Η «καλωδίωσή» μου, αν δεν απατώμαι, είχε διαρκέσει τουλάχιστον μισή ώρα. Μικροσκοπικές βεντούζες κόλλησαν γύρω από το κεφάλι μου, δίπλα στα μάτια και στο στόμα μου, στον θώρακα, στην κοιλιά, στα πόδια μου, ενώ ένα οξύμετρο τοποθετήθηκε στο δάχτυλό μου. Ναι, δεν ακούγεται ιδιαίτερα βολικό. Κι όμως, αφού μέτρησα αρκετά προβατάκια και έκανα μια σύντομη αναπόληση της ζωής μου, κατάφερα τελικά να κλείσω τα μάτια μου και να αποκοιμηθώ. Αλλωστε, για αυτόν τον λόγο είχα βρεθεί εκεί προ καιρού, στο εργαστήριο ύπνου του «Ευαγγελισμού»: για να κοιμηθώ και να υποβληθώ σε μια μελέτη ύπνου –και ας έγιναν όλα αυτά προς χάριν ενός ρεπορτάζ. Ετσι, τα δεδομένα του οργανισμού μου, ενώ εγώ κοιμόμουν, πέρασαν από τα καταγραφικά μηχανήματα αυτομάτως στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Το επόμενο πρωινό οι γιατροί είχαν μπροστά τους μια πλήρη «ακτινογραφία» του ύπνου μου.
Το εργαστήριο ύπνου του «Ευαγγελισμού» που είχα επισκεφθεί προ διετίας εξετάζει τις σημαντικότερες διαταραχές ύπνου, όπως την άπνοια και την ανώμαλη κινητικότητα στον ύπνο, την υπνοβασία και τη ναρκοληψία. Ευτυχώς για εμένα, δεν έπασχα από καμία από τις παραπάνω διαταραχές. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι μπορώ να κοιμηθώ εύκολα ή, όταν το καταφέρνω, ότι κοιμάμαι τις επτά με εννέα ώρες που ενδείκνυνται για την ηλικία μου.
Οπως όμως μας εξηγεί ο πνευμονολόγος Μάνος Βαγιάκης, υπεύθυνος του εργαστηρίου ύπνου στον «Ευαγγελισμό», στις αϋπνίες η μελέτη αυτή δεν είναι απαραίτητη, εκτός και αν σχετίζεται με υπνική άπνοια. Προς το παρόν, λοιπόν, για να κοιμηθώ αρκούμαι σε ένα φλιτζάνι τίλιο και σε μια μάσκα ύπνου, για επιβολή πλήρους συσκότισης.
Το γιατί κοιμόμαστε είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε επακριβώς.Ο ύπνος όμως φαίνεται να είναι μια απαραίτητη διαδικασία για την αποκατάσταση των λειτουργιών του εγκεφάλου, για την εμπέδωση της μνήμης και γενικότερα για την ξεκούραση του οργανισμού.
«Εχει διαπιστωθεί από μελέτες των τελευταίων ετών ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου υπάρχει μεγαλύτερη παραγωγή πρωτεϊνών, νευροδιαβιβαστών και ορισμένων ορμονών. Επιπλέον, η διαίρεση και ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων όλων των ιστών είναι ταχύτερη» αναφέρει χαρακτηριστικά στο ΒΗΜΑgazino η Ελενα Τσιόλκα, ψυχίατρος και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ερευνας του Υπνου, και συμπληρώνει: «Η έλλειψη ύπνου έχει συσχετιστεί με την επιβάρυνση της αρτηριακής πίεσης και την αύξηση των επιπέδων της χοληστερίνης. Αυτά τα δύο, με τη σειρά τους, ευθύνονται, σε μεγάλο βαθμό, για τα καρδιακά επεισόδια. Ισως δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα καρδιακά επεισόδια συμβαίνουν τις πρώτες πρωινές ώρες. Η καρδιά είναι υγιέστερη εφόσον κοιμόμαστε επτά με εννέα ώρες κάθε βράδυ. Την ίδια στιγμή, έρευνα που είχε παρουσιαστεί στο συνέδριο «Sleep 2012» αναφέρει ότι λιγότερες από έξι ώρες ύπνου κάθε βράδυ μπορούν να τετραπλασιάσουν τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου για άτομα μεσαίας και μεγαλύτερης ηλικίας. Συνοπτικά, ο επαρκής (όχι όμως ο υπερβολικός) ύπνος μειώνει το στρες, προσθέτει ενέργεια, βελτιώνει τη μνήμη, βοηθάει στην ελάττωση του βάρους, μας καθιστά «εξυπνότερους» και μειώνει τον κίνδυνο κατάθλιψης, καθώς ο ύπνος επηρεάζει πολλές από τις ενδογενείς χημικές ουσίες του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης. Οι άνθρωποι με ανεπάρκεια στη σεροτονίνη είναι πιθανότερο να υποκύψουν στην κατάθλιψη».
Παρ’ όλα αυτά, οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από έλλειψη ύπνου. Ισως γιατί ζούμε σε έναν κόσμο συνεχούς διασυνδεσιμότητας: ακουμπάμε το κινητό μας δίπλα στο μαξιλάρι μας, προσπαθώντας να «νανουριστούμε» υπό τους ήχους των μηνυμάτων του Facebook Messenger και του Viber, με το φωτάκι της επίπεδης τηλεόρασης να αναβοσβήνει κάπου στο βάθος, ακόμη και αν η συσκευή είναι κλειστή, με εκείνο το απροσδιόριστο άγχος για την επόμενη ημέρα να μη μας αφήνει να κλείσουμε μάτι προτού το ρολόι δείξει 3 π.μ. Και τα πράγματα επιδεινώνονται από γενιά σε γενιά. Ερευνα του Εθνικού Ιδρύματος Υπνου των ΗΠΑ έδειξε ότι το 45% των εφήβων δεν κοιμάται τo βράδυ τις συνιστώμενες εννέα ώρες, με το 25% να παραδέχεται ότι αποκοιμάται στην τάξη τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Η Αμερικανική Εταιρεία Παιδιατρικής έχει ήδη προτείνει τα μαθήματα στα σχολεία να ξεκινούν αργότερα.
O ύπνος πλέον μοιάζει να μετατρέπεται σε ένα προνόμιο για ολίγους, σε ένα νέο status symbol που φέρνει την ευτυχία και μεταφράζεται σε χρήματα. Τα τρομερά παιδιά της Silicon Valley ήδη επενδύουν στη βιομηχανία του ύπνου, μια αγορά στην οποία μόλις πριν από μερικά χρόνια κυριαρχούσαν οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι κατασκευαστές παντός είδους στρωμάτων. Το μέλλον, όμως, βρίσκεται σε φουτουριστικά γκατζετάκια που υπόσχονται να μας εξασφαλίσουν νύχτες ονειρεμένες. Στο Παρίσι, ο Χιούγκο Μερσιέ, ένας μηχανικός υπολογιστών, έχει επενδύσει στα ηχητικά κύματα. Εχει συγκεντρώσει πάνω από 10 εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να δημιουργήσει μια μπαντάναπου βοηθάει αυτόν που τη φορά να αποκοιμηθεί. Το προϊόν λέγεται Dreem και έχει ήδη δοκιμαστεί σε 500 ανθρώπους, ενώ θα είναι διαθέσιμο προς πώληση αυτό το καλοκαίρι. Την ίδια στιγμή, το Sense είναι μια καλαίσθητη συσκευή ελέγχου ποιότητας ύπνου. Μοιάζει με μικρογραφίατου ολυμπιακού σταδίου του Πεκίνου, γνωστού και ως «η φωλιά του πουλιού», και μας βοηθά να κοιμηθούμε με ήχους ηρεμίας, μας ξυπνάει στο πιο «ελαφρύ» στάδιο του κύκλου του ύπνου μας προκειμένου να νιώσουμε ευεξία, πάντα όμως στην ώρα που πρέπει, ενώ με τους προηγμένους αισθητήρες του μας δείχνει πώς το φως, οι ήχοι, η θερμοκρασία, η υγρασία και η ποιότητα του αέρα επηρεάζουν τις ώρες που θα βρεθούμε στην αγκαλιά του Μορφέα. Το κόστος του στο Αmazon φθάνει τα 129,99 ευρώ.
Η αξία του ύπνου γίνεται όλο και πιο αισθητή σε ένα παγκόσμιο χωριό που μοιάζει να ξαγρυπνά πολλές φορές ακόμη και από άποψη. Το πρότυπο του αεικίνητου επιχειρηματία που με δύο ώρες ύπνου και μπόλικες δόσεις καφεΐνης καταφέρνει να είναι ο κυρίαρχος του κόσμου ευτυχώς καταρρέει. O ιδρυτής της Αmazon και τρίτος πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη, Τζεφ Μπέζος, συνήθιζε να παίρνει τον υπνόσακό του στη δουλειά ήδη από την εποχή που ήταν ένας απλός χαμηλόβαθμος προγραμματιστής. Οπως έχει πει, οι οκτώ ώρες ύπνου του κάθε βράδυ είναι αποδοτικές και για τους μετόχους του.
Την ίδια στιγμή, η ισχυρή κυρία της ενημέρωσης και του wellbeing Αριάνα Χάφινγκτον έχει ξεκινήσει μια σταυροφορία για την κατάρριψη του στερεοτύπου του άυπνου ηγέτη, έχοντας μετατραπεί σε ιεραπόστολο του ύπνου με τη συγγραφή μάλιστα και του βιβλίου «The Sleep Revolution», στο οποίο υποστηρίζει ότι μόνο ανανεώνοντας τη σχέση μας με τον ύπνο μπορούμε να πάρουμε πίσω τον έλεγχο της ζωής μας. «Πριν από δυόμισι χρόνια λιποθύμησα από εξάντληση. Χτύπησα το κεφάλι μου στο γραφείο μου, έσπασα το ζυγωματικό μου, έκανα πέντε ράμματα στο δεξί μου μάτι. Και ξεκίνησα να ανακαλύπτω ξανά την αξία του ύπνου» δήλωνε το 2010 στο TEDWomen και σε σαφή χιουμοριστικό τόνο συνέχιζε: «Μελέτησα, λοιπόν, συναντήθηκα με γιατρούς, επιστήμονες και είμαι εδώ για να πω ότι προκειμένου να έχουμε μια παραγωγική, πιο εμπνευσμένη, πιο χαρούμενη ζωή, πρέπει να κοιμόμαστε αρκετά. (…) Πρόσφατα δειπνούσα με κάποιον που καυχιόταν ότι είχε κοιμηθεί μόνο τέσσερις ώρες την προηγούμενη νύχτα. Και μου ήρθε να του πω (αλλά δεν του το είπα): «Ξέρεις κάτι; Aν είχες κοιμηθεί πέντε, αυτό το δείπνο θα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον»».
Οι μεγάλες πολυεθνικές έχουν φυσικά καταλάβει την αξία του σωστού ύπνου για τους υπαλλήλους τους. Πέρυσι ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός RAND Corporation πραγματοποίησε μελέτη που αποτίμησε τις επιχειρηματικές απώλειες εξαιτίας του «φτωχού ύπνου» των εργαζομένων. Ναι, αντιστοιχούσαν σε 411 δισ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί στο 2,28% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Οι εταιρείες πλέον επενδύουν και στην εκπαίδευση των υπαλλήλων τους στον ύπνο. Πολλές φορές, μάλιστα, χρησιμοποιούν λογισμικά προγράμματα, όπως το Sleepio, έναν οnline «προπονητή ύπνου», ενώ και εκπαιδευτές ύπνου αναλαμβάνουν ειδικά σεμινάρια. Για παράδειγμα, η Nάνσι Ροθστάιν, διευθύντρια της εταιρείας Circadian Corporate Sleep Programs, έχει σχεδιάσει εκπαιδευτικά προγράμματα για τις μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου, στο πλαίσιο των οποίων μαθαίνει στους συμμετέχοντες πώς να στρώσουν το κρεβάτι τους και να χρησιμοποιούν αναλογικά ξυπνητήρια. Η μεγαλύτερη συμβουλή της; «Το Fitbit και το Apple Watch δεν θα το κάνουν για σένα. Εχουμε χάσει την αξία της απλότητας του ύπνου. Ολα αυτά τα βιβλία, όλα αυτά τα websites, όλα αυτά τα πράγματα… Σκέφτομαι, απλά κοιμήσου. Θέλω να πω: «Σσσς… Σβήστε τα φώτα, κάντε ησυχία, δροσίστε τον χώρο σας»».
Πλέον οι πολυεθνικοί κολοσσοί δεν θέλουν άγρυπνους και κουρασμένους υπαλλήλους. Είναι ενδεικτικό ότι η εταιρεία Αetna, που δραστηριοποιείται στον χώρο της υγείας, προσφέρει 500 δολάρια τον χρόνο στους υπαλλήλους της αν μπορέσουν να αποδείξουν ότι κοιμήθηκαν για επτά ή παραπάνω ώρες επί είκοσι συναπτές ημέρες. Και το σκεπτικό της είναι σωστό, αν σκεφτεί κανείς ότι τα μεγάλα ατυχήματα, από τον ραδιενεργό εφιάλτη του Τσερνόμπιλ μέχρι την οικολογική τραγωδία του πετρελαιοφόρου τάνκερ «Exxon Valdez» στην Αλάσκα, συνδέονται με την υπνηλία που προκάλεσαν ξάγρυπνα βράδια.
«Για τη λήψη μιας απόφασης, εκτός από την καλή λειτουργία της προσοχής, της συγκέντρωσης και της μνήμης που έχει διαπιστωθεί ότι με τη μακροχρόνια αλλά ακόμη και τη βραχυχρόνια στέρηση ύπνου διαταράσσονται, απαιτείται και η ικανότητα νηφάλιας συνεκτίμησης των πολλών και διαφορετικών παραμέτρων» δηλώνει στο ΒΗΜΑgazino η ψυχίατρος Ελενα Τσιόλκα και συμπληρώνει: «Στην κατάσταση της αϋπνίας, εκτός από το σκέλος των νοητικών και γνωστικών λειτουργιών που μερικώς διαταράσσεται, υπάρχει επίδραση ενδογενών ουσιών (π.χ. κατεχολαμίνες) που υπερεκκρίνονται για να υπερνικήσουν το φυσικό αίσθημα της υπνηλίας και της κόπωσης και που επηρεάζουν την κατάσταση νηφαλιότητας υπό την οποία επιτελείται πιο σωστά η κριτική λειτουργία του εγκεφάλου. Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί από σχετικές έρευνες ότι η υπνική αποστέρηση οδηγεί σε μεγαλύτερη ευερεθιστότητα και πρόσμειξη συναισθηματικών και συγκινησιακών παραμέτρων στις αντιδράσεις μας, στην αντίληψη της πραγματικότητας και εν τέλει στις αποφάσεις που παίρνουμε.Μάλιστα, μία μελέτη του 2007 από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ έδειξε ότι η στέρηση του ύπνου ερεθίζει αρνητικά τα συναισθηματικά κέντρα του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος επιστρέφει σε πιο πρωτόγονα μοτίβα δραστηριότητας: δεν μπορεί εύκολα να εντάξει τις συναισθηματικές εμπειρίες σε ένα πλαίσιο και να παράγει ελεγχόμενες απαντήσεις».
Το συμπέρασμα είναι ένα: πρέπει να αφεθούμε όσο περισσότερο μπορούμε στην αγκαλιά του Μορφέα –επτά με εννέα ώρες είναι το ιδανικό. Αν το πράξουμε, σύμφωνα με τις έρευνες, θα είμαστε λεπτότεροι και πιθανόν θα μειώναμε τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ, της οστεοπόρωσης και του καρκίνου. Το μόνο πρόβλημα είναι να μπορούμε να κλείσουμε μάτι σε μια «γρήγορη» και απαιτητική εποχή που ο ύπνος μοιάζει με ένα σπάνιο αγαθό για λίγους και προνομιούχους.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Μαϊου 2017.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
