Foreign Policy under Austerity: Greece’s Return to Normality?
Palgrave Macmillan, 2017
Πόσο έχει επηρεάσει η οικονομική κρίση την άσκηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής; Το ερώτημα δεν έχει εύκολη απάντηση και βρίσκεται συχνά στα χείλη τόσο διπλωματικών και στρατιωτικών παραγόντων όσο και ακαδημαϊκών. Μία μελέτη επί αυτού του θέματος δεν θα μπορούσε επομένως να περάσει απαρατήρητη. Το βιβλίο «Foreign Policy under Austerity: Greece’s Return to Normality?» («Εξωτερική Πολιτική την εποχή της Λιτότητας: Επιστροφή της Ελλάδος στην Κανονικότητα;»), που επιμελήθηκαν οι Αριστοτέλης Τζιαμπίρης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, και Σπυρίδων Λίτσας, αναπληρωτής καθηγητής στη Θεωρία Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, αναζητεί απαντήσεις, αναλύοντας την εξωτερική πολιτική της περιόδου 2010-2015.
Οι επιμελητές συγκέντρωσαν στο βιβλίο τις απόψεις ακαδημαϊκών που έχουν μελετήσει διαφορετικές πτυχές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για να αναλύσουν ζητήματα όπως οι σχέσεις της Αθήνας με κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, με τη Ρωσία ή με την ΕΕ, καθώς επίσης ζητήματα πιο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, όπως π.χ. με ποιον τρόπο η δημοσιονομική κυριαρχία της Ελλάδας επηρεάστηκε από την ΕΕ. Ισως το μόνο σημείο που δεν καλύπτεται επαρκώς στο βιβλίο είναι οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Αυτές όμως παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον την εξεταζόμενη περίοδο εξαιτίας της εμπλοκής της Ουάσιγκτον για την αποφυγή μιας κατάρρευσης της ευρωζώνης εξαιτίας του ελληνικού προβλήματος, ενώ παράλληλα οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονταν καλύτερα τις γεωπολιτικές συνέπειες μιας ελληνικής εξόδου.
Ενα από τα κρισιμότερα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι η μετατόπιση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής προς την αναζήτηση εναλλακτικών, πέραν της ΕΕ, στηριγμάτων. Από το 2010 και έπειτα, με τις επιπτώσεις της λιτότητας των Μνημονίων να ενσταλάζονται, η φιλοευρωπαϊκή συναίνεση και η επιδίωξη ικανοποίησης των εθνικών συμφερόντων μέσω της ΕΕ άρχισαν να υποχωρούν. Αυτή η τάση άνοιξε τον δρόμο σε ένα είδος αντιδυτικισμού, ακόμη και αντικαπιταλισμού, που προσιδίαζε με φαινόμενα που έχουν αναπτυχθεί σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Παράλληλα όμως, αυτή η «αναζήτηση» εναλλακτικών επιλογών οδήγησε στην αναθεώρηση ή στην προσαρμογή των ελληνικών θέσεων σε σχέση με το πώς η χώρα μας «έβλεπε» περιοχές όπως η Ανατολική Μεσόγειος.
Ενα από τα πλέον ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου είναι αυτό που έχει συγγράψει ο Αριστοτέλης Τζιαμπίρης αναφορικά με τις επιλογές της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ το κρίσιμο και παρ’ ολίγον καταστροφικό για τη χώρα διάστημα Ιανουαρίου – Αυγούστου 2015. Ο Τζιαμπίρης προσπαθεί να εξηγήσει τις επιλογές της εκλεγείσας την 25η Ιανουαρίου 2015 κυβέρνησης στην εξωτερική πολιτική υπογραμμίζοντας τρία βασικά σημεία. Ο πρώτος σκοπός των επιλογών εξωτερικής πολιτικής ήταν η επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος στις διαπραγματεύσεις για άρση της λιτότητας. Ο δεύτερος ήταν η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων σε περίπτωση που πραγματοποιείτο αιφνίδια έξοδος από την ευρωζώνη. Ο τρίτος σκοπός ήταν η διαμόρφωση μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής.
Σημαντικό μέρος του κεφαλαίου καλύπτει την προσπάθεια της Αθήνας να προσεγγίσει τη Μόσχα με σκοπό να εξασφαλιστεί κάποια «αυτονομία» κινήσεων έναντι της ΕΕ. Ωστόσο, από την ανάλυση των διμερών σχέσεων με τη Ρωσία και τις αντιδράσεις που αυτή προκάλεσε στην Ουάσιγκτον λόγω του «ενεργειακού φλερτ» που τη χαρακτήρισε, προκύπτει ότι συνολικά η εξωτερική πολιτική του οκταμήνου Ιανουαρίου – Αυγούστου 2015 χαρακτηρίστηκε από μια ιδεολογία που παραγκώνισε τη λογική, μια ελπίδα που αγνόησε την πραγματικότητα και από μια περιορισμένη διεθνή εμπειρία που τροφοδότησε την άγνοια για τις επικρατούσες συνθήκες.
Το τρίτο Μνημόνιο υπήρξε το αποτέλεσμα όσων προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, δεν μπορεί να συνιστά εύκολη δικαιολογία η θέση ότι η Ελλάδα γλίτωσε τα χειρότερα λόγω της γεωπολιτικής της θέσεως. Η έλλειψη ρεαλισμού υπήρξε καταφανής στον σχεδιασμό και στην επιδίωξη των στόχων. Το μείζον όμως έλλειμμα παραμένει η απουσία μιας σαφούς υψηλής στρατηγικής. Αυτό επισημαίνει χαρακτηριστικά ο Σπυρίδων Λίτσας, τονίζοντας ότι η Ελλάδα πρέπει να ξαναβρεί «τον μίτο της Αριάδνης» και να σχεδιάσει μια τέτοια στρατηγική ώστε να βγει από τον λαβύρινθο. Ισως αυτό να ήταν το μεγαλύτερο μάθημα που… παρέδωσε η οικονομική κρίση στους ασκούντες την εξωτερική πολιτική.
