«Η βράβευση και αναγνώριση των αρίστων, ιδιαίτερα στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς της κρίσης, της πνευματικής σύγχυσης και της διαστρέβλωσης αξιών, μεταφέρει ένα μήνυμα αισιοδοξίας για όλους μας: το μήνυμα ότι η Ελλάδα με τα παιδιά της συνεχίζει να παράγει πολιτισμό, συνεχίζει να παράγει επιστημονικό έργο με διεθνή αναγνώριση και ακτινοβολία. Οτι η Ελλάδα διαθέτει μια μεγάλη δεξαμενή καταξιωμένων πολιτών μέσα από την οποία μπορεί να βρει τα στηρίγματα που χρειάζονται για να οικοδομήσει το μέλλον της, το μέλλον των παιδιών της».
Εμμανουηλ Δερμιτζάκης
Το DNA των πολλών και του ενός
Οι τακτικοί αναγνώστες του ΒΗΜΑScience θα γνωρίζουν σίγουρα τον κ. Εμμανουήλ Δερμιτζάκη ο οποίος τα τελευταία 10 χρόνια έχει πολλές φορές φιλοξενηθεί στις σελίδες μας. Βλέπετε ο κ. Δερμιτζάκης διαπρέπει σε έναν από τους πιο «καυτούς» επιστημονικούς κλάδους της εποχής μας, τη Γονιδιωματική. Πρόκειται για τον κλάδο εκείνο της Βιολογίας ο οποίος γεννήθηκε με την αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος στις αρχές του 21ου αιώνα και ο οποίος, χάρη και στις τεχνολογικές προόδους που σημειώθηκαν παράλληλα, υπόσχεται μεταξύ άλλων να επαναπροσδιορίσει τη σύγχρονη ιατρική πρακτική.
Η ερευνητική δραστηριότητα του κ. Δερμιτζάκη εστιάζεται στη μελέτη της ποικιλομορφίας του DNA στον άνθρωπο και στο πώς αυτή η ποικιλομορφία σχετίζεται με ασθένειες και άλλα ποσοτικά χαρακτηριστικά. Με άλλα λόγια, πραγματοποιώντας συγκρίσεις γονιδιωμάτων ο κ. Δερμιτζάκης και οι συνεργάτες του εντοπίζουν πολυμορφισμούς (μικρές διαφορές στην αλληλουχία του DNA) που μπορεί να σχετίζονται με ασθένειες ή και την ανθεκτικότητά μας σε αυτές. Από το είδος αυτό των μελετών, οι ερευνητές όχι μόνο κατανοούν τη μοριακή βάση της γενετικής προδιάθεσης για ασθένειες αλλά ελπίζουν ότι στο άμεσο μέλλον θα μπορούν να παρεμβαίνουν για την πρόληψη ή τη διάγνωση και τη θεραπευτική αντιμετώπισή τους.
Το πόσο στην αιχμή του δόρατος είναι οι έρευνες του κ. Δερμιτζάκη αποδεικνύεται από το γεγονός ότι για τα τρία τελευταία χρόνια ανήκει στη μικρή λίστα επιστημόνων με τις περισσότερες αναφορές στο έργο τους.
Κωνσταντίνος Αρκολάκης
Η γεωγραφία της ευημερίας
Θυμάστε εκείνη τη φράση που διαβάζαμε μικροί στα βιβλία της Ιστορίας ή και της Γεωγραφίας για το πώς η γεωγραφική θέση της χώρας μας την καθιστούσε σταυροδρόμι τριών ηπείρων και πως χάρη σε αυτή τη θέση είχε πετύχει από αρχαιοτάτων χρόνων να αναπτύξει το εμπόριο και να ευημερήσει; Ακόμη και οι μικροί μαθητές μπορούν να αντιληφθούν ότι η γεωγραφία παίζει καθοριστικό ρόλο στην οικονομία. Αλλά στην επιστήμη των οικονομικών, η κοινή λογική δεν αρκεί: απαιτούνται μαθηματικά μοντέλα που να αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Και αυτό ακριβώς κάνει ο κ. Αρκολάκης, του οποίου η ερευνητική δραστηριότητα εστιάζει σε ζητήματα διεθνούς οικονομικής και οικονομικών του χώρου. Από αυτή προέκυψε ένα ενοποιημένο μοντέλο για τη σημασία του διεθνούς εμπορίου για την οικονομική ευημερία, αλλά και για το πώς η τοπογραφία του χώρου επηρεάζει την οικονομική δραστηριότητα. Μέσω μιας σειράς θεμελιωδών ανακαλύψεων και με τη χρήση λεπτομερών δεδομένων για την οικονομική δραστηριότητα στον χώρο, η έρευνα αυτή έκανε εφικτή την ανάλυση και ποσοτικοποίηση της σημασίας των έργων υποδομής για την οικονομική ανάπτυξη. Με δεδομένη τη δεινή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, δεν θα μπορούσε κανείς παρά να αναρωτηθεί αν τα εργαλεία που ανέπτυξε ο κ. Αρκολάκης θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στη συγκεκριμένη οικονομική συγκυρία. Οπως διαβάζουμε στον ιστότοπο του Ιδρύματος Μποδοσάκη, ο κ. Αρκολάκης εξέφρασε την άποψη ότι «τα οικονομικά αυτά μοντέλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόταση και την εκτίμηση της επίδρασης μια σειράς πολιτικών αποφάσεων, όπως μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές».
Δομνίκη Ασημάκη
Αντισεισμική προστασία για τον 21ο αιώνα
Εμείς οι Ελληνες που έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε μια χώρα με μεγάλο σεισμικό παρελθόν (και αναμφίβολα και μέλλον) δεν χρειάζεται να βάλουμε τη φαντασία μας να δουλέψει και πολύ για να αντιληφθούμε τις συνέπειες ενός σεισμού: κτίρια γκρεμισμένα, γέφυρες γκρεμισμένες, δίκτυα ύδρευσης, ηλεκτρισμού και τηλεπικοινωνιών κατεστραμμένα, περιουσίες και ανθρώπινες ζωές χαμένες.
Οι επιστήμονες αδυνατούν, προς το παρόν, να προβλέψουν με ακρίβεια το πότε θα γίνει ο επόμενος σεισμός, αλλά ακόμη και αν αυτό ήταν εφικτό κανένας δεν θα μπορούσε να πάρει το σπίτι του ή το σχολείο του παιδιού του και να απομακρυνθεί. Γι’ αυτό, η καλύτερη προστασία από τους σεισμούς είναι αυτή που λαμβάνεται προληπτικά, τότε που χτίζουμε ένα σπίτι ή ένα σχολείο, τότε που σχεδιάζουμε τον πολεοδομικό χάρτη μιας νέας συνοικίας, τότε που χαράσσουμε τη διαδρομή ενός δικτύου.
Αυτού του είδους την αντισεισμική ασπίδα δημιουργεί η κ. Ασημάκη με την ερευνητική δραστηριότητά της που μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για χιλιάδες ζωές αλλά και να μειώσει το οικονομικό κόστος ενός σεισμού περιορίζοντας τις καταστροφές που αυτός θα επιφέρει. Βλέπετε οι παραδοσιακοί κανόνες αντισεισμικού σχεδιασμού, αν και δεν είναι ιδιαιτέρως παλαιοί, μοιάζουν απαρχαιωμένοι στο σημερινό περιβάλλον. Οπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα της:
«Μέσω ενός πολύπλευρου ερευνητικού προγράμματος, η ερευνητική ομάδα σταδιακά αντικαθιστά τους παραδοσιακούς κανόνες αντισεισμικού σχεδιασμού που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 50 χρόνια για τη μελέτη μεμονωμένων κατασκευών με μια νέα γενιά κανονισμών ειδικά σχεδιασμένων για να ελαχιστοποιήσουν την ευπάθεια αλληλοεξαρτώμενων κατανεμημένων συστημάτων (νερού, ηλεκτρικής ενέργειας, τηλεπικοινωνιών μεταξύ άλλων) απαραίτητα για την υγεία, ασφάλεια και ευημερία των κατοίκων των σύγχρονων μεγαλουπόλεων».
Η κ. Ασημάκη και οι συνεργάτες της δεν ασχολούνται μόνο με τους σεισμούς αλλά και με κάθε είδους φυσική καταστροφή. Ειδικότερα, συνδυάζοντας μεθόδους γεωτεχνικής σεισμικής μηχανικής, σεισμολογίας, γεωφυσικής και δυναμικής κατασκευών, οι ερευνητές πραγματοποιούν προσομοιώσεις προκειμένου να εκτιμήσουν την αντίδραση υποδομών των σύγχρονων μεγαλουπόλεων στην ξηρασία, καθώς και σε πλημμύρες και μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης.
Ελίζα Κονοφάγου
Οι υπέρηχοι ανιχνεύουν
Οι υπέρηχοι είναι τόσο διαδεδομένοι στην καθημερινή κλινική πράξη (από την εξέταση του εμβρύου που αναπτύσσεται στη μήτρα της μητέρας του μέχρι τη διερεύνηση της καλής λειτουργίας της καρδιάς ή των αγγείων) που θα πίστευε κανείς ότι δεν υπάρχει μεγάλη ερευνητική δραστηριότητα που να τους αφορά. Ε, λοιπόν, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο! Ζωντανή απόδειξη η κυρία Κονοφάγου, η οποία όχι μόνο διαθέτει 13 πατέντες (από τις οποίες ένα μεγάλο μέρος έχουν αδειοδοτηθεί στις μεγαλύτερες διεθνείς κατασκευαστικές εταιρείες) αλλά ανήκει στο 5% των επιστημόνων στις ΗΠΑ με τα περισσότερα κονδύλια για την έρευνά της!
Εξηγώντας την ανάγκη βελτιστοποίησης των υπερήχων, η κυρία Κονοφάγου δήλωσε ότι «μέχρι τώρα ο ρυθμός απεικόνισης είναι περίπου 30 εικόνες το δευτερόλεπτο, παρ’ όλο που η ταχύτητα του ήχου είναι πάνω από 1,5 χλμ. το δευτερόλεπτο. Για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε και να απεικονίσουμε ηλεκτρομηχανικά κύματα στην καρδιά, που διαχέονται σε κάθε παλμό, χρειαζόμαστε 1.000 εικόνες το δευτερόλεπτο. Λόγω της ταχύτητας του ήχου, έχουμε δείξει ότι καταφέρνουμε τέτοιες πολυταχύτατες απεικονίσεις».
Στο Εργαστήριο Υπερήχων και Ελαστικής Απεικόνισης που διευθύνει, η κυρία Κονοφάγου και οι συνεργάτες της βελτιώνουν τις απεικονιστικές δυνατότητες των υπερήχων που χρησιμοποιούνται κυρίως στην ανίχνευση και διάγνωση καρδιαγγειακών νόσων. Παράλληλα αναπτύσσουν νέες τεχνικές υπερήχων με εφαρμογές σε ασθένειες όπως ο καρκίνος του μαστού και του παγκρέατος αλλά και νευροεκφυλιστικές νόσους, όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον.
Κυριάκος Παπαδόδημας
Το θεμελιώδες Σύμπαν
Ενα τεράστιο πρόβλημα ταλανίζει από τον περασμένο αιώνα τη Φυσική. Από τη μια, η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν (η οποία περιγράφει τη δύναμη της βαρύτητας μέσω της καμπύλωσης του χωροχρόνου) εξηγεί φαινόμενα που αφορούν τα αστρονομικά σώματα.
Από την άλλη, η θεωρία της κβαντομηχανικής περιγράφει τον κόσμο των σωματιδίων σε υποατομικό επίπεδο. Και ενώ η καθεμία από αυτές τις δύο θεωρίες από μόνη της είναι αποδεκτή, έως τώρα δεν έχουν καταφέρει και οι δύο να συνδυαστούν σε μία ενιαία θεωρία των πάντων, καθώς οι επιστήμονες που το επιχειρούν βρίσκονται αντιμέτωποι με πολύ δύσκολα μαθηματικά και εννοιολογικά προβλήματα.
Ενας τρόπος επίλυσης αυτών των προβλημάτων είναι, σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, η θεωρία της κβαντικής βαρύτητας.
Ο κ. Παπαδόδημας έθεσε στον εαυτό του τον δύσκολο στόχο της ανάπτυξης της θεωρίας της κβαντικής βαρύτητας κυρίως μέσω του πλαισίου της θεωρίας των υπερ-χορδών και της ολογραφίας.
Τα τελευταία χρόνια ο έλληνας επιστήμονας έκανε σημαντική πρόοδο προς την επίλυση του «προβλήματος της πληροφορίας των μελανών οπών» το οποίο είχε αρχικά διατυπωθεί από τον Στ. Χόκινγκ και θεωρείται ένα από τα βασικά προβλήματα της κβαντικής βαρύτητας.
Η επίλυση αυτού του προβλήματος θα εξαλείψει μια αντίφαση στους υπολογισμούς που θέλουν την καταστροφή της πληροφορίας της ύλης των μελανών οπών, κάτι που αντιτίθεται στη θεωρία της κβαντομηχανικής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
