονομίας.

Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει τη Μαδρίτη να διατάξει το κλείσιμο σχολείων στην περιοχή, προκειμένου να σταματήσει η χρήση τους ως εκλογικών τμημάτων –ακόμα και να αναλάβει τον έλεγχο της καταλανικής αστυνομίας και να κατεβάσει στρατό στους δρόμους.

Την περασμένη εβδομάδα η επιτροπή της Βενετίας –μια ομάδα εμπειρογνωμόνων που συμβουλεύει το Συμβούλιο της Ευρώπης για ζητήματα συνταγματικού δικαίου –έγραψε στον Πουιγδεμόντ, λέγοντάς του ότι το δημοψήφισμα θα πρέπει να διεξαχθεί «σε συμφωνία με τις ισπανικές αρχές… και σε πλήρη συμμόρφωση με το ισπανικό Σύνταγμα και την εφαρμοστέα νομοθεσία».

Παρότι το αποσχιστικό κίνημα έχει αποκτήσει τεράστια δυναμική τα τελευταία χρόνια, το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος, ακόμα και αν γίνει τελικά η ψηφοφορία, θεωρείται αμφίρροπο. Σύμφωνα με δημοσκόπηση στο τέλος Μαρτίου, 48,5% των Καταλανών είναι αντίθετοι με την απόσχιση από την Ισπανία έναντι 44,3% που την υποστηρίζουν.

Μια άλλη δημοσκόπηση, από τον περασμένο Δεκέμβριο, αποκάλυψε ότι το 46,8% των Καταλανών ήταν ενάντια στην ανεξαρτησία έναντι 45,3% που τάχθηκαν υπέρ.

Κάποιοι λένε ότι πίσω από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος βρίσκεται ένα συνεχιζόμενο παζάρι εκατομμυρίων ευρώ με την κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Στην ανάλυση αυτή, η απειλή της απόσχισης είναι το όπλο και το πραγματικό ζητούμενο είναι η μείωση των φόρων που πληρώνει η Καταλωνία στο κεντρικό κράτος. Οι Καταλανοί, 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι, εκπροσωπούν το 16% των Ισπανών, παράγουν το 20% του πλούτου και σχεδόν το ένα τέταρτο των εξαγωγών της χώρας.

Αλλά η περιοχή είναι σήμερα υπερχρεωμένη (κατά το ένα τρίτο του ΑΕΠ της) και ισχυρίζεται ότι αυτό δεν θα συνέβαινε αν δεν ίσχυε το ισπανικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο οι πλούσιες περιοχές δίνουν στις φτωχότερες.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Generalitat (της τοπικής κυβέρνησης) η διαφορά ανάμεσα σε αυτά που δίνει η Καταλωνία ως φόρους στη Μαδρίτη και σε αυτά που λαμβάνει από το ισπανικό κράτος είναι της τάξης του 8,5% του ΑΕΠ της Καταλωνίας. Σήμερα η περιοχή κρατάει περίπου τους μισούς φόρους ενώ η κεντρική εξουσία παίρνει το άλλο μισό. Αυτό που επιθυμούν οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας είναι να μένουν όλοι οι φόροι στην περιοχή και να δίνονται στην κεντρική εξουσία ανάλογα με τις υπηρεσίες που το κράτος παραχωρεί στην Καταλωνία, συν κάτι επιπλέον ως συμμετοχή αλληλεγγύης για τις φτωχές περιοχές της Ισπανίας.

Αλλά κατά τους περισσότερους αναλυτές η ανεξαρτησία μάλλον θα κάνει κακό στην τοπική οικονομία επειδή προβλέπεται μείωση των εξαγωγών, κίνδυνος αποχώρησης μεγάλων επιχειρήσεων που έχουν έδρα την Καταλωνία και επιθυμούν να παραμείνουν στο πλαίσιο της ΕΕ και μείωση των απευθείας ξένων επενδύσεων (σήμερα γίνονται κατά 80% από ευρωπαϊκές εταιρείες). Μέγιστο θέμα είναι βέβαια η παραμονή ή όχι στο ευρώ μετά από ενδεχόμενη απόσχιση αφού μια ανεξάρτητη Καταλωνία θα έπρεπε να υποβάλει από την αρχή αίτημα ένταξης στην ευρωζώνη.