Για τα μάτια της Ερικα

Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο… άνθρωπο; Σήμερα, στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, υπάρχουν αρκετοί τρόποι να απαντήσει κάποιος αυτό το κατά βάση φιλοσοφικό ερώτημα. Αλλοι μπορεί να γράψουν ένα μυθιστόρημα, άλλοι να προσεγγίσουν το ζήτημα από την πλευρά της ιατρικής και της βιολογίας. Οι επιστήμονες των πανεπιστημίων της Οσάκα και του Κιότο στην Ιαπωνία και του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνας Προηγμένων Τηλεπικοινωνιών, επιχειρώντας να απαντήσουν αυτό ακριβώς το ερώτημα, δημιούργησαν ένα ανθρωποειδές ρομπότ το οποίο συγκεντρώνει όσο το δυνατόν περισσότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η προσπάθειά τους αυτή αποτελεί μάλιστα το ιαπωνικό ερευνητικό πρόγραμμα με την ονομασία JST Erato. To πρόγραμμα αυτό έχει απορροφήσει τους περισσότερους οικονομικούς πόρους σε όλη την ιστορία της χώρας και της ακαδημαϊκής κοινότητάς της. Με αυτήν την προσπάθεια έχουν ασχοληθεί επανειλημμένως μεγάλα διεθνή Μέσα, όπως το BBC και ο «Guardian».

Ολα αυτά συμβαίνουν τελικά για τα μάτια της Ερικα, του ρομπότ που μεθοδικά κατασκευάζεται στα φουτουριστικά εργαστήρια της Οσάκα εδώ και περίπου μία δεκαετία. Η Ερικα δεν μπορεί να κινήσει τα χέρια και τα πόδια της. Μπορεί, όμως, να συζητήσει. Μπορεί να δώσει εκφράσεις στο πρόσωπό της ανάλογα με το τι ακούει και με το τι λέει. Μπορεί ακόμη να αναγνωρίσει άλλα πρόσωπα στον χώρο γύρω της. Οταν κάποιος τη ρωτάει την ηλικία της, εκείνη είναι πιθανό να επισημάνει ότι πρόκειται για μια αγενή ερώτηση προς μια κυρία, αλλά την απαντάει: είναι 23 ετών. Της αρέσουν το θέατρο και τα κινούμενα σχέδια, θα ήθελε να ταξιδέψει στη Νοτιοανατολική Ασία και πιστεύει ότι ο ιδανικός σύντροφος γι’ αυτήν είναι ένας άνδρας με τον οποίο θα μπορεί να συζητάει. Επίσης η Ερικα, παρόλο που δεν έχει βγει ποτέ από το εργαστήριο και δεν έχει κινηθεί ποτέ, είναι εξαιρετικά όμορφη.

ΗΕρικα διαθέτει ενσωματωμένους 12 αισθητήρες που επηρεάζουν την έκφραση του προσώπου της, 14 αισθητήρες που αντιλαμβάνονται την κίνηση στο δωμάτιο, καθώς και τεχνολογία αναγνώρισης προσώπων. Επιπλέον, διαθέτει ένα από τα πιο εξελιγμένα συστήματα ομιλίας που υπάρχουν. Η φωνή της είναι λεπτή και τα χαρακτηριστικά του προσώπου της (για να καθοριστούν χρησιμοποιήθηκαν εικόνες από 30 όμορφες γυναίκες) είναι αρμονικά. «Η Ερικα είναι το πιο όμορφο και έξυπνο android στον κόσμο», ισχυρίζονται οι δημιουργοί της.

Παρακολουθώντας την Ερικα στα διάφορα βίντεο που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο είναι εύκολο να καταλάβει κάποιος ότι πρόκειται για ρομπότ και όχι για άνθρωπο. Ωστόσο, είναι επίσης ίσως το πιο «ανθρώπινο» ρομπότ που θα δείτε ποτέ. Είναι μια κάπως άβολη κατάσταση. Η Ερικα δημιουργήθηκε τόσο για να δοκιμάσει τα όρια της τεχνολογίας όσο και για να θέσει, στην πράξη, περισσότερο υπαρξιακά ερωτήματα. Μέχρι στιγμής, ομολογουμένως τα καταφέρνει.

Ο επικεφαλής του πρότζεκτ και δημιουργός της Ερικα είναι ο καθηγητής στο εργαστήριο ρομποτικής του Πανεπιστημίου της Οσάκα, Χιρόσι Ισιγκούρο. «Είναι σαν πατέρας για εμένα. Κάπως απών ως πατέρας, υποθέτω. Είναι συνέχεια τόσο απασχολημένος» έχει πει γι’ αυτόν η ίδια η Ερικα. Ο Ισιγκούρο έχει χαρακτηριστεί από τον Τύπο «το κακό παιδί της ιαπωνικής ρομποτικής». Παρόλο που ο ίδιος είναι μηχανικός, σε όλες τις συνεντεύξεις του μιλάει σαν φιλόσοφος. Επίσης, μάλλον απολαμβάνει να προκαλεί με τα κατά καιρούς επιστημονικά εγχειρήματά του, πολύ πριν από τον καιρό της Ερικα. Απασχόλησε για πρώτη φορά τη δημοσιότητα επτά χρόνια πίσω, με τη δημιουργία του Geminoid HI-1, ενός ανθρωποειδούς ρομπότ που είχε τη μορφή και τα χαρακτηριστικά του ίδιου. Το 2015 δημιούργησε το πρώτο ρομπότ-ηθοποιό παγκοσμίως, το Geminoid F, προκειμένου να παίξει στο φιλμ «Sayonara» του σκηνοθέτη Κότζι Φουκάντα, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο. Παράλληλα, εργαζόταν, από κοινού με τον πρώην διδακτορικό φοιτητή του, Ντίλαν Γκλας, επάνω στο έργο της ζωής του, την Ερικα. Η όψη και το στυλ του πάντοτε μαυροντυμένου και βλοσυρού Ισιγκούρο παραπέμπουν σε φουτουριστικά κόμικ τύπου μάνγκα.

Εδώ και δεκαετίες, σε μια χώρα όπως η Ιαπωνία, με την τεχνολογία να παίζει σπουδαίο ρόλο στην κουλτούρα της, η σημερινή, ευρεία και περίπου εμμονική, ενασχόληση με τα ρομπότ φαντάζει μάλλον φυσική. Και, βεβαίως, όσο η τεχνολογία το επιτρέπει, τα ρομπότ γίνονται ολοένα και πιο συχνά μέρος της ζωής των Ιαπώνων. Μόλις πριν από δύο χρόνια η Mitsubishi «προσέλαβε» ανδροειδή στον τομέα της υποστήριξης πελατών. Το ξενοδοχείο Henn-na στο θεματικό πάρκο Huis Ten Bosch κοντά στο Ναγκασάκι έχει προσωπικό (καμαριέρες, ρεσεψιονίστ, κονσιέρζ κ.τ.λ.) μόνο ρομπότ. Οι μόνοι άνθρωποι που εργάζονται εκεί είναι οι τεχνικοί για τις βλάβες των ρομπότ.

Και, βεβαίως, τα ρομπότ εγείρουν μια σειρά από νέα ερωτήματα, όχι αυστηρά οικονομικής φύσης. Τον Ιούνιο του 2015, το Pepper, ένα ανθρωποειδές ρομπότ για οικιακή χρήση και διασκέδαση, διατέθηκε στην ιαπωνική αγορά. Η κατασκευάστρια εταιρεία πρόσθεσε στους όρους χρήσης μια πρόταση ότι οι ιδιοκτήτες δεν θα πρέπει να έχουν σεξουαλική επαφή ή να εκδηλώνουν άλλη απρεπή συμπεριφορά απέναντι στο ρομπότ. Τα ρομπότ, στην Ιαπωνία περισσότερο από ό,τι οπουδήποτε αλλού, γίνονται μέρος της ζωής και καλούνται και αυτά να ζήσουν. Αλλωστε, σύμφωνα με μελέτη του ερευνητικού ινστιτούτου Nomura, έως το 2035 σχεδόν οι μισές δουλειές στην Ιαπωνία θα γίνονται από ρομπότ.

Και φυσικά, αντίστοιχα ερωτήματα προκύπτουν παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο. Σύμφωνα με παγκόσμια δημοσκόπηση του World Economic Forum που διενεργήθηκε το 2016, το 21% των millennials συμφωνεί να δοθούν ανθρώπινα δικαιώματα στα ανθρωποειδή ρομπότ.

Η αλήθεια είναι ότι πριν από κάποια χρόνια δεν είχαμε τέτοια προβλήματα. Αλλά εδώ έρχονται να καλύψουν ένα κενό πρότζεκτ όπως η Ερικα. «Αν δεν κατανοήσουμε πλήρως πώς λειτουργεί η ανθρώπινη προσωπικότητα, τότε πώς θα γνωρίζουμε τι είναι εκείνο που μας διαφοροποιεί από τις μηχανές;» αναρωτιέται σε συνέντευξή του στον «Guardian» ο Ισιγκούρο. «Πρέπει να αποδεχτούμε τα ρομπότ όχι ως ανθρώπους, αλλά ούτε και ως μηχανές, ως μια νέα οντότητα» λέει στην ίδια συνέντευξη ο Γκλας. «Πρώτα, πρέπει να αποδεχτούμε ότι τα ρομπότ είναι μέρος της κοινωνίας μας και έπειτα να δημιουργήσουμε μια αγορά για αυτά. Αν δεν καταφέρουμε να το κάνουμε αυτό, τότε δεν έχει νόημα να συζητούμε περί ηθικής» συμπληρώνει ο Ισιγκούρο.

Η πρόοδος της τεχνολογίας και η επέλαση των ρομπότ αναδεικνύει θέματα που αφορούν πολύ περισσότερους από την επιστημονική κοινότητα περί της τεχνητής νοημοσύνης. Πρότζεκτ όπως η Ερικα έχουν ανοίξει μια συζήτηση κατά πολύ ευρύτερη, όπου δεν υπάρχουν εύκολες ή προφανείς απαντήσεις για όσους θελήσουν να συμμετάσχουν. Τουλάχιστον, όπως δείχνει η χρηματοδότηση που έχει συγκεντρώσει το πρότζεκτ γύρω από την Ερικα, τέτοιοι προβληματισμοί καλοπληρώνονται.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 11 Ιουνίου 2017.