Επικίνδυνα «παιχνίδια» πίσω από την κρίση του Κατάρ

Ξεχάστε την τρομοκρατία, Ιράν και φυσικό αέριο φαίνεται πως είναι η πραγματική αιτία πίσω από την κρίση με το Κατάρ. Το μικροσκοπικό (μόλις 2,7 εκατ. κάτοικοι) αλλά πάμπλουτο και φιλόδοξο εμιράτο του Κόλπου έπεσε, κατά κάποιον τρόπο, «θύμα της επιτυχίας του». Οφείλει τα πλούτη του στο φυσικό αέριο, από το υπερ-κοίτασμα North Field, το οποίο συνεκμεταλλεύεται με το Ιράν στον Περσικό. Θέλησε έτσι να κάνει αυτονομημένη πολιτική υπέρ της Τεχεράνης και έχει βρεθεί στο στόχαστρο του λυσσαλέου ανταγωνισμού μεταξύ της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και του σιιτικού Ιράν για περιφερειακή ηγεμονία.

Αυτό είναι με λίγα λόγια το υπόβαθρο της διπλωματικής – οικονομικής κρίσης, με τον αεροπορικό και εμπορικό αποκλεισμό, που ταράζει ακόμα περισσότερο την πολύπαθη Μέση Ανατολή: μεγάλα και αντικρουόμενα γεωστρατηγικά συμφέροντα Σαουδαράβων – Αιγυπτίων και μουλάδων της Τεχεράνης με το Κατάρ στη μέση.

Για άλλη μια φορά, καταλύτης της αναταραχής ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ. Εχοντας πάρει θάρρος από την πρόσφατη επίσκεψη και τους στενότερους δεσμούς με τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ που ως «αντι-Ομπάμα» δεν κρύβει την εχθρότητά του για το Ιράν, Σαουδάραβες, Αιγύπτιοι και μοναρχίες του Κόλπου θέλουν να «κόψουν τα φτερά», «να τρίξουν τα δόντια» στο Κατάρ και να συντρίψουν κάθε διαφωνία που θα μπορούσε να αποδυναμώσει ένα ενωμένο σουνιτικό μέτωπο ενάντια στην ιρανική επιρροή στη Μέση Ανατολή (Ιράκ, Συρία, Νότιο Λίβανο).

Ετσι, Σαουδική Αραβία και άραβες σύμμαχοί της διέκοψαν τις διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με το Κατάρ εξαγριωμένοι με την «αντάρτικη» στάση του μικρού εμιράτου, που επιδιώκει να παίξει το δικό του πολιτικό παιχνίδι με το Ιράν, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το Ισλαμικό Κράτος.

Αφορμή ήταν μια ανάρτηση στο κρατικό πρακτορείο ειδήσεων του Κατάρ που μετέφερε σχόλια από τον ηγέτη του κρατιδίου, σεΐχηΤαμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι, ο οποίος επέκρινε το αυξανόμενο αντι-ιρανικό αίσθημα.

Αξιωματούχοι του Κατάρ κατάλαβαν τη ζημιά και τα διέγραψαν γρήγορα, κατηγορώντας χάκερ. Αλλά ο 37χρονος σεΐχης Ταμίμ τηλεφώνησε στον ιρανό πρόεδροΧασάν Ρουχανί, αψηφώντας τις σαουδαραβικές επικρίσεις. Και μετά ήρθαν τα σκληρά αντίποινα.

Υπό μία έννοια, βλέπουμε άλλη μια ένταση μεταξύ σουνιτών και σιιτών μουσουλμάνων. Η ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι ο ιστορικός, περιφερειακός αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας και οι δύο αυτοί μεγάλοι εξαγωγείς πετρελαίου βρίσκονται στις αντίθετες πλευρές των συγκρούσεων σε Συρία, Ιράκ και Υεμένη. Διακόπτοντας τους διπλωματικούς δεσμούς, οι Σαουδάραβες επικαλέστηκαν εντελώς υποκριτικά την υποστήριξη του Κατάρ προς «ομάδες που αποσκοπούν στην αποσταθεροποίηση της περιοχής», περιλαμβανομένων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, του Ισλαμικού Κράτους, της Αλ Κάιντα και της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.

Οι διαφωνίες με το Κατάρ είχαν αρχίσει από το 2014, όταν Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ και Μπαχρέιν απέσυραν προσωρινά τους πρεσβευτές τους από την Ντόχα.Εκείνη η διαμάχη είχε επικεντρωθεί στην Αίγυπτο, όπου το Κατάρ είχε υποστηρίξει την κυβέρνηση των ισλαμιστών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ενώ οι Σαουδάραβες και οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν την ανατροπή της με στρατιωτικό πραξικόπημα από τον νυν πρόεδρο, στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Το Κατάρ φιλοξενεί επίσης την εξόριστη ηγεσία της Χαμάς και αξιωματούχους των Ταλιμπάν. Φαίνεται λοιπόν ότι η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της θέλουν να δείξουν στο μικρό Κατάρ ότι επιχειρεί να παίξει ρόλο πολύ μεγαλύτερο από το στρατηγικό βάρος του και ότι η υπομονή τους εξαντλήθηκε.

Και όμως, το 2017 είχε αρχίσει καλά για το Κατάρ. Μεγαλύτερος εξαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο, με το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα διεθνώς (130.000 δολάρια τον χρόνο!), ετοιμάζεται με κατασκευαστικό πυρετό να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA το 2022 και είναι βέβαια η έδρα του τηλεοπτικού καναλιού Al Jazeera. Πρόσθετη επιπλοκή: στο πάμπλουτο εμιράτο εδρεύει από το 2003 το κέντρο επιχειρήσεων της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ για την περιοχή με 10.000 αμερικανούς στρατιώτες.

Επενδύσεις 350 δισ. για επιρροή

Με ένα επενδυτικό ταμείο 350 δισ. δολαρίων από τα λεφτά του φυσικού αερίου, το εμιράτο χρησιμοποιεί τον τεράστιο πλούτο του για σχέσεις και επιρροή από το Λονδίνο μέχρι την Ουάσιγκτον και το Τόκιο. Αλλά οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι παράλληλα παρεμβαίνει στις περιφερειακές υποθέσεις υπέρ του οικονομικού συνεταίρου του, του Ιράν, και χρησιμοποιεί το δορυφορικό δίκτυο Al Jazeera ως εργαλείο προπαγάνδας.

Η Ντόχα έχει πράγματι ιστορικό επαφών με κάθε είδους ακραίες οργανώσεις:από τους αντάρτες στο Νταρφούρ του Σουδάν μέχρι τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και τηΧαμάς στη Γάζα. Υποστηρίζει όμως ότι είναι «ουδέτερος παίκτης» που μπορεί να λειτουργήσει ως μεσάζων στις περιφερειακές κρίσεις.

Το μόνο βέβαιο; Το Κατάρ βρίσκεται σε δύσκολη θέση, στριμωγμένο από τη μία από τους Αραβες που θέλουν υποταγή και από την άλλη από το Ιράν με το οποίο δεν θα ρισκάρει εύκολα να χαλάσει τη σχέση λόγω της κοινής εκμετάλλευσης του αερίου στο οποίο βασίζεται αποκλειστικά η οικονομία του. Αν τα πράγματα φθάσουν στα άκρα μπορεί να δούμε ανατροπές, με το Κατάρ να πέφτει στην αγκαλιά του Ιράν και της Ρωσίας.

Σε επίσης δύσκολη θέση βρίσκεται και η δυτική διπλωματία. Το Κατάρ είναι σημαντικός επενδυτικός προορισμός για επιχειρήσεις ενέργειας του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και της Γαλλίας, οι οποίες έχουν ρίξει δισεκατομμύρια δολάρια σε εγκαταστάσεις εξαγωγής φυσικού αερίου, το οποίο με τη σειρά του διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές αγορές ενέργειας.

Η Ντόχα είναι τεράστιος επενδυτής σε αγορές του εξωτερικού. Μόνο στη Βρετανία του Brexit το επενδυτικό ταμείο του Κατάρ έχει δεσμευτεί να δαπανήσει 5 δισ. στερλίνες και βέβαια οι ΗΠΑ έχουν 10.000 στρατιώτες στην αεροπορική βάση al-Udeid του Κατάρ, τη μεγαλύτερη βάση τους στη Μέση Ανατολή. Σε αυτή την κρίση, οι δυτικές δυνάμεις δεν μπορούν απλώς να πάρουν τη μία ή την άλλη πλευρά χωρίς τον κίνδυνο να χάσουν πολλά.

Οσο για τον Τραμπ, ο οποίος συνεχάρη αρχικά με tweet τους Αραβες για τον αποκλεισμό του Κατάρ, μάλλον πυροδότησε άλλη μια κρίση στη Μέση Ανατολή που φέρνει πάλι στο προσκήνιο τη σκοτεινή πλευρά της σχέσης των ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία.

Ηδη δυτικά ΜΜΕ βοούν για την τεράστια υποκρισία. Είναι δυνατόν να κουνάνε το δάχτυλο στο Κατάρ οι σαουδάραβες «γαλαζοαίματοι», που στηρίζουν και χρηματοδοτούν με δισ. πετροδολάρια το πιο ακραίο Ισλάμ όπου γης; Εξίσου υποκριτές είναι, βέβαια, οι Αμερικανοί. Οι ΗΠΑ σφυρίζουν αδιάφορα για τις σκοτεινές διασυνδέσεις του οίκου των Σαούντ με την ισλαμική τρομοκρατία από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ως σήμερα. Κάνουν τα στραβά μάτια για τον σκοταδισμό, τον αυταρχισμό, την καταπίεση, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το παροιμιώδες έλλειμμα δημοκρατίας στην πρώτη πετρελαιοπαραγωγό χώρα παγκοσμίως. Η οποία είναι «σύμμαχός» τους, φυσικά, από ιδρύσεως του βαθύπλουτου και υπερσυντηρητικού βασιλείου της ερήμου τη δεκαετία του 1930.

Πατρίδα του Προφήτη, θεματοφύλακας του πιο πουριτανικού Ισλάμ, καθισμένη επάνω σε έναν ωκεανό μαύρου χρυσού, η Σαουδική Αραβία υποστηρίζει με κάθε τρόπο, οικονομικό και ιδεολογικο-θρησκευτικό, σουνίτες εξτρεμιστές στο Ιράκ και στη Συρία για να υπονομεύσει τον αιώνιο εχθρό, το σιιτικό Ιράν. Ιδίως μετά την ομαλοποίηση των σχέσεων των ιρανών μουλάδων με τις ΗΠΑ, μετά τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν που πέτυχε ο Μπαράκ Ομπάμα, οι Σαουδάραβες έτρεμαν μη χάσουν την πρωτοκαθεδρία.

Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετές χιλιάδες Σαουδάραβες έχουν προσχωρήσει στους βάρβαρους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους ή ότι φιλανθρωπικές οργανώσεις του Αραβικού Κόλπου έχουν στείλει πακτωλό χρημάτων στο ISIS. Ολες οι τζιχαντιστικές οργανώσεις –ISIS, Αλ Κάιντα, Μέτωπο αλ Νούσρα, Μπόκο Χαράμ, Ταλιμπάν –είναι ιδεολογικοί απόγονοι του σαλαφισμού που ενσταλάζει η Σαουδική Αραβία σε τζαμιά και ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική και στην Ασία.

«Και εμείς στην Αμερική ποτέ δεν τους εγκαλέσαμε γι’ αυτό επειδή είμαστε εθισμένοι στο πετρέλαιό τους» έγραψαν οι «New York Times», τονίζοντας ότι επί δεκαετίες η Σαουδική Αραβία έχει δώσει δισεκατομμύρια σε ισλαμιστικές οργανώσεις σε όλον τον κόσμο.

Η φιλία της Σαουδικής Αραβίας με τις ΗΠΑ λέγεται βέβαια πετρέλαιο καθώς μόνοι τους οι Σαουδάραβες παράγουν το 11,5% του μαύρου χρυσού παγκοσμίως. Τα συμφέροντα είναι τόσο μεγάλα που πολλοί επιμένουν πως η Ουάσιγκτον οφείλει να συνεχίσει να συνεργάζεται με τους Σαούντ, πάση θυσία.

Αυτό πιστεύει και ο Τραμπ, που μόλις έκλεισε συμφωνία-μαμούθ άνω των 100 δισ. δολαρίων για πωλήσεις όπλων στους Σαουδάραβες και καταγγέλλει μονότονα μόνο το Ιράν ότι στηρίζει την τρομοκρατία. Κάνοντας τα στραβά μάτια για τους πακτωλούς χρημάτων που ρέουν από το θρησκευτικό κατεστημένο της Σαουδικής Αραβίας και τεράστιες ΜΚΟ σε ιδρύματα που προωθούν το ουαχαμπιτικό, το πιο ακραίο σουνιτικό Ισλάμ –με μισαλλόδοξες απόψεις για Εβραίους, χριστιανούς, δυτικούς και βέβαια σιίτες. Μόλις το απέδειξε με τον πιο θλιβερό τρόπο το μακελειό στην Τεχεράνη, όπου τζιχαντιστές του ISIS σκότωσαν 17 άτομα στη Βουλή και στο μαυσωλείο του Χομεϊνί –ιστορική πρωτιά επίθεσής τους στο σιιτικό Ιράν.

Ο Ερντογάν τόλμησε ένα μεγάλο ρίσκο

Ο Ερντογάν τόλμησε: πήρε το μέρος τού Κατάρ στη χειρότερη κρίση μεταξύ αραβικών κρατών εδώ και δεκαετίες – παίρνοντας μαζί και ένα μεγάλο ρίσκο. Αφού άσκησε κριτική στην απόφαση των αραβικών κρατών, δηλώνοντας πως η απομόνωση του Κατάρ και οι κυρώσεις δεν θα λύσουν τα προβλήματα, ο τούρκος πρόεδρος προσφέρθηκε να μεσολαβήσει για να τερματιστεί η κρίση.

Παράλληλα, η εθνοσυνέλευση στην Αγκυρα ενέκρινε κατεπειγόντως την αποστολή επιπλέον τούρκων στρατιωτών (γύρω στους 200) για να προστεθούν στους 150 που βρίσκονται ήδη στη βάση που κατασκευάζει η Τουρκία στο Κατάρ, την πρώτη στη Μέση Ανατολή, σε εφαρμογή αμυντικής συμφωνίας του 2014. Η Τουρκία σχεδιάζει να σταθμεύουν τελικά 3.000 στρατιώτες μονίμως στο Κατάρ.

Ο λόγος της συμμαχίας Τουρκίας – Κατάρ είναι τα λεφτά: το εμιράτο είναι μέγας επενδυτής στην τουρκική οικονομία με συμφέροντα στα ΜΜΕ, στα χρηματοπιστωτικά και σε αμυντικές βιομηχανίες. Είναι πάντως ένα ρίσκο του «σουλτάνου», διότι αν το Κατάρ δεν κάνει υποχωρήσεις προς τη συμμαχία των αντιπάλων του θα αναβαθμιστεί η Αίγυπτος εις βάρος της Αγκυρας, η οποία θα βρεθεί στο στόχαστρο της Σαουδικής Αραβίας.

Αν αποκλιμακωθεί σύντομα η κρίση – και προς τα εκεί φαίνεται ότι βαδίζουν τα πράγματα μετά τη μεσολαβητική προσπάθεια που άρχισε τελικά ο Τραμπ -, ο Ερντογάν θα βγει κερδισμένος σε ρόλο «γέφυρας» με το βαθύπλουτο εμιράτο.