Η
Ζηνοβία Τολούδη ίδρυσε το 2000 το Studio Ζ, ένα ερευνητικό γραφείο αρχιτεκτονικής και τέχνης με τις χωρικές της εγκαταστάσεις να έχουν εκτεθεί, μεταξύ άλλων, στη Biennale της Βενετίας, το Harvard, το Dartmouth, το MIT και το Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. «Με ενδιαφέρει η δημιουργία αρχιτεκτονικής αποκομμένη από την έννοια του ιδιώτη πελάτη. Αναζητώ τρόπους να υλοποιήσω αρχιτεκτονικές ιδέες τις οποίες θεωρώ απαραίτητες για έναν καλύτερο τρόπο ζωής». Τη συναντήσαμε στην έκθεση «Tomorrows», λίγο πριν επιστρέψει στην Αμερική όπου εργάζεται ως Επίκουρη Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Dartmouth, και αποκάλυψε στο BHmagazino τον κόσμο της εγκατάστασης Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes.
«Το ενδιαφέρον μου για τη σχέση τροφής και αρχιτεκτονικής προέρχεται από την έρευνα μου, μέσω δημιουργικής δουλειάς και διδασκαλίας, πάνω στο εφήμερο και προσωρινό στην αρχιτεκτονική αλλά και το θέμα του μεταβολισμού στις κατασκευές. ΄Επειτα έχει μεγάλο ενδιαφέρον η σχέση της αρχιτεκτονικής με τα συστήματα διατροφής η οποία δεν έχει αναλυθεί επαρκώς.Ενώ η πέψη πραγματοποιείται στο σώμα μας, η απομάκρυνση των αποβλήτων γίνεται μέσω της υποδομής του κτιρίου. Ομοίως, η παροχή νερού πραγματοποιείται μέσω υδραυλικών συστημάτων. Σήμερα, καθώς το μέλλον των συστημάτων διατροφής μεταβάλλεται ταχύτατα (π.χ. τροφή μέσω χαπιών, εντομοφαγία, καλλιέργεια κρέατος, gmo, γεωργικά / οργανικά κ.λπ.), η αρχιτεκτονική πρέπει να συμπεριλάβει και αυτή την αλλαγή».
«Με απασχολεί τι ρόλο μπορεί να παίξει η αρχιτεκτονική στα μεγάλα θέματα της ανθρωπότητας όπως η δημοκρατία, η κοινωνική ανισότητα και άλλα. Το συγκεκριμένο έργο, Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes, που παρουσιάζεται πρώτη φορά, θίγει το θέμα της ανισότητας στη διατροφή, ένα από τα μεγαλύτερα παγκόσμια προβλήματα, μέσω της εξέλιξης της τυπολογίας της αρχιτεκτονικής στο μέλλον, η οποία δανείζεται επίσης στοιχεία από το παρελθόν. Πρόκειται για μία τυπολογία κτιρίου που προάγει τη συλλογικότητα και μία οικονομία διαμοιρασμού μέσω της στέγασης τους. Τέτοιες δράσεις και οργανισμοί υπάρχουν μεμονωμένοι σε διάφορα σημεία της γης, αλλά το έργο της δίνει μία φυσική υπόσταση, την προάγει προτείνοντας μία συγκεκριμένη αρχιτεκτονική, κοινόχρηστη. Βλέπει ας πούμε την τράπεζα σπόρων σαν τη βιβλιοθήκη του μέλλοντος. Η Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes βλέπει στο μέλλον τη δημιουργία μίας νέας τυπολογίας κτιρίου η οποία είναι ένα υβρίδιο τράπεζας σπόρων και μουσείο φυτικών ειδών το οποίο ανήκει στους πολίτες οι οποίοι μοιράζονται τα πολύτιμα αγαθά με όρους ισότιμους».
«Πέρα από την ισότιμη διαχείριση των πολύτιμων αγαθών το έργο θίγει την εξαφάνιση της βιοποικιλότητας λόγω φυσικών καταστροφών καθώς και ελέγχων, τυποποίησης και ιδιωτικών συμφερόντων. Ταυτόχρονα, προτείνει τη διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς και την αυτονομία. Όχι μόνο δίνει μέσω της αρχιτεκτονικής μία φυσική υπόσταση στη βιοποικιλότητα, αλλά την εκθέτει και τη μνημειοποιεί μέσω της δημιουργίας των σπορο-κολόνων. Το έργο δανείζεται πολλά στοιχεία από την αρχιτεκτονική της βιτρίνας (που υπάρχει, κατακλύζει την εμπορική αρχιτεκτονική), της διαφάνειας η οποία έχει συσχετιστεί ιστορικά με δημοκρατικότητα (διαφάνεια στις διαδικασίες) αλλά και τον έλεγχο (μέσω τεχνολογίας)».
«Γενικότερα αρκετοί δημιουργοί βλέπουν στο μέλλον περισσότερη εξάρτηση από την τεχνολογία. Υπάρχει ανάγκη να οραματιστούμε τρόπους αντίστασης και τρόπους διακοπής της σύνδεσης μας με αυτήν. Γενικότερα, με ενδιαφέρουν οι δυνατότητες που προκύπτουν από τη σύνδεση τεχνολογίας, τέχνης και αρχιτεκτονικής αλλά όχι μέσω των τελευταίων εργαλείων (gadgets). Σκεπτόμενη την ετυμολογική σύνδεση των εννοιών techne/ τέχνες (art), τίκτω (build), and αρτιότητα (completeness), προσπαθώ να δημιουργήσω έργα που παρουσιάζουν μία πρόταση στη δεδομένη εποχή, με μία όμως κριτική ματιά – με την τέχνη να χρησιμοποιείται για να προβήματίσει και όχι να ομορφύνει ή να εντυπωσιάσει».
«Στη Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes οι θεατές εποπτεύουν τον φουτουριστικό μικρόκοσμο μέσω μιας πανοπτικής δομής που επεκτείνεται στο άπειρο. Πρόκειται για ένα «φορετό» δωμάτιο, μια πύλη ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία (όχι μέσω ενός τεχνολογικού εργαλείου): Οι θεατές τοποθετούν το κεφάλι τους σε μια τρύπα για να παρατηρήσουν τα απειλούμενα είδη, την τράπεζα/μουσείο και την οικονομία διαμοιρασμού των λιλιπούτειων κατοίκων. Οι στήλες σπόρων του άπειρου χώρου, το καλειδοσκόπιο των κατόπτρων και των αγροτικών ήχων κατασκευάζουν έναν αισθητό χώρο, η οποίος δεν είναι ούτε πραγματικός, ούτε απομίμηση. Η καλειδοσκοπική εμπειρία Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes λειτουργεί ως μία μηχανή απόδρασης αλλά και ως ένας παραπλανητικός μηχανισμός που μεταφέρει τον θεατή σε ένα παράλληλο σύμπαν, απειλητικό και σαγηνευτικό, στο οποίο πρέπει αυτός να ενεργήσει ώστε να αποκτήσει ένα θετικό περιβάλλον. Η θεατρική και ηδονοβλεπτική εμπειρία στη Σιρών Τόποι/Silo(e)scapes ξυπνάει αναμνήσεις και δημιουργεί μία διαδικασία ενδυνάμωσης των θεατών ώστε να διαταράξουν την ακολουθία των γεγονότων που προκαλούν την εξαφάνιση αυτών των ειδών».
«Υποστηρίζω τον προβληματισμό αλλά με μια έντονη δόση αισιοδοξίας, την οποία θεωρώ αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής. Με ενδιαφέρει ο ρεαλισμός που κρύβει η ουτοπία. Οι διαφορές μεταξύ ρεαλιστικών και μη ρεαλιστικών οραμάτων δεν μετριούνται εύκολα. Αλλά ο Kisho Kurokawa απεικόνισε τη λεπτή διαφορά συγκρίνοντας την προσέγγιση των Ιαπώνων Μεταβολιστών με εκείνη του βρετανικού μεταπολεμικού avant-garde Archigram. Σύμφωνα με τον Kurokawa ενώ οi Archigram απογοητεύονται από την πραγματικότητα και προσπαθούν να αντικειμενοποιήσουν το μέλλον ως κάτι με περισσότερες δυνατότητες, ο Ιαπωνικός Μεταβολισμός προσπαθεί να φανταστεί την πραγματικότητα βάζοντας σπόρους του μέλλοντος στη γη όπως υπάρχει σήμερα. Ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για το πώς συνδέεται ένα τέτοιο όραμα με μια συγκεκριμένη ταυτότητα μέσω της ενσωμάτωσης των ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων».
«Οι σπόροι καθώς και ο τρόπος που εισέρχεται κανείς μέσα στην κατασκευή, συμβολίζουν την ανάγκη να φυτρώσει κάτι νέο, άλλα όχι ομοιογενές. Η βιοποικιλότητα είναι πολύ σημαντική, το ίδιο και η διαφορετικότητα. Βασικά στοιχεία της συλλογικής αυτής κοινωνίας. Οι σπόρο-κολόνες, σπόρο-κίονες συμβολίζουν τη θεμελίωση αυτή της κοινωνίας διαμοιρασμού. Η κολόνα στην αρχιτεκτονική έχει μεγάλη σημασία και οι αρχιτέκτονες έχουν εφεύρει πολλαπλές εξελίξεις της. Ήθελα η εγκατάσταση να έχει αυτή την απλότητα, ίσως δωρικότητα, αλλά κυρίως το δημόσιο χαρακτήρα αυτών των δομών (όπως η αρχιτεκτονική της στοάς, ή του αρχαίου ναού με τους κίονες).Αυτή η πολλαπλότητα των κολονών, που βασίζεται σε ένα μεμονωμένο μικρό στοιχείο που επαναλαμβάνεται, καθορίζει τον κοινωνικό χώρο και την αρχιτεκτονική. Ο Antoine Picon εξέτασε το ρόλο ενός τέτοιου στοιχείου, αυτού της ανεξάρτητης κολόνας στη θρησκευτική αρχιτεκτονική του δέκατου όγδοου αιώνα. Για τον Picon, αυτή η αρχιτεκτονική συσκευή, που ενεργεί ως (πολιτιστικό) μείγμα διαφορετικών πραγμάτων, προσφέρει ετερογένεια και επιτρέπει την κοινωνική φαντασία».
«Από την ελληνική κουλτούρα θα κρατούσα την εφευρετικότητα, το πνεύμα ελευθερίας, την κριτική ματιά, αλλά και το φιλότιμο. Αντίστοιχα από την αμερικανική θα κρατούσα το πνεύμα συνεργασίας, την αποτελεσματικότητα, τη θετικότητα, τη συμμετοχή στα κοινά και τον εθελοντισμό. Στο επίπεδο της αρχιτεκτονικής, από την ελληνική πραγματικότητα θα κρατούσα τη σχέση κτιρίου με το τοπίο και την τοπικότητα, τις δομές δημόσιου χώρου, τα στοιχεία της άτυπης αστικοποίησης, την ύπαρξη του μικρού αρχιτεκτονικού γραφείου. Από την αμερικανική πραγματικότητα θα κρατούσα τις δομές αποφάσεων σχετικά με την αρχιτεκτονική, το σύστημα παραγωγής και κατασκευής που δίνει στον αρχιτέκτονα έναν πιο σεβαστό ρόλο στη διαδικασία».
«Με ενδιαφέρει η δημιουργία αρχιτεκτονικής χωρίς την έννοια του πελάτη ιδιώτη. Γιαυτό κάνω αυτές τις κατασκευές. Ψάχνω τρόπους να υλοποιήσω αρχιτεκτονικές ιδέες τις οποίες θεωρώ απαραίτητες για την κοινωνία για ένα καλύτερο τρόπο ζωής. Η δημιουργία αυτών των έργων δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την μεσολάβηση αυτών που πιστεύουν στην ιδέα και το έργο και συμβάλουν στην υλοποίηση με την κατασκευή και την εφευρετικότητα. Έχει μεγάλη σημασία ότι τέτοιοι άνθρωποι βρίσκονται σε μία μικρή πόλη, ακριτική όπως η Αλεξανδρούπολη. Και η δράση τους και η συνεισφορά τους φτάνει όχι μόνο στην Αθήνα, τη Βοστώνη, αλλά και το επίσης ακριτικό Hanover, New Hampshire. Αναφέρομαι στη συνεργασία μου με την βιοτεχνία του Παναγιώτη (Τάκη) Σταμπουλίδη, η οποία ξεκίνησε μέσω της φιλίας του πατέρα μου Γεωργίου Τολούδη, με τον κ. Τάκη. Η υλοποίηση οραμάτων bottom up χάρη στην αλληλεγγύη, πίστη και συνεισφορά τέτοιων ανθρώπων είναι βασικό στοιχείο μιας ιδανικής κοινωνίας».
**Η Ζηνοβία Τολούδη, γεννημένη στην Αλεξανδρούπολη, αποφοίτησε από το Α.Π.Θ, έκανε μεταπτυχιακό στο τμήμα Αρχιτεκτονικής στο Illinois Institute of Technology του Σικάγο και είναι Διδάκτωρ του Harvard Graduate School of Design, με υποτροφία του ΙΚΥ. Οι χωρικές της εγκαταστάσεις έχουν εκτεθεί παγκοσμίως, μεταξύ άλλων στη Biennale της Βενετίας, το Harvard, Dartmouth, MIT, και το Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. Εργα της βρίσκονται στις μόνιμες συλλογές γλυπτών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, της Πινακοθήκης του Θρακικού Κέντρου Τέχνης και Πολιτισμού και του Leslie Center for the Humanities, στο Dartmouth.
