Με το βλέμμα γεμάτο Ιθάκη

Η Ιθάκη δεν είναι ένα ταξίδι, αλλά ΤΟ ταξίδι. Το τακτοποίησε στον νου μας ο μεγάλος Αλεξανδρινός με τις τεταμένες αισθήσεις: «Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι. / Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο». Το τακτοποίησε σε πραγματικό χρόνο στα μάτια μας το ίδιο το νησί του Ιονίου, που του αρέσει να δίνεται ολόκληρο σε πανοραμική θέα στο βλέμμα μας. Πληρώνει τον νου μας και τα μάτια μας, και εν τέλει την ψυχή μας. Αυτή είναι η δική μας Ιθάκη.

Πράγματι, σαν βγεις στον πηγαιμό για τις υψηλές σκοπιές της Ιθάκης, να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος, να σε καθυστερούν οι απολαυστικές εικόνες που θα συναντάς. Αυτές είναι τελικά ο προορισμός σου. Οταν βρεις, τελικά, την Ιθάκη, αισθάνεσαι πληρότητα και ευτυχία. Είναι γιατί η συναισθηματική εικόνα της σε γεμίζει με δυνατούς κραδασμούς και η πραγματική με πανοραμικές εικόνες. Βγάζει όλη την ομορφιά της σε κοινή θέα. Είναι, βλέπετε, η πατρίδα του ομηρικού νόστου και οι άνθρωποι για τους οποίους ήταν το σπίτι τους, από την εποχή του Οδυσσέα μέχρι τα χρόνια των ναυτικών και τώρα των ξενιτεμένων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, βρίσκονται σε ένα αέναο ταξίδι επιστροφής. Και αυτή η περιπέτεια της ψυχής και του σώματος δημιουργεί χαρακτήρα.

Δεν µας γεµίζει η αμφιβολία του αενάως σκεπτικιστή Ντίνου Χριστιανόπουλου: «Τον Ποσειδώνα μέσα μου τον φέρνω, / που με κρατάει πάντα μακριά. / Μα κι αν ακόμα δυνηθώ να προσεγγίσω, / τάχα η Ιθάκη θα μου βρει τη λύση;». Αισθανόμαστε ότι για τον ταξιδιώτη η Ιθάκη προτείνει λύση με την ίδια την ύπαρξή της. Είναι ένα ποθητό σημείο επιστροφής. Δίνει προορισμό στο ταξίδι, το οποίο δεν είναι άσκοπη περιπλάνηση. Συμβολικά, αλλά και πραγματικά, η Ιθάκη σε γεμίζει και σε κάνει ευτυχισμένο. Ισως γιατί μπορείς να δεις αρτιμελές το σώμα του πόθου σου, και όχι κατακερματισμένο σε πάμπολλες εικόνες που βλάπτουν την ακέραια ομορφιά. Να, από εδώ πάνω, από το καμπαναριό της Παναγίας των Καθαρών, ανασαίνεις με τα μάτια σου Ιθάκη και Ιόνιο και σε γεμίζει συγκίνηση, περίπου σαν έργο δυνατής τέχνης. Από εκεί μπορείς να δεις να αναδύονται μέσα από την απίστευτη ομορφιά όλο το νότιο τμήμα της Ιθάκης, το Βαθύ, το Περαχώρι, τον κόλπο του Αετού, τις νήσους Εχινάδες, την Κεφαλλονιά, τα δυτικά παράλια της Αιτωλοακαρνανίας, και στο βάθος αχνά την Πελοπόννησο και δεξιότερα τη Ζάκυνθο.

Η θέα συνεπήρε τον περιηγητή Ιωσήφ Παρτς, ο οποίος πέρασε από το μοναστήρι το 1891 και έγραψε: «…η εγκάρδια φιλοξενία του Μοναστηριού, το οποίο προσφέρει από τους αμπελώνες του πυρώδες ποτό, καθιστά δυνατή την απόλαυση της μαγευτικής εικόνας του ήλιου όταν αυτός ανεβαίνει πίσω από τα βουνά της Αιτωλίας, τα οποία υψώνονται σαν σκοτεινές σκιαγραφίες επί διάπυρης χρυσής βάσης, ή όταν δύει πίσω από τις κορυφές της Κεφαλληνίας και βυθίζεται στο βαθύ μπλε χρώμα του ταχέως επερχόμενου λυκόφωτος». Το ηλιοβασίλεμα –και χωρίς «πυρώδες ποτό» –είναι η καλύτερη ώρα να δεις εκεί κάτω το φιορδ με το νησάκι Λαζαρέτο και το Βαθύ στο… βάθος, καθώς τα τελευταία σκάφη βιάζονται να μπουν και να βρουν μια θέση ανάμεσα στα άλλα που ήδη έχουν αράξει για να περάσουν τη νύχτα.

Ο,τι σου κρύβουν τα Καθαρά, μπορείς να το δεις από τα άλλα σημεία θέας που σου προσφέρει η Ιθάκη. Οπως από τη θέση Χάνι, στον δρόμο για τον Σταυρό, όπου γεμίζουν τα μάτια σου από την όμορφη εικόνα των κατάφυτων πλαγιών να βυθίζονται στην πολύχρωμη θάλασσα του στενού ανάμεσα σε Ιθάκη και Κεφαλλονιά. Από εδώ, τη θέση όπου υπάρχουν πάντα παλαιά και νέα πανδοχεία, μπορείς να απολαύσεις το ηλιοβασίλεμα πίσω από την Κεφαλλονιά, όπως και από πιο ψηλά, στον δρόμο για την Ανωγή, ανάμεσα από τα σουρεαλιστικά κλαδιά των αιωνόβιων ελιών του ελαιώνα του Λαέρτη.

Είναι θαυμαστός ο τρόπος με τον οποίο οι αυτόχθονες προσλαμβάνουν και συναρμολογούν μέσα στο κεφάλι τους το παρελθόν τους, την Ιστορία τους. Το άλμα του νου που πραγματοποίησαν οι αρχαίοι Ελληνες από τον μύθο στον λόγο δεν ήταν ποτέ ολοκληρωτικό. Οι μύθοι, ακροβασίες της καρδιάς περισσότερο και λιγότερο του νου, μας ακολουθούν. Είναι τόσο πειστικοί οι άνθρωποι από το Βάτι της Νότιας Ρόδου όταν σου λένε ότι από εκείνον τον ελαιώνα με τις γέρικες ελιές, με τους σουρεαλιστικούς κορμούς, έβγαζε το λάδι της χρονιάς ο σοφός Κλεόβουλος ο Λίνδιος, που πείθουν και εσένα ότι είναι έτσι. Και γιατί όχι; Τους μύθους δεν τους χαλάς, αφήνεσαι να σε παρασύρουν. Είναι κι αυτοί μια πίστη που δεν χρειάζεται απόδειξη, είναι κι αυτοί, δηλαδή, μια υπέρτατη δύναμη του τόπου.

Τα αιωνόβια δέντρα σε αυτή την περιοχή αφήνουν να περάσει ανάμεσα στους πολυσχιδείς κορμούς τους ο δρόμος που πηγαίνει για την Ανωγή. Ανάμεσά τους μοιάζουν να ελίσσονται οι μύθοι και η Ιστορία. Οι μορφές του Λαέρτη και του γιου του, του πολύγνωμου Οδυσσέα, του θαλασσοδαρμένου όσο και μακάριου ταξιδευτή, και η «τανύφυλλος ελαίη», η στενόφυλλη ελιά της Ιθάκης που έβγαζε το ξακουστό «ευώδες» λάδι. Στη σκιά της απόθεσαν τον κοιμώμενο Οδυσσέα και τα δώρα τους οι Φαίακες, στο ξύλο της ο Οδυσσέας σκάλισε το «λέχος» (το συζυγικό κρεβάτι) που ήταν και το «μέγα σήμα», το κρυφό σημάδι της αναγνώρισής του από την Πηνελόπη.

Οι υπερβάσεις στο τοπίο της Ιθάκης συνεχίζονται σε αυτή την κατεύθυνση, στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στην πλατεία της Ανωγής, η οποία άρχισε να κτίζεται πριν από επτακόσια χρόνια. Η «βυζαντινής τεχνοτροπίας» χειρ του Αντωνίου εξ Αγράφων, του ζωγράφου από τα Βραγγιανά Ευρυτανίας που ήκμασε τον 17ο αιώνα, δημιούργησε ένα μικρό θαύμα, ένα απίθανο σύμπαν από αγγέλους, μάρτυρες και αγίους, που μπερδεύονται γοητευτικά με τα πρόσωπα από προηγούμενες εικονογραφημένες φάσεις του ναού και σε εξυψώνουν πάνω από τη Γη… Ανωγή. Και μετά είναι ο Αρακλής, το υπερκόσμιο «μενίρ», ο ψηλότερος από τους μονόλιθους που είναι σπαρμένοι από μυστηριώδες χέρι γύρω από την Ανωγή.

Και από την Ανωγή στην Εξωγή. Από τον Σταυρό ο στενός δρόμος ανηφορίζει στο βουνό της Εξωγής και τραβά για το χωριό, ένα από τα παλαιότερα της Ιθάκης. Οσο ανεβαίνεις έχεις έγνοια τον δύσκολο δρόμο και δεν απολαμβάνεις το τοπίο που σε προκαλεί να το κοιτάξεις. Οταν όμως φτάσεις στον προορισμό σου, μπορείς να θαυμάσεις απερίσπαστος την ευφάνταστη παλέτα της φύσης κάτω στον κόλπο των Αφαλών και τον Πλατρειθιά.

Ενα ακόμη συγκλονιστικό σημείο για να εμπλουτίσεις, και με αυτό να ολοκληρώσεις, το πανόραμα της Ιθάκης, είναι να ανηφορίσεις από το Βαθύ ανάμεσα σε ελαιώνες και αμπέλια μέχρι τον Μαραθιά. Φτάνεις στο οροπέδιο και αγναντεύεις από ψηλά τη δαντέλα που σχηματίζουν οι πολλοί κόλποι στο ανατολικό μέρος του τόπου. Απότομοι βράχοι «βουτούν» στο πέλαγος, φορτωμένοι με πουρνάρια, σκίνους, κυπαρίσσια και χίλια δυο άλλα φυτά. Σκάφη ποδίζουν μέσα στις πράσινες καμπύλες της ακτής, που τις περιγράφει ένα λεπτό σιρίτι αμμουδιάς και τις ξεχωρίζει από τα γαλαζοπράσινα νερά. Αυτοί, κι εμείς, βρήκαμε την Ιθάκη μας, κι αυτή μας υποδέχεται με ανοιχτές αγκάλες…

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Μαϊου 2017.