Πόσο πιθανό είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα να πέσουν στην «Παγίδα του Θουκυδίδη» και να οδηγηθούν σε μια πολεμική αναμέτρηση με ανυπολόγιστες συνέπειες για όλον τον κόσμο; Αυτό είναι το, απευκταίο όσο και διανοητικά γοητευτικό, θέμα με το οποίο καταπιάνεται ο κορυφαίος καθηγητής του Χάρβαρντ Γκράχαμ Αλισον στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’ Trap». Ο κάτοχος της έδρας Douglas Dillon στη Σχολή Κένεντι του διάσημου αμερικανικού πανεπιστημίου, που θεωρείται ένας από τους κορυφαίους αναλυτές διεθνών σχέσεων στον κόσμο, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το βασικό θεώρημα του μεγάλου αρχαίου έλληνα ιστορικού του Πελοποννησιακού Πολέμου, του Θουκυδίδη. Σύμφωνα με αυτό, μία από τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στη σύγκρουση Αθήνας και Σπάρτης τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν αυτή κατά την οποία, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, «όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί να εκθρονίσει μια κυρίαρχη δύναμη, το αποτέλεσμα είναι μια δομική πίεση που κάνει μια βίαιη σύγκρουση τον κανόνα, όχι την εξαίρεση».
Ο αμερικανός καθηγητής έγινε διάσημος από το βιβλίο του «Η Ουσία της Απόφασης: Εξηγώντας την Κρίση της Κούβας» (Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile Crisis) που εκδόθηκε το 1971. Σε αυτό ανέλυσε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολούθησε η κυβέρνηση Κένεντι με αποτέλεσμα την αποτροπή ενός πυρηνικού πολέμου με την πρώην Σοβιετική Ενωση. Αποτελεί δε ένα από τα κορυφαία best seller όλων των εποχών στη βιβλιογραφία των διεθνών σχέσεων. Στην συνέντευξη στο «Βήμα», ο καθηγητής Αλισον εξηγεί τη γεωπολιτική κατάσταση στην Ασία και τις πιθανές αιτίες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια σινοαμερικανική σύγκρουση, αλλά και τον ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσουν οι ηγέτες των δύο χωρών, Σι Τζινπίνγκ και Ντόναλντ Τραμπ.
Γιατί πιστεύετε ότι η «Παγίδα του Θουκυδίδη» είναι το μοντέλο που εξηγεί καλύτερα τις σημερινές και τις μελλοντικές σινοαμερικανικές σχέσεις;
«Ενώ οι υπόλοιποι εντόπισαν μια σειρά αιτιών που οδήγησαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο Θουκυδίδης πήγε κατ’ ευθείαν στην καρδιά του θέματος. Οταν έστρεψε την προσοχή «στην άνοδο της Αθήνας και στον φόβο που αυτή ενστάλαξε στη Σπάρτη» ανέδειξε τον πρωταρχικό παράγοντα που βρίσκεται στη ρίζα μερικών από τους καταστροφικότερους πολέμους στην Ιστορία. Αφήνοντας στην άκρη τις προθέσεις, όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί να εκθρονίσει μια κυρίαρχη δύναμη, το αποτέλεσμα είναι μια δομική πίεση που κάνει μια βίαιη σύγκρουση τον κανόνα, όχι την εξαίρεση. Επομένως, η «Παγίδα του Θουκυδίδη» αναφέρεται στη φυσική και αναπόφευκτη απογοήτευση που συμβαίνει όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί μια κυρίαρχη δύναμη και πιστεύω ότι αυτή η ιστορική μεταφορά αποτελεί τον καλύτερο φακό που διαθέτουμε για να φωτίσουμε τις σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας σήμερα. Για τους Αμερικανούς που μεγάλωσαν σε έναν κόσμο στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το «νούμερο ένα» η ιδέα ότι η Κίνα θα μπορούσε να εκθρονίσει τις ΗΠΑ από την πρώτη θέση μοιάζει αδιανόητη. Ωστόσο, η ταχύτητα και η κλίμακα της ανόδου της Κίνας δεν έχει προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Επομένως, μία Κίνα που μοιάζει να μην έχει σταματημό φαίνεται να πλησιάζει ένα αμετακίνητο αντικείμενο, τις ΗΠΑ. Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» δεν συνιστά μοιρολατρία ή απαισιοδοξία. Αντιθέτως, μας οδηγεί πέρα από τους πηχυαίους τίτλους και τη ρητορική ώστε να αναγνωρίσουμε την τεκτονική δομική πίεση που πρέπει να διαχειριστούν το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον ώστε να οικοδομήσουν μια ειρηνική σχέση».
Το σύγχρονο διεθνές σύστημα μοιάζει να χαρακτηρίζεται από περισσότερη αλληλεξάρτηση σε σχέση με τα προηγούμενα. Θα μπορούσε αυτή η, κυρίως οικονομική, αλληλεξάρτηση να αποτελέσει αποτρεπτικό εργαλείο εναντίον ενός πολέμου ;
«Ναι, θα μπορούσε. Η πυκνή οικονομική αλληλεξάρτηση αυξάνει το κόστος –και επομένως μειώνει την πιθανότητα –του πολέμου. Οι σύγχρονες σινοαμερικανικές σχέσεις είναι τόσο αλληλεξαρτώμενες που δημιουργούν ένα ανάλογο της Αμοιβαίας Διασφαλισμένης Καταστροφής που σήμερα έχει μετονομασθεί σε «Αμοιβαία Διασφαλισμένη Οικονομική Καταστροφή». Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονούμε τα μαθήματα της Ιστορίας. Κατά τις δεκαετίες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οικονομίες της Βρετανίας και της Γερμανίας ήταν τόσο πολύ αλληλεξαρτώμενες που η μία πλευρά δεν μπορούσε να επιβάλει οικονομικά επώδυνα μέτρα στην άλλη χωρίς να έχει κόστος για την ίδια. Πολλοί ήλπιζαν ότι αυτό το περίπλοκο δίκτυο εμπορίου και επενδύσεων θα απέτρεπε τον πόλεμο. Ορισμένοι μάλιστα είχαν θεωρήσει ότι ο πόλεμος ήταν απαρχαιωμένος επειδή, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Νόρμαν Εϊντζελ, «τα μαγικά πανιά του εμπορίου» είχαν κάνει τον πόλεμο «κοινωνικά και οικονομικά μάταιο». Και πραγματικά, ο ηγέτης καμίας μεγάλης δύναμης δεν επιθυμούσε τον πόλεμο. Ο πόλεμος όμως έγινε και οι οικονομικές συνέπειες για τη Γερμανία και τη Βρετανία υπήρξαν αξιοσημείωτες. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι η πύκνωση της οικονομικής αλληλεξάρτησης δημιουργεί στους κόλπους των κοινωνιών δρώντες με επιρροή που έχουν υψηλά διακυβεύματα σε μια παραγωγική σχέση και τα οποία τους ενθαρρύνουν να πιέζουν για την ειρήνη».
Θα μπορούσατε να μας αναδείξετε πιθανές εστίες «πυροδότησης» μιας σινοαμερικανικής αντιπαράθεσης;
«Η δομική πίεση της «Παγίδας του Θουκυδίδη» δημιουργεί τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ακόμη και μια μικρή σπίθα θα μπορούσε να προκαλέσει πυρκαγιά στο δάσος. Στην πραγματικότητα, οι οδοί προς τον πόλεμο είναι πιο ποικίλοι ακόμη και τετριμμένοι, από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε. Στο 8ο Κεφάλαιο του βιβλίου μου, με τίτλο «Από εδώ ως τον πόλεμο», παρουσιάζω πέντε σενάρια τα οποία είναι τρομερά εύκολο να αναπτυχθούν και στα οποία αμερικανοί και κινέζοι στρατιώτες μπορεί να καταλήξουν να αλληλοσκοτώνονται: μια κατά λάθος σύγκρουση σκαφών στη Νότια Σινική Θάλασσα, μια αντιπαράθεση κινεζικών και ιαπωνικών πλοίων στην Ανατολική Σινική Θάλασσα σε συνδυασμό με μια πιθανή περιπλοκή εξαιτίας μιας κυβερνοεπίθεσης, μια κρίση στα Στενά της Ταϊβάν, μια αιφνίδια κατάρρευση του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας που θα οδηγούσε μια χαοτική επέμβαση και μια εμπορική σύγκρουση που θα έβγαινε εκτός ελέγχου. Αν και κανένα από αυτά τα σενάρια δεν μοιάζει πιθανό, όταν θυμόμαστε τις συνέπειες της δολοφονίας του Αρχιδούκα των Αψβούργων ή την πυρηνική περιπέτεια του Χρουστσόφ στην Κούβα, θυμόμαστε παράλληλα και πόσο μικρό είναι το χάσμα μεταξύ του «απίθανου» και του «αδύνατου»».
Θα λέγατε ότι η συνύπαρξη του προέδρου Τραμπ και του προέδρου Σι θα μπορούσε να αποδειχθεί εκρηκτική;
«Η ηγεσία είναι πολύ σημαντική. Θυμηθείτε απλώς την κρίσιμη ηγετική ικανότητα του Τζον Κένεντι κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα. Αν το Χόλιγουντ έκανε μια ταινία με την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες να πορεύονται προς τον πόλεμο δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερους ηθοποιούς για τους βασικούς ρόλους από τον Σι Τζινπίνγκ και τον Ντόναλντ Τραμπ. Ως προσωπικότητες, ο Τραμπ και ο Σι δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί. Ο καθένας όμως προσωποποιεί τις βαθιές φιλοδοξίες της χώρας του για εθνικό μεγαλείο».
Αν η Κίνα και οι ΗΠΑ φθάσουν στο χείλος του πολέμου πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσαν η Ρωσία, η Γερμανία ή η ΕΕ σε μια τέτοια καταστροφική προοπτική;
«Είναι που κάτι που παραμένει άγνωστο. Ωστόσο, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καμία Μεγάλη Δύναμη δεν επιθυμούσε πόλεμο. Εν τέλει όμως, ένα περίπλοκο δίκτυο συμμαχιών και σχέσεων παρήγαγε αυτό που ο Χένρι Κίσινγκερ όρισε ως «μία διπλωματική μηχανή καταστροφής», επιτρέποντας σε μια δολοφονία στα Βαλκάνια να προκαλέσει μια αλληλουχία γεγονότων που κατέληξαν σε έναν παγκόσμιο πόλεμο».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
