Πορτοκάλια, γάλα, φύκια και μπίρα. Θα μας ντύνουν κιόλας;

Μαλλί και βαμβάκι μάς έδιναν ύφασμα για χιλιάδες χρόνια και, όπως πιστεύαμε, το έκαναν καλά. Οσο όμως ο γήινος πληθυσμός αυξάνεται και οι πόροι του πλανήτη λιγοστεύουν, εξαντλείται η πίστη στα παλιά υλικά αλλά ταυτόχρονα γεννιέται μια άλλη τάση. Αυτή της αναζήτησης νέων τρόπων παραγωγής υφασμάτων. Αξίζει ο αναγνώστης να διαβάσει στις επόμενες σελίδες για τα νέα αυτά υλικά που συνδέονται όμως και με πολύ προσωπικές ιστορίες ανθρώπων με πρωτοπόρο ερευνητικό πνεύμα. Τα τελευταία χρόνια λοιπόν, ψάχνοντας για καινοτόμα υλικά, ανακαλύπτουμε πως αυτά βρίσκονται στα πιο οικεία μας αντικείμενα: στις στυμμένες φλούδες των πορτοκαλιών, στα φύλλα του ανανά, στο γάλα, στα φύκια και εντελώς απροσδόκητα στο κρασί και στην μπίρα. Διαβάστε και θαυμάστε.

«Η μόδα είναι μια από τις πιο βρώμικες μπίζνες του πλανήτη». Η φράση έχει γραφτεί (ποιος θα το περίμενε) στον ιστότοπο του περιοδικού «Vogue» μόλις πριν από λίγες ημέρες (17 Μαΐου 2017). Ηταν σε ένα άρθρο σχετικό με αμερικανίδα σχεδιάστρια μόδας που χρησιμοποιεί με τρόπο πολύ αποδεκτό, για το περιοδικό, το βαμβάκι για τα ρούχα, και τους ανθρώπους της εταιρείας της. Από το χωράφι μέχρι τα εργαστήρια κοπής τής έβαζε δέκα με τόνο.

Αλλά μια τόσο βαριά φράση δίπλα σε μια τόσο απλουστευμένη εικόνα και ο αντίστοιχος έπαινος είναι οι ευκολίες ενός μέσου που ενδιαφέρεται μόνο για την επιφάνεια και τις εύκολες εντυπώσεις. Ψάχνοντας λίγο περισσότερο το πού βρισκόμαστε σήμερα το τοπίο σε φέρνει σε αμηχανία. Ο,τι και να επιλέξεις είναι σαν να τοποθετείσαι κάπου σε μια σκάλα. Από εκεί άλλα σκαλοπάτια σε πηγαίνουν πιο κάτω και άλλα σε ανεβάζουν. Πιο κάτω είναι υλικά για την παραγωγή υφασμάτων που απαιτούν περισσότερη ενέργεια για να παραχθούν, περιέχουν παράγωγα του πετρελαίου ή άλλες πολυεστερικές ουσίες και όταν τα εγκαταλείπουμε δεν λένε να εξαφανιστούν από το περιβάλλον.

Αλλά και στο σκαλοπάτι όπου βρίσκεται το βαμβάκι σήμερα τα πράγματα είναι αρκετά… βρώμικα. Δηλαδή εμείς μπορεί να αισθανόμαστε πως είμαστε περιβαλλοντικά ορθοί όταν ρίχνουμε επάνω μας ένα 100% βαμβακερό ύφασμα.

Αλλα λένε όμως οι αριθμοί και λίγο ψάξιμο σχετικά. Για ένα φανελάκι χρειάζεται να δαπανηθούν 1.100 λίτρα νερού και για ένα τζιν παντελόνι 4.277 λίτρα. Προσθέστε και τα απαραίτητα γεωργικά φάρμακα για να ζήσει το φυτό. Εδώ έρχονται οι άλλοι, που είναι με το λεγόμενο «organic cotton», να πουν ότι με το βιολογικά καλλιεργούμενο βαμβάκι δεν χρειάζεσαι βοήθεια από τέτοια βαριά φάρμακα. Αλλά για αυτόν τον λόγο ο λογαριασμός του νερού σκαρφαλώνει στα 2.500 λίτρα και 10.000 λίτρα αντίστοιχα. Επάνω από το διπλάσιο δηλαδή. Για παράδειγμα, τεράστιες ποσότητες νερού όπως αυτές που έπεφταν από δύο ποταμούς στη «θάλασσα» Αράλη (τώρα σχεδόν δεν υπάρχει), στην καρδιά της Ασίας, τις έχει πιει το βαμβάκι μέχρι τα μισά του προηγούμενου αιώνα. Και ας μην ξεχνάμε τι γίνεται με το νερό και στον δικό μας θεσσαλικό κάμπο. Αν όμως και το οποιοδήποτε βαμβάκι βαρύνεται με αυτά τα περιβαλλοντικά αμαρτήματα ποιο είναι το μέλλον;

Δύο κοπέλες γεννημένες στη Σικελία, η Αντριάνα Σαντανοτσίτο και η Ενρίκα Αρένα, συγκάτοικοι ενώ σπούδαζαν στο Μιλάνο, είχαν στον νου τους την εικόνα από τα ιταλικά εργοστάσια στον Νότο που στύβουν κάθε χρόνο περίπου 700.000 τόνους πορτοκάλια για να πάρουν μόνο τον χυμό και πετούν όλο το υπόλοιπο του καρπού. Αλλά αυτά ακριβώς τα απόβλητα είναι μεγάλο πρόβλημα για τον τόπο τους. Σκέφθηκαν λοιπόν, χωρίς να έχουν σχέση με τη Χημεία, ότι από την κυτταρίνη που υπάρχει στις φλούδες των εσπεριδοειδών, αν υπήρχε κάποιος τρόπος να διαχωρίζεται, θα ήταν δυνατόν να παράγεται νήμα για να φτιάχνονται υφάσματα. Πήγαν στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, στο τμήμα για την έρευνα νέων υλικών και με τη βοήθεια των ανθρώπων εκεί άρχισαν να δοκιμάζουν με διάφορους διαλύτες, όχι όμως τοξικούς, να ελευθερώσουν την κυτταρίνη και να καταφέρουν να δημιουργήσουν ανθεκτικά νήματα.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν οι δύο κοπέλες αυτό όχι μόνο γίνεται αλλά συμπαρασύρεται και μια ποσότητα βιταμινών Α, C, E. Επειδή μάλιστα παρατήρησαν ότι μετά από κάποια πλυσίματα παύουν να υπάρχουν στο ύφασμα ερευνούν τρόπους (π.χ. με τη βοήθεια πρόσθετων που θα μπαίνουν στη διάρκεια του πλυσίματος) για να συνεχισθεί η ύπαρξη των βιταμινών, έστω και λίγων. Διότι η ύπαρξη αυτών των βιταμινών είναι στοιχείο που διαφημίζουν έντονα και έχουν προσπαθήσει με τη βοήθεια της νανοτεχνολογίας να τις προσαρτούν γερά στα νέα αυτά νήματα.

Η επιτυχία τους πάντως ήταν μεγάλη. Τα βραβεία από το 2014 μέχρι και πέρυσι έρχονταν το ένα μετά το άλλο, παρουσιάσεις τηλεοπτικές, συνεντεύξεις σε εφημερίδες, χρηματοδότες βρέθηκαν και αυτή τη χρονιά πλέον έχουν φτιάξει μια φίρμα με τον εύγλωττο τίτλο Orange Fiber, ενώ ο γνωστός οίκος Salvatore Ferragamo παρουσίασε και τις πρώτες δημιουργίες από υφάσματα που είναι φτιαγμένα με έως και 96% από (πορτοκαλο)νήματα.

Το ότι οι δύο Ιταλίδες έχουν τον αέρα στα πανιά τους, το καταλάβαμε και από το ολοσέλιδο αφιέρωμα των «Financial Times» (20.5.2017) με τον προκλητικό τίτλο: «Can wearable tech be sexy?». Το σημαντικό σε αυτό το άρθρο δεν είναι η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου αλλά το ότι μιλώντας στον συντάκτη της εφημερίδας μία από τις πιο δυνατές παρουσίες στον χώρο της μόδας αυτήν τη στιγμή, η Ρωσίδα Μιροσλάβα Ντούμα, έκανε γνωστό πως έχει δημιουργηθεί ένας ισχυρότατος χρηματοδοτικός οργανισμός, με το όνομα Fashion Tech Lab Ventures (FTL Ventures), που δίνει στήριξη σε εταιρείες όπως η Orange Fiber των δύο κοριτσιών από την Ιταλία και σε άλλες ανάλογες προσπάθειες προσπαθώντας να μπει αποφασιστικά στον χώρο της μόδας που, όπως λέει η ίδια η κυρία Ντούμα, κάνει τζίρο περίπου 2,4 τρισ. δολαρίων. Αρα τα νέα νήματα μάλλον έχουν μέλλον.

Αλλη μια γυναίκα μάς δίνει αυτή την εποχή υλικό για να υφάνουμε τα ρούχα των ονείρων μας. Η Ανκε Ντομάσκε έψαχνε για υφάσματα που να μην είναι αλλεργιογόνα για να μην επιβαρύνει περισσότερο τον πατέρα του συζύγου της που υπέφερε ήδη από καρκίνο. Αφού είχε παρακολουθήσει κάποια βίντεο σχετικά με ίνες που μπορεί να προκύψουν από το γάλα κατέληξε πως η παλιά διαδικασία ήταν επιβαρημένη με πολλές και δυνατές χημικές ουσίες. Η πρώτη ύλη της ήταν γάλα αγελάδας σε σκόνη. Μάλιστα το γάλα έπρεπε να έχει ξινίσει διότι έτσι διαχωρίζεται πιο εύκολα η πρωτεΐνη. Χρειάστηκαν πολλές δοκιμές από το 2011, σε ένα εργαστήριο στημένο μέσα στην κουζίνα του σπιτιού της, για να φθάσει σε κάποιο ανεκτό αποτέλεσμα. Σήμερα το προϊόν παράγεται εργοστασιακά και είναι γνωστό ως QMilk.

Για όποιον ή όποια σκεφθεί πως δεν είναι και τόσο έξυπνο να χρησιμοποιείς έτσι το γάλα, ως απάντηση δίδεται ότι στη Γερμανία πετάγονται περίπου 2 εκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο. Από μια πρωτεΐνη του γάλακτος, την καζεΐνη, με ήπια επεξεργασία και με ένα μηχάνημα που θα λέγαμε ότι θυμίζει αυτά για την παραγωγή των νουντλς βγαίνουν τα λεπτότατα νήματα που οι κατασκευαστές τους ισχυρίζονται ότι έχουν πολύ απαλή υφή, αναμειγνύονται ακόμη και με ίνες μαλλιού ενώ έχουν και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες. Ηδη έχουν εμφανιστεί τα νέα αυτά νήματα στην αγορά και ζητούν σχεδιαστές.

Ενας ακόμη βραβευμένος σχεδιαστής προϊόντων είναι ο Ολλανδός Τσέερντ Βεερχόβεν. Σχεδιάζει πραγματικά πολύ ωραία πράγματα αλλά το μεγαλύτερό του βραβείο το πήρε για την ιδέα του να δημιουργήσει νήματα κυτταρίνης από φύκη της θάλασσας και των λιμνών. Η σκέψη του ήταν απλή αλλά ο δρόμος μέχρι να φθάσει στη βιομηχανική παραγωγή θα είναι αρκετά μακρύς.

Τα φύκη, πιστεύει ο κ. Βεερχόβεν, είναι ιδανική πρώτη ύλη για να φτιάξεις ρούχα διότι τα μεγαλώνουν ο ήλιος και το διοξείδιο του άνθρακα (και αυτό να το συγκρίνουμε με το πώς μεγαλώνει το βαμβάκι). Παρακινημένος από αυτήν την ιδέα του, άφησε προσωρινά το γραφείο όπου σχεδίαζε και πήγε να γεμίσει τον σάκο του με φύκη. Στη συνέχεια με τη βοήθεια του μικροσκοπίου του, εκεί στο Γκρόνινγκεν, προσπάθησε να καταλάβει τη δομή των ινών τους. Ενα είδος φύκους, με την ονομασία Cladophora, βρέθηκε ότι περιέχει 70% κυτταρίνη ενώ πολύ υλικό θα μπορούσε να αντληθεί και από τα σημεία όπου ο ευτροφισμός θεριεύει, εξαιτίας των φωσφορούχων ουσιών, κυρίως από τα γεωργικά λιπάσματα όταν αυτά με τις βροχές από τους αγρούς φθάνουν στις λίμνες, και τα φύκη υπεραναπτύσσονται πνίγοντας κάθε ζωή γύρω τους. Αν και φαίνεται λίγο αφελές το όλο σκηνικό, ο κ. Βεερχόβεν κατάφερε να πάρει ένα πρώτο υλικό που φαίνεται πως έπεισε κριτές και χρηματοδότες ώστε να έχει προκύψει ήδη σήμερα η φίρμα AlgaeFabrics.

Υπάρχει μια φωτογραφία τραβηγμένη τον Μάρτιο του 2017 στις Φιλιππίνες, όπου ο σφόδρα αμφιλεγόμενος πρόεδρος Ντουτέρτε πάει να βάλει ένα ζευγάρι παπούτσια που μόλις του έχουν προσφέρει και όπως αναφέρεται στη λεζάντα από κάτω δεν τα έβγαλε όλη την ημέρα. Δίπλα του χαμογελά ευχαριστημένη η κυρία Κάρμεν Ιχόσα, μια Ισπανίδα 65 ετών, η οποία άρχισε να ασχολείται με το δέρμα αλλά κάποια στιγμή όταν βρέθηκε στις Φιλιππίνες, στις απέραντες φυτείες ανανά, έμαθε από τους χωρικούς ότι τα φύλλα του φυτού αυτού μπορεί να δώσουν πολύ λεπτές και πολύ ανθεκτικές ίνες. Ξεκίνησε λοιπόν να σκέπτεται πως δεν ήθελε να υφάνει με αυτές αλλά να κάνει κάτι συμπαγές όπως ήταν το δέρμα, που το γνώριζε καλά. Για να το επιτύχει αυτό χρειάστηκε να ξαναγίνει φοιτήτρια στο Royal College of Arts, να κάνει διδακτορικό και τελικά να τιμηθεί πέρυσι με το Arts Foundation Award for Material Innovations. Το υλικό που προέκυψε ονομάστηκε Pinia-Tex και αρχίζει αυτό τον καιρό να παράγεται μαζικά –υπολογίζεται ότι κάθε καρπός ανανά έχει επάνω του περίπου 30 φύλλα που κόβονται και τώρα πλέον με τα φύλλα 16 καρπών προκύπτει 1 τ.μ. υλικού που χρησιμοποιείται με επιτυχία για παπούτσια, ρούχα, καθίσματα αυτοκινήτων, σάκους, με κόστος περίπου 21 ευρώ το μέτρο. Και κάτι τελευταίο αλλά σημαντικό: ό,τι κατασκευάζεται από το Pinia-Tex θα είναι αποδεκτό και από τους σκληροπυρηνικούς vegans.

Ο Αυστραλός Γκάρι Κας έχοντας σπουδάσει σε Γεωπονικό Πανεπιστήμιο ασχολήθηκε με την οινοποιία αλλά τα σχετικά πειράματα που έκανε τη δεκαετία του ’90 δεν του βγήκαν σε καλό. Ρίχνοντας κάποιο βακτηρίδιο στο κρασί φίλου του που του το είχε εμπιστευθεί κατάφερε μόνο να σχηματιστεί στην επιφάνεια μια λασπώδης αποκρουστική μάζα και φυσικά το κατέστρεψε. Μετά από μια δεκαετία, κάνοντας άλλα πειράματα, θυμήθηκε το προηγούμενο «κατόρθωμά» του και χρησιμοποιώντας πάλι τους ίδιους μικροοργανισμούς, τους Acetobacter, αυτή τη φορά κατάφερνε να παίρνει μια μεμβράνη αρκετά σταθερή που με κατάλληλη επεξεργασία, στέγνωμα και συγκόλληση δίνει κάτι σαν ύφασμα. Που ναι μεν διατηρεί έντονη τη μυρωδιά του κρασιού, δεν είναι πολύ ευλύγιστο, ούτε πολύ ανθεκτικό, αλλά είναι λιγότερο τοξική η παραγωγή του και περισσότερο αποδεκτή για το περιβάλλον αφού αποδομείται 100% χωρίς επιπτώσεις. Ο κ. Κας πάντως δεν απογοητεύθηκε (ευτυχώς) και δοκίμασε τη μέθοδό του με μπίρα.

Ρίχνοντας οξοβακτηρίδια στην μπίρα οι ζωντανοί αυτοί μικροοργανισμοί, έχοντας κάποια γονίδια όμοια με αυτά του φυτού που δίνει το βαμβάκι, μετατρέπουν τα σάκχαρα της μπίρας σε κυτταρίνη. Η μόνη διαφορά είναι πως με την μπίρα παράγονται νανο-ίνες σε μέγεθος και όχι μακριές ίνες όπως γίνεται στο φυτό. Προκύπτει πάντως ένα λεπτό, σχεδόν διάφανο, φύλλο στην επιφάνεια. Τα φύλλα αυτά συνενώνονται, δεν χρειάζεται ύφανση και επειδή η σύστασή τους μοιάζει με αυτήν του κολλαγόνου τώρα εξετάζεται η δυνατότητα να συντίθενται ιστοί χρήσιμοι και στο ανθρώπινο σώμα όπως αυτός που σχηματίζει το ακουστικό τύμπανο. Το όνομα του προϊόντος προς το παρόν είναι κάπως… σιδηροδρομικό, nanollose-aceto-cellulose, αλλά δίνει ωραία αποτελέσματα και χτυπάει το βαμβάκι στα ίσια.

Οσο πηγαίνουμε όλοι μαζί προς μια πλανητική οικολογική καταστροφή (και ας έχει αντίθετη άποψη γι αυτό ο κ. Τραμπ), φαίνεται πως μπαίνουν σε λειτουργία μηχανισμοί συναγερμού. Μερικά μυαλά δουλεύουν προς μια κατεύθυνση αντίθετη από αυτήν όπου επικρατεί μόνο ο κτηνώδης παθητικός καταναλωτισμός, άνδρες και γυναίκες, όπως είδαμε κοιτάζουν γύρω τους προσεκτικά και δεν διστάζουν να επινοήσουν νέα υλικά που ανταγωνίζονται προϊόντα μέχρι τώρα αποδεκτά χωρίς αμφισβήτηση αλλά με δυσβάστακτο πλέον ενεργειακό αποτύπωμα. Οπως είναι το πλαστικό ή το βαμβάκι.

Να σε τυλίξω σε μια κόλλα με κερί

Σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου υπάρχουν άνθρωποι εμμονικοί με τη μη χρήση πλαστικών στην κουζίνα, έχει εμφανισθεί μια νέα τάση που έχει σχέση με το… ντύσιμο των τροφίμων.

Στο ντουλάπι και στο ψυγείο μπορεί να είναι αρκετό να φυλάξεις τρόφιμα σε γυάλινα δοχεία. Οταν όμως θέλεις να πάρεις τρόφιμα που θα καταναλώσεις εκτός του σπιτιού, όπως είναι το να φας στο γραφείο, στη δουλειά, σε υπαίθριο χώρο ή σε μια εκδρομή, τι γίνεται; Εχουν αρχίσει λοιπόν να ανθούν μικρές βιοτεχνίες που έχουν εξελίξει μια τεχνική παμπάλαια, από τον καιρό των αρχαίων Αιγυπτίων λέγεται, με κερωμένα πανιά. Κομμάτια υφάσματος από βαμβάκι ή από κλωστική κάνναβη εμποτίζονται με κερί μέλισσας, λάδι του μεξικανικού φυτού χοχόμπα (ή τζοτζόμπα) και ρητίνη. Τ
ο κερί με τη θερμότητα των χεριών δίνει πλαστικότητα στο ύφασμα (και στην αρχή μια ελαφριά μυρωδιά είναι η αλήθεια, που κάποιους μπορεί να τους ενοχλήσει) ώστε να τυλίγει πολύ καλά τα διάφορα τρόφιμα, το λάδι καταπολεμά τους μύκητες, η ρητίνη δρα αντισηπτικά. Δεν πρέπει όμως να τυλιχθεί με αυτά ωμό κρέας ή ψάρι μάς προειδοποιούν οι κατασκευαστές. Τα πανιά αυτά μπορεί να πλυθούν με κρύο νερό και πράσινο σαπούνι και να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές. Προφανώς είναι πολύ εύκολο να φτιάξει κάποιος μόνος του αυτά τα ωραία «ρούχα» για το ψωμί, το τυρί, τα φρούτα του.