«0.00 Ψύχωση»

Ζ. Λακάν, Οι ψυχώσεις

Για τους λίγους που σκέφτονται ακόμη το θέατρο, το οντολογικό ερώτημα: «Τι είναι το θέατρο;» αντικαθίσταται από τη διερώτηση «Πώς γίνεται θέατρο το θέατρο;». Κυρίως, όταν παίζει κανείς θέατρο ή το σκηνοθετεί.

Μια μέθοδος δραματοποίησης επιτρέπει, αφού πληρωθεί το αντίτιμο στο πορθμείο της ψύχωσης, να οδηγεί τον θεατράνθρωπο (συμπεριλαμβάνω και τoν θεατή) στον άλλο κόσμο του θεάτρου. Οπότε, αν υποθέσουμε ότι μπορεί κάποιος να μιλήσει σε γλώσσα που αγνοεί παντελώς –όσο κι αν την κατέχει –αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από ένα είδος ψυχωτικού που αγνοεί τη γλώσσα που μιλάει.

Η Αντζελα Μπρούσκου γίνεται κάθε φορά ό,τι ανεβάζει και το ζει. Επιπλέον, αυτό που ανεβάζει κάθε φορά, της επιτρέπει να είναι η ίδια το θέατρο του εαυτού της, όντας αυτό που είναι στις διαυγέστερες στιγμές της. Κάτι τέτοιο φυσικά, δεν αποκλείει αλλά αντίθετα επιβάλλει την προϋπόθεση της διαύγειας: ένα τυφλό σημείο τόσο ως δυνατότητα ενόρασης όσο και τύφλωσης. Σημείο από το οποίο κανείς προβλέπει τα μελλούμενα.

Το έργο «4.48 Ψύχωση», που είδα στο «Θησείο», η Μπρούσκου το είχε προβλέψει, όπως άλλωστε και η Σάρα Κέιν που το έγραψε, σκηνοθετώντας σε αυτό το συγκλονιστικό κείμενο την τελετή της αυτοχειρίας της και δίνοντάς μας έναν θεατρολογικό οδηγό. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως όποιος το ανεβάζει, οδηγεί τον εαυτό του στο ικρίωμα. Σημαίνει όμως πως γνωρίζει ότι ενδέχεται, «ανεβάζοντας» το έργο, να ανέβει και ο ίδιος στην αυτοσχέδια κρεμάλα του κειμένου.

Η Μπρούσκου μας το έδειξε με τον ευκρινέστερο τρόπο σε μια παράσταση-θηλιά, ανεβαίνοντας σε ένα αιματοβαμμένο βάθρο πάνω στη σκηνή με το κεφάλι της τυλιγμένο στο μαύρο της πουκάμισο, τη στιγμή που δέχονταν τα αόρατα βέλη μιας έφηβης (Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου; Σάρα Κέιν;).

Εδειξε με τις συστροφές του γυμνού της σώματος (Αγιος Σεβαστιανός) τη ζωή της στο θέατρο, τα πλήγματα και τα έργα της αλλά και τις ταυτίσεις με τη ζωή και το έργο της Κέιν, που την παρακολουθούμε στη σκηνή να πολλαπλασιάζεται στα είδωλά της, από την Παρθενόπη Μπουζούρη, αυτήν την εξαιρετική ηθοποιό, φίλη και μαθήτρια της Μπρούσκου που χωρίς αυτήν το θέατρό της δεν θα γινόταν το ίδιο. Οπως ακριβώς δεν γίνεται ίδιος ο μαθητής με τον δάσκαλό του, όταν αναγνωρίζει πως «ουδέποτε υπήρξε «εσύ» πουθενά αλλού από εκεί όπου λέει κάποιος «εσύ»» (Λακάν).

Ποιος όμως το λέει; Η Μπρούσκου, η Κέιν, η Μπουζούρη ή η Αγγελοπούλου («το κορίτσι με το τατουάζ») που τριπλάρει; Παρακολουθώντας την παράσταση αναλογίστηκα τη φράση αυτή του Λακάν. Εθεσα στον εαυτό μου το ερώτημα: «Είμαι εκείνος που διερωτάται για να ισχύει ό,τι είμαι αυτό που νομίζω;».

Μπορώ δηλαδή να υπογράφω ένα κείμενο για το έργο και τα ερωτήματα που μου έθεσε νομίζοντας ότι είμαι κριτικός; Κατάλαβα αυτό που είδα; Ακουσα καλά την προτελευταία ατάκα της Κέιν: «Εγώ τον εαυτό μου δεν συνάντησα ποτέ, εμένα το πρόσωπό μου είναι κολλημένο στην πίσω όψη του μυαλού μου»; Και τι σήμαινε για μένα η τελευταία φράση: «Ανοίξτε τις κουρτίνες, σας παρακαλώ»; Μήπως «ανοίξτε την αυλαία», τώρα, στο τέλος του έργου ως εάν η παράσταση να αρχίζει με το τέλος και το τέλος της Κέιν;

Και τι λένε τα λόγια: «Αλλά εγώ δεν έχω επιθυμία θανάτου»; Ή, «Δεν αυτοκτόνησα άλλη φορά, μην ψάχνετε λοιπόν προηγούμενα»; Ή, ακόμη: «Δεν έχω επιθυμία θανάτου, διότι κανείς αυτόχειρας ποτέ δεν είχε»;

Τότε σκέφτηκα μήπως η επιθυμία θανάτου είναι επιθυμία θεάτρου για να αποφύγει κανείς την ψύχωση, όντας όμως μέσα στον πυρήνα της, καθώς η είσοδος στην ψύχωση σηματοδοτείται από «τη συνάντηση του υποκειμένου, σε επιλεκτικές συνθήκες, με το σημαίνον ως σημαίνον» (Λακάν), δηλαδή με το Θέατρο.

Αλλά γιατί όχι; Το να συναντήσει κανείς στη ζωή του ή να συναντά το σημαίνον ως σημαίνον και το να αποκλείει τη σχέση του με το σημαινόμενο, δηλαδή το να ζει έναν «ψυχωτικό κατακλυσμό», δεν βλάπτει. Αρκεί να μην ξεχνά την ομπρέλα του, το σφυράκι εκείνο που σπάμε το λεπτό τζάμι που υπάρχει για να εμποδίζει τη φάρσα: να τραβάμε άσκοπα το σήμα κινδύνου.

Πώς να το κάνουμε; Τα πράγματα δεν είναι απλά εντός και εκτός της σκηνής. Επειδή απλούστατα η σκηνή είναι: «0.00 Ψύχωση».