«Ενα ζώο χωρίς ιδιαίτερη σημασία»… Αυτός είναι ο τίτλος του πρώτου κεφαλαίου του βιβλίου «Sapiens» του 40χρονου Γιουβάλ Νώε Χαράρι, ισραηλινού καθηγητή Ιστορίας. Είναι το πρώτο του βιβλίο και το αναφέρουν συχνά ο Μπιλ Γκέιτς, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ και ο Μπαράκ Ομπάμα. Με τον Χαράρι μιλήσαμε τηλεφωνικά και η πιο συνηθισμένη φράση του ύστερα από κάθε ερώτηση ήταν: «Να σκεφτώ λίγο…».
Ο κόσμος των ανθρώπων είναι το βασίλειο του τυχαίου;
«Ολη η ανθρώπινη ιστορία είναι απρόβλεπτη.Σκεφθείτε τη «μεγάλη θρησκεία», τον χριστιανισμό. Αν ζούσες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 1ο αιώνα και σου έλεγαν ότι ο χριστιανισμός θα γινόταν η πιο σπουδαία θρησκεία στον κόσμο, θα ακουγόταν σαν ανέκδοτο. Ο χριστιανισμός ήταν μια μικρή ιουδαϊκή σέκτα, στην οποία πίστευαν μερικοί «τρελοί» Παλαιστίνιοι. Παρομοίως με το Ισλάμ. Στο τέλος του 7ου αιώνα κανένας δεν φανταζόταν ότι λίγοι Βεδουίνοι της Αραβικής ερήμου θα δημιουργούσαν τη δεύτερη πιο διαδεδομένη θρησκεία. Πρόσφατα, έναν αιώνα πριν, έγινε η Επανάσταση στη Ρωσία, παρότι ο Μαρξ είχε πει πως η Ρωσία θα ήταν το τελευταίο μέρος στο οποίο θα γίνει κομμουνιστική επανάσταση, επειδή δεν είναι έτοιμη. Και αν δεν συνέβαιναν μερικές απρόοπτες καταστάσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Επανάσταση δεν θα είχε συμβεί ποτέ».
Τα απρόβλεπτα γεγονότα της Ιστορίας όμως δεν είναι και εξηγήσιμα;
«Εξηγήσιμα αφού συμβούν. Κοιτάς την Ιστορία, συνδέεις αιτίες και αποτελέσματα, και εξηγείς. Ωστόσο, από τη στιγμή που εξηγείται ένα γεγονός, δεν σημαίνει ότι ήταν και αναπόφευκτο. Τα πιο πολλά από όσα συμβαίνουν είναι αποτέλεσμα τυχαίων γεγονότων, όχι λογικών διεργασιών».
Γράφοντας το «Sapiens», ανακαλύψατε κάποιον κεντρικό νόμο που να διαπερνά την Ιστορία;
«Ναι. Ενας νόμος είναι ότι όσο η Ιστορία ξεδιπλώνεται η ανθρωπότητα γίνεται ολοένα και πιο ενωμένη. Αυτό το βλέπουμε να συμβαίνει μακροπρόθεσμα και δεν εξαρτάται από τυχαία γεγονότα. Βέβαια, για μικρές περιόδους, η ανθρωπότητα μπορεί να είναι λιγότερο ενωμένη, αλλά μακροχρόνια η κατεύθυνση είναι ίδια. Το ανθρώπινο είδος εξελίσσεται προς τη μεγαλύτερη ενότητα».
Στο μέλλον μπορεί να υπάρξει μια «Αυτοκρατορία» που να κυβερνά τον κόσμο;
«Οχι αυτοκρατορία, αλλά ένας «πολιτισμός», που θα έχειδιαφοροποιήσεις, εσωτερικές προστριβές και διαφωνίες. Ολο και περισσότερο οι άνθρωποι βλέπουν τα πράγματα με κοινή ματιά. Αν συναντηθούν υπουργοί Οικονομικών με βασικές πολιτικές διαφορές, θα έχουν κατανόηση μεταξύ τους γιατί σκέφτονται την οικονομία με παρόμοιους όρους. Ο κόσμος μοιράζεται μια κοινή βάση αντίληψης για τη φύση, το ανθρώπινο σώμα, τις ασθένειες. Στο παρελθόν κάθε πολιτισμός και κάθε φυλή είχαν διαφορετική αντίληψη για όλα αυτά».
Στα 2,5 εκατομμύρια χρόνια, ποιο θεωρείτε το πιο παράξενο που έχει συμβεί με τους ανθρώπους;
«Ισως το γεγονός ότι είναι ικανοί να συνεργάζονται σε πολύ μεγάλη κλίμακα και να χτίζουν πόλεις και αυτοκρατορίες εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν δούμε το παρελθόν, δεν υπάρχει τίποτε στο εξελικτικό μας υπόβαθρο που να μας προετοίμαζε για τέτοιες συνεργασίες. Για εκατομμύρια χρόνια οι άνθρωποι και οι πρόγονοί τους ζούσαν σε πολύ μικρές ομάδες. Και φτάσαμε σε ένα επίπεδο συνεργασίας εκατομμυρίων. Πώς καταφέραμε να το κάνουμε αυτό;».
Ισως αυτό είναι το εγγενές μειονέκτημα του κομμουνισμού. Θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει σε μεγάλες κοινωνίες;
«Στις μικρές κοινωνίες, ο κομμουνισμός μπορεί να λειτουργήσει απίστευτα καλά. Διακόσιοι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μαζί με κοινή περιουσία και χωρίς αφεντικά, με θαυμάσιο τρόπο. Αν όμως αυτό το μοντέλο μετακινηθεί σε 200 εκατομμύρια άτομα, απλώς δεν λειτουργεί».
Ποιο νομίζετε ότι υπήρξε το πιο αρνητικό πολιτικό σύστημα;
«Στον 20ό αιώνα τα χειρότερα εγκλήματα έγιναν από κομμουνιστές και φασίστες. Ωστόσο, αν ο καπιταλισμός προκαλέσει οικολογική κατάρρευση, θα είναι πλέον το χειρότερο σύστημα».
Μήπως η αληθινή ηθική είναι περισσότερο αναγκαία σήμερα;
«Ναι, γιατί είμαστε πιο ισχυροί από ποτέ, και χρειάζεται να είμαστε πιο ηθικοί από ποτέ, με σοφές επιλογές. Δέκα χιλιάδες χρόνια πίσω μπορούσαμε να προκαλέσουμε σχετικά μικρή ζημιά στο οικολογικό σύστημα. Σήμερα αν κάνουμε κακές επιλογές μπορούμε να καταστρέψουμε την ανθρωπότητα».
Η ηθική σε κάθε χώρα και πολιτισμό συνδέεται συνήθως με τη θρησκεία.
«Σήμερα οι θρήσκες χώρες είναι αυτές με το μεγαλύτερο επίπεδο βίας και έλλειψης ανοχής. Στο παρελθόν η θρησκεία ήταν πολύ σημαντική για την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους, ήταν η βάση για πολιτικούς θεσμούς, ηθικές καλύψεις, κοινωνικές συμφωνίες. Ωστόσο δεν σημαίνει ότι θα τη χρειαζόμαστε πάντα. Το ανθρώπινο είδος εξελίχθηκε και σήμερα μπορεί να υπάρχει μια ηθική και λειτουργική κοινωνία ακόμα και χωρίς «πιστεύω» σε παραδοσιακές θρησκείες. Η αληθινή βάση για την ηθική δεν είναι η πίστη στον Θεό αλλά η κατανόηση στην ταλαιπωρία, στα δεινά του κόσμου. Ηθική σημαίνει να ενεργούμε με τρόπο που να τα μειώνει».
Θα ήθελα να μάθω ποιο βιβλίο σάς έχει εντυπωσιάσει…
«Ο «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» (του Αλντους Χάξλεϊ) που είναι το καλύτερο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας που έχει γραφτεί. Εκεί γίνεται η καλύτερη κουβέντα για την ανθρώπινη επιθυμία και την ευτυχία».
Επιτρέπετε στον εαυτό σας να θυμώσει με τις ανοησίες;
«Οταν θυμώνεις, ουσιαστικά τιμωρείς τον εαυτό σου για τη βλακεία των άλλων. Χάνεις την ισορροπία του μυαλού σου».
Τι θα λέγατε σε ένα παιδί που έχει όλη τη ζωή μπροστά του;
«»Οι ενήλικοι δεν καταλαβαίνουν τον κόσμο, μην τους εμπιστεύεστε απόλυτα. Σε κάνουν να πιστεύεις μόνο σε πράγματα όπως διαφορετικά έθνη, εταιρείες και λεφτά»».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
