Ιεροτελεστίες στην Ικαρία

Η Ικαρία είναι ένας τόπος στον οποίο μπορείς να αφιερώσεις τα πιο στενάχωρα συναισθήματά σου και αυτός να τα πάρει ως διά μαγείας και να τα κρύψει πίσω από τους λούρους, τις γρανιτένιες πέτρες σαν γιγαντιαία βότσαλα που κάποιο υπερφυσικό χέρι σκόρπισε στο τοπίο για να ενσωματώσει σε αυτό ένα ακόμη μυστήριο. Και η διαδρομή από τον Χριστό Ραχών μέχρι το ξωκλήσι του Αγίου Ισιδώρου, ψηλά πάνω από το Καρκινάγρι, είναι σπαρμένη με τέτοια μυστήρια. Αλλά το πιο μεγάλο από τα μυστήρια της Ικαρίας, η ιεροτελεστία του ικαριώτικου χορού, πρόκειται να εξελιχθεί σε αυτόν εδώ τον εξώστη επάνω από το Ικάριο πέλαγος. Το γλέντι στη χάρη του Αγίου Ισιδώρου εγκαινιάζει τη μακρά σειρά των ικαριώτικων πανηγυριών του καλοκαιριού, και σε αυτό εκφράζονται πρωτίστως οι ιθαγενείς. Θα ακολουθήσουν πάνω από εκατό πανηγύρια και άπειροι ικαριώτικοι χοροί, σε ένα μοναδικό σφιχταγκάλιασμα μόνιμων κατοίκων και επισκεπτών, μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η υλική κληρονοµιά του πανηγυριού κοχλάζει μέσα στο τεράστιο καζάνι, πίσω από τα πανηγυρόσπιτα όπου οι γυναίκες ετοιμάζουν τα κεσεδάκια με τη σαλάτα και τα πιάτα με τη φέτα. Εξω μαγειρεύουν οι άνδρες το παραδοσιακό βραστό και τηγανίζουν τις πατάτες. Ο Πρόδρομος, συνταξιούχος φαροφύλακας, παρακολουθεί τα ευμεγέθη κομμάτια των τράγων που βράζουν στο τεράστιο καζάνι, καρυκευμένα μόνο με αλάτι και ένα ματσάκι θρούμπι. Το βραστό είναι το παραδοσιακό φαγητό του πανηγυριού. Αυτό πρόσφεραν πάντα, με ψωμί και κρασί. Τώρα το σερβίρουν αμέσως μόλις τελειώσει η λειτουργία στο εκκλησάκι, και αργότερα, το μεσημέρι, βγάζουν τα ψητά, τη σαλάτα και τη φέτα. Για όσους το επιθυμούν, βάζουν στο κεσεδάκι και ζουμί. Τα συκωτάκια θα τα τηγανίσουν αργότερα για μεζέ. Παλαιότερα, όταν κανένα μέρος του σφαχτού δεν ήταν άχρηστο, περνούσαν από το τηγάνι τη φορδή από τα έντερα και τα γλυκάδια.

Τον ξεχασμένο πλέον ικαριώτικο μεζέ τον θυμήθηκε ο Πρόδρομος καθώς κάθε τόσο ξεσκεπάζει την τεράστια χύτρα και με την πιρούνα που μοιάζει με τρίαινα δοκιμάζει τα κρέατα. Οσα κομμάτια είναι έτοιμα τα βγάζει σε μια μεγάλη ξύλινη σκάφη. Μόλις ο ιερέας ευλογήσει τους άρτους και πει το «δι’ ευχών», ένας από κάθε παρέα στέκεται στην ουρά με τον ξύλινο δίσκο, αγοράζει κρέας τυλιγμένο σε λαδόκολλα και κρασί, και αφήνει τον δίσκο στη μέση της παρέας του που κάθεται στους πάγκους γύρω από τα τραπέζια. Εκεί θα τρώνε και θα πίνουν με θέα το πέλαγος, μέχρι να ακουστεί το κούρδισμα του βιολιού και να τους ξεσηκώσει όλους σχεδόν στο χοροστάσι. Και, βέβαια, το γλέντι εκρήγνυται κάθε φορά που ακούγεται κάποια από τις παραλλαγές του ικαριώτικου
–ο τσαμούρικος, ο ραχιώτικος, η συμπεθέρα –ο χορός κυμάτιζε σαν το Ικάριο πέλαγος.

Παίζει βιολί ο Νίκος Κράτσας και μαζί του πορεύονται και οι Παπιστάνοι. Πήραν το όνομά τους από το δυτικό ακρωτήριο της Ικαρίας, τον Πάπα, αφού ζουν εκεί κοντά, στο Καρκινάγρι. Εμείς όμως ήρθαμε από το άλλο άκρο, το ανατολικό ακρωτήριο Φανάρι, όπου μας άφησε το αεροπλάνο της Sky Express, με την υποστήριξη και τη φροντίδα του Τμήματος Τουρισμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Παραλάβαμε από το αεροδρόμιο το αυτοκίνητο του Lemy Rent A Car (τηλ. 6983 418 878) και κινήσαμε για το Αυλάκι, μετά τον Εύδηλο και πριν από τον Αρμενιστή, για να συναντήσουμε τους φιλόξενους Εφη και Χρήστο, στο ξενοδοχείο Karras’ Star Hotel (karrasstarhotel.com), το σπίτι μας και η αφετηρία των εξορμήσεών μας τις επόμενες ημέρες. Πρoτού φθάσουμε όμως εκεί, διασχίσαμε εγκάρσια το σώμα της Ικαρίας, από την Πλαγιά μέχρι τον Εύδηλο, κάνοντας μια νόστιμη στάση στα βουνά, στην Ακαμάτρα.

Εκεί, «Στα πέριξ», ο Μιχάλης μάς μιλάει για το ικαριώτικο τραπέζι και ειδικά για το σουφικό, αυτό το σύμβολο της ικαριώτικης αυτάρκειας, που γίνεται με όσα βγάζει ο κήπος. Ο Μιχάλης το μαγειρεύει σύμφωνα με τη συνταγή της γιαγιάς του. Κόβει τα λαχανικά –τις πατάτες, τις μελιτζάνες, το ξερό κρεμμύδι, τις πράσινες και τις κόκκινες πιπεριές, την ντομάτα –σε κύβους και μέσα σε μεγάλη λεκάνη τα ανακατεύει με λάδι, αλάτι και πιπέρι. Τα σωριάζει στο τηγάνι ώστε να «ξεπαίρει», καθώς έλεγε η γιαγιά του, να περισσεύουν δηλαδή, και τα σκεπάζει με καπάκι που βέβαια δεν μπορεί να κλείσει. Τα ψήνει σε χαμηλή φωτιά –προσθέτοντας λίγη ζαχαρίτσα ή μέλι για να γλυκάνουν –μόνο με τα δικά τους υγρά. Είναι έτοιμα όταν «πέσει» ο σωρός και το καπάκι εφαρμόσει στο τηγάνι. Αργότερα η Ράνια, που έχει ταξιδιωτικό γραφείο στον Αρμενιστή, εμπλούτισε τη συνταγή με τις δικές της μνήμες από τη γιαγιά της. Εκείνη έβαζε πολλά κρεμμύδια και άφηνε το φαγητό λίγο παραπάνω να πιει το ζουμί του και να «πιάσει» λίγο στο τηγάνι ώστε να καραμελώσει και να γίνει πιο νόστιμο.

Το άλλο φαγητό της ικαριώτικης αυτάρκειας είναι το μαερειό. Τη συνταγή του μας την έδωσε ο Νίκος στο εστιατόριο «Mary Mary» στον Αρμενιστή. Εδώ οι γεύσεις είναι πειραγμένες από τη σύγχρονη κουζίνα, όπως το κοτόπουλο με κοπανιστή Ικαρίας και μάραθο που τον αγαπούν πολύ εδώ ή η καθούρα, το αντιπροσωπευτικό τυρί της νήσου, με σάλτσα από φασκόμηλο και μέλι –όμως τα πιταράκια είναι παραδοσιακά και το μαερειό από τα παλιά. Ο Νίκος σοτάρει στην κατσαρόλα, στο ελαιόλαδο, το κρεμμύδι μέχρι να καραμελώσει, και μετά αρχίζει να βάζει φασολάκια, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, κέχρους («κούκλες» καλαμποκιού), κόκκινες και πράσινες πιπεριές, ταμπουρά (κίτρινη κολοκύθα), πατάτες, αλάτι, πιπέρι και λίγο νερό, και τα βράζει σε σιγανή φωτιά. Λίγο προτού σβήσει τη φωτιά βάζει μπόλικο ψιλοκομμένο μάραθο και όταν σερβίρει το φαγητό ρίχνει και ωμό ελαιόλαδο.

Από τον Αρµενιστή ανηφορίζουμε για τον Χριστό των Ραχών και ανασαίνουμε δροσιά στην ωραία πλατεία του με τα τραπεζάκια έξω. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ανάσες στην περιοχή, αλλά η πιο βαθιά είναι κάτω στο φαράγγι του Ποταμού των Καρυδιών. Ξεστρατίσαμε από τον αμαξιτό δρόμο, κάπου στον Προφήτη Ηλία, και αρχίσαμε να κατεβαίνουμε με τα πόδια παρέα με τους οδηγούς περιηγήσεων στη φύση της Ικαρίας Λευτέρη Τρικιριώτη (www.discoverikaria.com) και Χάρη Σφετικόπουλο. Στην κοίτη τα νερά τρέχουν ακόμη ανάμεσα στους λούρους και γκρεμίζονται από πισίνα σε πισίνα από μεγάλο ύψος.

Ετσι πηγαίνουν βιαστικά να ενωθούν με τα νερά του Χάλαρη, ο οποίος εκβάλλει στην παραλία του Να.

Ο Νας είναι ένα από τα πιο δυναμικά τοπία της Ικαρίας. Οι βράχοι δημιουργούν μια άγρια αγκαλιά για ένα ήπιο αμμουδερό τόξο, όπου η θάλασσα τείνει να συναντήσει τα νερά του ποταμού. Ο Χάλαρης χαϊδεύει το τείχος του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος και είναι απίστευτα γοητευτικό να τα βλέπεις όλα αυτά από ψηλά την ώρα που ο ήλιος βυθίζεται κατακόκκινος στο πέλαγος. Ισως αυτή να είναι και η καλύτερη ώρα να απολαύσεις τις νοστιμιές που μαγειρεύει η Βαγγελιώ στις «Ναϊάδες», σπουδαία γαριδομακαρονάδα, μελιτζάνες φούρνου με τυρί, γεμιστόπιτα και πολλά άλλα. Πίσω στις πηγές του Ποταμού των Καρυδιών, μετά τον Προφήτη Ηλία υπάρχει μέσα στο δάσος η γευστική επικράτεια του Γιώργου, το μεζεδοπωλείο «Αργιος», που ψάχνεται με κοσμοπολίτικες γεύσεις, με ικαριώτικη επίγευση, όπως τορτίγια ρολό με λαχανικά, μαστέλο Χίου με βύσσινο γλυκό Ικαρίας ή φάβα με χταπόδι στον ξυλόφουρνο.

Στο μεταξύ, στον Αγιο Ισίδωρο έχουν βάλει τα χέρια στους ώμους και επιδίδονται με βαθιές κινήσεις σε ομαδική ενδοσκόπηση και ανάλυση της ικαριώτικης ψυχής τους. Βλέπω έναν μεσόκοπο χορευτή, που προηγουμένως έπλυνε τα πόδια του κατά το έθιμο στο λιγοστό νερό που αναβλύζει πίσω από το ιερό της εκκλησίας, να ταξιδεύει με κλειστά τα μάτια. Ετσι μου το είπε η Εφη. Μπαίνουμε μέσα στον χορό και ταξιδεύουμε με τον νου:

«Σιφούνι μου στραβόραδο, παλιά καταβολάδα

κρασάκι που με κέρναγες, ούλη την εβδομάδα».

Η Ικαρία φηµιζόταν για τα κρασιά της. Ο πράμνειος οίνος ήταν ονομαστός στην αρχαιότητα γιατί καταπράυνε την οργή. Και μάλλον ζυμωνόταν σε πιθάρια θαμμένα στο έδαφος, που τραβούσαν το κρασί με σιφούνια από αποξηραμένα φλασκιά και καλάμι που το έλεγαν «αυλί». Στο επισκέψιμο οινοποιείο Αφιανές (www.afianeswines.gr) στις Ράχες, υπάρχουν ακόμη πιθάρια θαμμένα στην άκρη του μικρού αμπελώνα, όπου μέσα τους βράζει το σπάνιο πιθαρίσιο κρασί, τριακόσιες φιάλες λευκό από την ενδημική ποικιλία Μπεγλέρι και τριακόσιες φιάλες κόκκινο από Φωκιανό.

Στο κτήμα της οικογένειας Καρίμαλη (www.ikarianwine.gr) στην Πηγή του Εύδηλου όλα μοιάζουν να κινούνται στον ρυθμό της φύσης: Οι χειρονομίες του Γιώργου καθώς σερβίρει στα ποτήρια τον ερυθρό Pramnian Odyssey 2013 ή τον Philosopher από Φωκιανό και Κούντουρο ή τον λευκό Euphoria από το ιθαγενές Μπεγλέρι, οι κινήσεις της Ελένης καθώς ζυμώνει ψωμί ή κοπανιστή από καθούρα που πήζει η ίδια από τα ζώα της ή φτιάχνει φοινίκια. Εδώ είναι ένα αγρόκτημα εν λειτουργία, όπου ο επισκέπτης μπορεί να μείνει και να ζήσει.

Με την υποστήριξη του MAV Car Rental (τηλ. 6932 908 944) επιστρέψαμε στο άλλο άκρο της Ικαρίας, στον Φάρο, και με αφετηρία το Evon’s Rooms Café (www.evonsrooms.com) παρέα με τον Εβον περιδιαβάσαμε μια ήσυχη άκρη με τον πύργο και το τείχος του Δράκανου, τις παραλίες του Ιερού –με τη μία και μοναδική κολόνα του ναού του Ποσειδώνα -, του Κοντού το Λάκκωμα και των Γυμνιστών και την Αγία Κυριακή πίσω από το αεροδρόμιο με την ιαματική πισίνα της. Οντως ιαματική, όπως τα λουτρά των Θέρμων, ήταν και η διαμονή μας στον Αγριόλυκο (www.agriolikos.gr) της κυρίας Βούλας, ένα κατάλυμα-μπαλκόνι επάνω από τη θάλασσα, μια από τις πολλές δυναμικές έλξεις της Ικαρίας, ένας ακόμη εξώστης ενδοσκόπησης και εναπόθεσης του άγχους.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 28 Μαϊου 2017.