Μαρίνα Καρέλλα: «Γίνομαι αφόρητη, όταν δεν ζωγραφίζω»

Η Μαρίνα Καρέλλα ζωγραφίζει καθημερινά γιατί αυτή είναι η δεύτερη φύση της. «Μόλις μείνω λίγες ημέρες μακριά από το ατελιέ μου νιώθω έξω από τα νερά μου. Τα παιδιά μου μικρά μού έλεγαν: «Πήγαινε πίσω στο ατελιέ σου, γίνεσαι αφόρητη όταν δεν ζωγραφίζεις»» αφηγείται μέσω Skype από τον χώρο όπου δημιουργεί στο Παρίσι. Είναι υπ’ ατμόν αλλά έχει χαλαρή και φιλική διάθεση, καθώς προετοιμάζεται για την έκθεσή της που θα εγκαινιαστεί στην γκαλερί Ζουμπουλάκη στα μέσα Ιουνίου. Μαζί με τον Τζακ Πίρσον, τον διεθνώς καταξιωμένο αμερικανό φωτογράφο και καλό της φίλο από τη δεκαετία του ’80 και τα χρόνια της Νέας Υόρκης, θα παρουσιάσει μια σειρά από πίνακες εμπνευσμένους από την ποίηση του Καβάφη «αλλά με μεγάλη ελευθερία ως προς την απόδοση των νοημάτων και των αποχρώσεων του έργου του», όπως σπεύδει να διευκρινίσει. Είναι μια θεματική που επανέρχεται στο έργο της, αντίστοιχη με εκείνη φέρ’ ειπείν της περυσινής έκθεσής της «Passage, Voix, Désir» στην γκαλερί Mitterrand στο Παρίσι. Είναι αναπόφευκτο, όπως εξηγεί, γιατί η ελληνικότητα του Καβάφη, αυτή η μελαγχολική έκφραση του μποντλερικού «Spleen» που αντανακλάται ως έναν βαθμό και στην ομορφιά των γλυπτών της κλασικής αρχαιότητας έχει διαποτίσει την ψυχοσύνθεσή της και βρίσκει σχεδόν ερήμην της διέξοδο στους πίνακές της. Διότι μπορεί να έχει ζήσει για χρόνια στο εξωτερικό και να έχει καταξιωθεί διεθνώς, όμως η Μαρίνα Καρέλλα δεν έβγαλε ποτέ την Ελλάδα από μέσα της. Είναι και θέμα παιδείας.

Για παράδειγμα, όταν ήταν μόλις 16 ετών, βρέθηκε στο ατελιέ του Γιάννη Τσαρούχη και έγινε μαθήτριά του. Ο μεγάλος ζωγράφος με την κλασική παιδεία, ο οποίος στεκόταν μια ζωή ανάμεσα στην Aνατολή και στη Δύση –όπως έμελλε να συμβεί και με την προστατευόμενή του -, τη γαλούχησε καλλιτεχνικά και καθόρισε τη δημιουργική της πορεία, καθώς εκείνη τον έζησε από πολύ κοντά σε μια εποχή που οι εμπειρίες σου καθόριζαν όλη σου τη ζωή. Τη δίδαξε ανάμεσα σε άλλα, όπως λέει, τι σημαίνει ζωγραφική με μια εσωτερική ενέργεια. «Είχε ένα πρόσωπο σαν του Σωκράτη και έλεγε όλα αυτά τα ρητά για την τέχνη και τη ζωή, όχι όμως σαν να αγόρευε, αλλά όταν του ερχόταν. Οπως, για παράδειγμα, όταν περνούσε έναν δρόμο. Φοβόταν πολύ να το κάνει και κάθε φορά που σταματούσαμε στο πεζοδρόμιο τότε ξεστόμιζε τα πιο σημαντικά πράγματα. Εχω την εντύπωση ότι αισθανόταν πως αν περάσει τον δρόμο θα πεθάνει. Ηταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Θυμάμαι όταν έκανε το πορτρέτο του συζύγου μου, Μιχαήλ, η εμπειρία τού έμεινε αξέχαστη, καθώς ο Τσαρούχης σηκωνόταν από το καβαλέτο του, έκανε πιρουέτες, του έλεγε ιστορίες. Ηταν μια ζωντανή όπερα».

Η γνωριμία τους έγινε χάρη στον μεγαλύτερο αδελφό της, Αλέξανδρο, ο οποίος γνώριζε τον Τσαρούχη και ήθελε να διαπιστώσει με τη βοήθειά του αν άξιζαν τα έργα που ζωγράφιζε η μικρή του αδελφή και αν είχε νόημα να συνεχίσει στη ζωή της την ενασχόληση με την τέχνη. «Θα της πηγαίνει πολύ να κάνει κοστούμια και ντεκόρ» είχε απαντήσει ο ζωγράφος και την πήρε για μαθήτριά του στο ατελιέ του αλλά και ως βοηθό του όταν ανέλαβε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη «Νόρμα» με τη Μαρία Κάλλας στην Επίδαυρο το 1958 και για τη «Μήδεια» στη συνέχεια. «Θυμάμαι την αγωνία στην πρόβα τζενεράλε της «Νόρμα» καθώς το φουστάνι που είχε ετοιμάσει ο Τσαρούχης, ένα πελώριο μακρύ ρούχο με ουρές, δεν άρεσε στην Κάλλας γιατί ήταν σε μια απόχρωση του ροζ. Ολη τη νύχτα το βάφαμε για να γίνει πράσινο σκούρο!».

Ο κύβος είχε ριφθεί. Η νεαρή Μαρίνα, που μικρή ονειρευόταν να γίνει αρχαιολόγος ή αρχιτέκτονας, μπήκε σαν άλλη Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. «Οταν άρχισα να πηγαίνω στο ατελιέ του Τσαρούχη και ανακάλυψα την καλλιτεχνική ζωή ήταν σαν να άνοιξε μια πόρτα που ούτε ήξερα ότι υπήρχε. Την πέρασα και δεν ξαναβγήκα» αναπολεί. Οταν τέλειωσε, λοιπόν, το σχολείο φοίτησε στη σχολή Τέτση-Βακαλό στην Αθήνα και ήταν τότε που είδε δουλειά της ο Δημήτρης Χορν, ο σπουδαίος ηθοποιός και φίλος των γονιών της, και της πρότεινε να κάνει τα ντεκόρ για την παράσταση «Το ημερολόγιο ενός τρελού» του Γκόγκολ. Εκείνη ήταν μόλις 21 ετών. «Πρέπει να πω ότι εκεί φοβήθηκα. «Τάκη μου, δεν ξέρω αν μπορώ να το κάνω» του είπα. Εκείνος, όμως, μου απάντησε λέγοντας κάτι πολύ σωστό: «Αν δεν αρπάζεις τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στη ζωή σου, δεν πρόκειται να πας πουθενά». Ηταν ένα πολύ μεγάλο μάθημα. Ετσι ήταν, όμως, ο Τάκης. Εδινε ευκαιρίες στους νέους ανθρώπους. Ποτέ δεν μου υπέδειξε τι να κάνω, εκείνος με ρωτούσε πράγματα. Οταν βίωνα αυτήν την εμπειρία τη θεωρούσα απόλυτα φυσική. Τώρα καταλαβαίνω πόσο τυχερή υπήρξα».

Η Μαρίνα Καρέλλα ήταν «τυχερή» που είχε και την υποστήριξη των γονιών της στις καλλιτεχνικές επιδιώξεις της, τουλάχιστον εν μέρει. Κόρη του βιομηχάνου Θεόδωρου Καρέλλα και της Ελλης Χαλκιοπούλου, είχε μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον από όπου κληρονόμησε την κομψότητα, την απλότητα και την αγάπη για τη δουλειά, και κατάφερε να πάει κόντρα στη μοίρα που συνήθως προδιαγράφεται για τις κόρες των μεγαλοαστικών οικογενειών. Δήλωσε ότι επιθυμεί να σπουδάσει τις Καλές Τέχνες και χάρη στην αποφασιστικότητά της αλλά και την υποστήριξη της μητέρας της πήγε στην Beaux-Arts στο Παρίσι αφότου φοίτησε και στην καλοκαιρινή σχολή του Οσκαρ Κοκόσκα στο Σάλτσμπουργκ. «Ο πατέρας μου ήταν ένας άνθρωπος γλυκύτατος, ο οποίος θα προτιμούσε να είχα παντρευτεί πολύ μικρή. Δεν λέω, μικρή παντρεύτηκα, στα 25 μου, αλλά όχι όσο νωρίς θα επιθυμούσε εκείνος». Σίγουρα δεν είχε αντίρρηση για τον γάμο της. Επειτα από έναν αρραβώνα περίπου τεσσάρων ετών, η Μαρίνα Καρέλλα παντρεύτηκε στα Βασιλικά Ανάκτορα των Αθηνών ένα μέλος της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, τον πρίγκιπα Μιχαήλ, γιο του πρίγκιπα Χριστόφορου της Ελλάδος και της πριγκίπισσας της Ορλεάνης, Φραγκίσκης ντε Γκιζ. Ο γάμος τους το 1965 ήταν πριγκιπικός, όμως ο Μιχαήλ παραιτήθηκε από τα δικαιώματά του στον θρόνο για χάρη της «θνητής» Μαρίνας. Υστερα από μακρά παραμονή στο Μαρούσι, το 1972 η δουλειά του ως συγγραφέας και ιστορικός τούς έφερε στο Παρίσι μαζί με τις δύο κόρες που απέκτησαν, την Αλεξάνδρα και την Ολγα. Οκτώ χρόνια αργότερα μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη.

Η διεθνής ζωή έφερε και τις διεθνείς γνωριμίες. Το εξωτερικό προσέφερε στη Μαρίνα Καρέλλα τη δυνατότητα να δει πολλές εκθέσεις και να γνωρίσει σπουδαίους καλλιτέχνες. «Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι αυτοδίδακτη μολονότι έχω φοιτήσει σε πολλές σχολές» θα πει. Εξάλλου, χάρη στο λαμπρό ξεκίνημά της με τον Τσαρούχη και τον Χορν η συνέχεια προμηνυόταν αν μη τι άλλο ενδιαφέρουσα. Γνώρισε τον Τάκι και έγινε φίλη του, συναναστράφηκε την αφρόκρεμα των καλλιτεχνών σε Ευρώπη και Αμερική. Στο Παρίσι συνδέθηκε φιλικά με τη γαλλοαμερικανίδα καλλιτέχνιδα Νίκι ντε Σεν Φαλ και τον σύντροφό της Ζαν Τιγκελί και γνώρισε τον Αντι Γουόρχολ. «Ο Αντι δεν μιλούσε πολύ, αλλά έλεγε πάντα: «Οh! Very nice. Υes». Δεν είχα ακούσει κάτι άλλο από το στόμα του, ώσπου ένα βράδυ καθίσαμε σε ένα παγκάκι και δεν σταμάτησε να μιλάει για δύο ολόκληρες ώρες. Ηταν τρομερά έξυπνος και έλεγε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για την τέχνη». Στη Νέα Υόρκη, όπου έζησε συνολικά δεκατέσσερα χρόνια, η Μαρίνα Καρέλλα συνδέθηκε με τους Φραντσέσκο Κλεμέντε και Αλεξ Κατζ, αλλά και τον Ρόμπερτ Μέιπλθορπ. «Ηταν ένα πολύ γλυκό παιδί» θα πει για τον διάσημο φωτογράφο. Το σπίτι του ζευγαριού στην Παρκ Αβενιου ήταν εξάλλου τόπος συνάντησης καλλιτεχνών, συγγραφέων και άλλων προσωπικοτήτων. «Υπάρχουν καλλιτέχνες που είναι πιο εγκεφαλικοί, πιο εσκεμμένοι, και υπάρχουν καλλιτέχνες για τους οποίους αισθάνεσαι μέσα από το έργο τους την απόλυτη ελευθερία». Χάρη στις συναναστροφές της εξέλιξε και τη δική της τέχνη. Από τους λευκούς πίνακες της δεκαετίας του ’70 πέρασε στη γλυπτική και στο μάρμαρο τη δεκαετία του ’80 και εν συνεχεία στους πιο περίτεχνους χρωματικά πίνακες της δεκαετίας του ’90.

Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, συνομιλητής της υπήρξε και ο Ιόλας, καθώς η Καρέλλα παρουσίασε δουλειά της στην γκαλερί του στο Παρίσι τη δεκαετία του ’70. «Οταν έμπαινε στο στούντιό μου ο Ιόλας, εγώ μετά ένιωθα σαν να είχα βγάλει φτερά. Καταλάβαινε αμέσως την αίσθηση που απέπνεαν τα έργα, έβρισκε ποια είχαν την εσωτερική ενέργεια που έλεγε κάποτε ο Τσαρούχης, και μου έλεγε πώς να συνεχίσω. Ηταν μοναδικός. Μετά γνώρισα την Πέγκυ Ζουμπουλάκη, άλλωστε στην γκαλερί στο Κολωνάκι παρουσίασα για πρώτη φορά έργα μου στην Ελλάδα. Από τότε υπάρχει μια πραγματική φιλία μεταξύ μας και της έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει την τέχνη. Μαζί κάνουμε πάντα τις ίδιες συζητήσεις που έκανα κάποτε με τον Ιόλα».

Η Νίκι ντε Σεν Φαλ τής είχε γράψει κάποτε σε ένα σημείωμα: «Τι θα μείνει ορατό όταν φύγουμε; Οι καρέκλες που καθίσαμε; Το τραπέζι που ήπιαμε ούζο, εκείνη τη μέρα που μας τύλιγε το φως;». «Μα σίγουρα η τέχνη» θα απαντούσε κανείς όταν πρόκειται για καλλιτέχνες του διαμετρήματός τους. Η Μαρίνα Καρέλλα αφήνει, όμως, ήδη το αποτύπωμά της και στον στίβο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς εδώ και λίγα χρόνια έχει αναλάβει ένα μείζονος σημασίας έργο το οποίο δεν χωράει σε κανέναν καμβά.

Μαζί με τον σύζυγό της Μιχαήλ έχουν ιδρύσει το Σωματείο Ελίζα κατά της κακοποίησης των παιδιών. Ο λόγος ο οποίος τους οδήγησε να κάνουν «οπωσδήποτε κάτι για τα παιδιά που έχουν υποστεί βία» ήταν η θλίψη για την τραγική ιστορία της εξάχρονης Ελίζα Ιζκιέρδο από το Μπρονξ. Η Ελίζα ήταν κόρη μιας τοξικομανούς μητέρας και ενός πατέρα ο οποίος πέθανε προτού προλάβει να μετακομίσει μαζί της στη χώρα καταγωγής του, την Κούβα. Τη μικρή την είχε γνωρίσει ο Μιχαήλ έπειτα από διαμεσολάβηση της γραμματέως του ζευγαριού στη Νέα Υόρκη και μιας κοινωνικής λειτουργού και είχε συμφωνήσει να αναλάβει τα έξοδα του σχολείου όπου θα φοιτούσε. Ολα θα έβαιναν καλώς στη ζωή του παιδιού που μεγάλωνε σε ένα στερημένο περιβάλλον, θα μπορούσε να βιώσει το προσωπικό της παραμύθι με «έναν πρίγκιπα φύλακα άγγελο να την προστατεύει», όπως έγραφαν τα αμερικανικά ΜΜΕ. Ωστόσο, προτού ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια, εξαιτίας της εγκληματικής αμέλειας και του εφησυχασμού των κοινωνικών υπηρεσιών, η Ελίζα πέθανε στα έξι της από την ανεξέλεγκτη βαναυσότητα της μητέρας της. Εγινε εξώφυλλο στο «Time» και έμεινε στην Ιστορία ως «το θύμα της χειρότερης παιδικής κακοποίησης που έχει καταγραφεί στα χρονικά». Το σοκ ήταν τεράστιο για την αμερικανική κοινή γνώμη, αλλά και για το ζεύγος Μιχαήλ – Μαρίνας. Αποφάσισαν, λοιπόν, να ιδρύσουν μαζί με φίλους μια εταιρεία κατά της κακοποίησης του παιδιού στην Ελλάδα και να της δώσουν το όνομα της αδικοχαμένης Ελίζα.

Το εναρκτήριο ποσό για την εξυπηρέτηση των στόχων του προήλθε από τα έσοδα μιας έκθεσης της Μαρίνας Καρέλλα στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. «Ηταν το 2008, πριν από το πρόσφατο οικονομικό κραχ των ΗΠΑ. Παρουσίαζα πάρα πολλά έργα και τα πούλησα όλα! Ηταν κάτι το καταπληκτικό, οπότε τα έβαλα όλα στον κουμπαρά για το «Ελίζα». Μαζί με τη βοήθεια ενός δωρητή που συνεισέφερε ακριβώς το ίδιο ποσό, ξεκινήσαμε».

Αρχικά, μέσα από μια συνεργασία με τα χωριά SOS, επένδυσαν στη δημιουργία ενός ξενώνα φιλοξενίας παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη και εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο η μη κυβερνητική οργάνωση Ελίζα έχει εστιάσει αποκλειστικά στην πρόληψη. Δηλαδή στην προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών που είτε έχουν υποστεί είτε κινδυνεύουν να υποστούν κακοποίηση ή παραμέληση στην προσχολική ηλικία μέσα από μια εκστρατεία εθνικής εμβέλειας, την πρώτη που υλοποιείται στην Ελλάδα, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη, να εκπαιδευτούν γιατροί αλλά και τα ίδια τα παιδιά προκειμένου να γνωρίζουν πώς να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Δεν είναι μικρή υπόθεση. Ας σημειωθεί ότι ένα στα πέντε παιδιά έχει υποστεί σεξουαλική βία και σχεδόν τρία στα δέκα παιδιά είναι παραμελημένα, πόσω μάλλον ότι εννέα στις δέκα σοβαρές περιπτώσεις παραμένουν χωρίς διάγνωση, προστασία και αντιμετώπιση (σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, Β.Π.Π.Κ. Ε.Κ.Π.Α. Νοσοκομείο Παίìδων «Π. & Α. Κυριακού»).

«Διοργανώθηκαν ημερίδες ενημέρωσης σε όλη την Ελλάδα σε συνεργασία με πανεπιστημιακές παιδιατρικές κλινικές προκειμένου να αναγνωρίζουν οι γιατροί έγκαιρα τις διαφορές ανάμεσα στα παιδιά που έχουν πέσει και έχουν χτυπήσει και σε εκείνα που έχουν κακοποιηθεί» εξηγεί η Μαρίνα Καρέλλα τη δράση του σωματείου. «Αυτή είναι μόνο η αρχή. Θέλουμε να εκπαιδεύσουμε ιατροδικαστές, αστυνομικούς, τραυματιοφορείς, μια σειρά ειδικοτήτων που πρέπει να έχουν τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία προκειμένου να σωθούν τα παιδιά από τον κίνδυνο. Νομίζω ότι το «Ελίζα» ήταν και είναι από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες υπέρ των κακοποιημένων παιδιών» θα συμπληρώσει η διεθνής εικαστικός και μάλλον δύσκολα θα βρεθεί κάποιος να διαφωνήσει μαζί της.

* Jack Pierson – Μαρίνα Καρέλλα: Γκαλερί Ζουμπουλάκη, πλατεία Κολωνακίου 20, από τις 15/06 έως τις 08/07.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 28 Μαϊου 2017.