Τα fake news, οι Ρώσοι και η κυβερνοεπίθεση στον Μακρόν

Πολλοί χρήστες του Διαδικτύου έχουν ακούσει τον όρο «fake news», αλλά πόσοι μπορούν στην πραγματικότητα να καταλάβουν πότε μια είδηση είναι ψευδής; Και σε τι βαθμό μπορούν αυτές να επηρεάσουν ακόμη και το αποτέλεσμα εκλογών; Από την κακόβουλη διασπορά ψευδών ειδήσεων δεν γλίτωσε ούτε ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος μπορεί να απέφυγε τα χειρότερα –δηλαδή να χάσει από την ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν -, όμως χρειάστηκε να κινητοποιηθεί ο γαλλικός κρατικός μηχανισμός προκειμένου να προειδοποιήσει τους γάλλους ψηφοφόρους να μη συμμετέχουν στον διαμοιρασμό των χιλιάδων αρχείων που αποσπάστηκαν μέσω μιας μεγάλης και συντονισμένης κυβερνοεπίθεσης στα πληροφοριακά συστήματα του πολιτικού κινήματος του Μακρόν και διοχετεύθηκαν στο Διαδίκτυο λίγα 24ωρα πριν από τη διεξαγωγή του δεύτερου γύρου των γαλλικών εκλογών.

Τεράστια επίθεση

Φωτογραφίες, προσωπικά e-mail, οικονομικά στοιχεία –συγκεκριμένα, εννέα gigabyte πληροφοριών –συμπεριλαμβάνονταν στα αρχεία που αστραπιαία κατέκλυσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστοσελίδες και φόρουμ. Λίγα λεπτά πριν από την επίσημη λήξη της γαλλικής προεκλογικής εκστρατείας, το κίνημα «Εμπρός» (En Marche!) του Μακρόν εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία προειδοποιούσε ότι δέχθηκε μία «τεράστια επίθεση χάκινγκ», λέγοντας ότι πρόκειται για αρχεία και έγγραφα που αποσπάστηκαν μέσα σε διάστημα μερικών εβδομάδων και ότι ενώ κάποια από αυτά ήταν αυθεντικά, μεγάλος όγκος από τις πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας μέσω του Διαδικτύου ήταν «κατασκευασμένος».

Οι γαλλικές Αρχές προειδοποίησαν τα μέσα ενημέρωσης αλλά και τους πολίτες να μη μοιράζονται τα αρχεία, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε κυρώσεις εναντίον τους, αλλά και να μην επιτρέψουν στη διαρροή να επηρεάσει την ψήφο τους στις εκλογές. Αν και δεν έγινε αμέσως ξεκάθαρο το ποιος ευθυνόταν για αυτή, πιστεύεται ότι τα αρχεία ανέβηκαν από έναν χρήστη με το ψευδώνυμο «EMLEAKS» στο Pastebin, ένα σάιτ διαμοιρασμού αρχείων.

Με το hashtag #MacronLeaks τα αρχεία εμφανίστηκαν επίσης στο Twitter μέσω λογαριασμών χρηστών φιλικά προσκείμενων στον Ντόναλντ Τραμπ και στη Μαρίν Λεπέν, στο WikiLeaks (το WikiLeaks αρνήθηκε ότι βρισκόταν πίσω από τη διαρροή και εξέφρασε αμφιβολίες για την αυθεντικότητα των αρχείων), στο φόρουμ 4chan και σε αμερικανικές ακροδεξιές ομάδες της λεγόμενης alt-right (alternative right, δηλαδή εναλλακτική Δεξιά) στο Facebook. Το προηγούμενο διάστημα, ο Μακρόν είχε κατηγορηθεί ότι διατηρεί τραπεζικό λογαριασμό στις Μπαχάμες («είδηση» που αναπαρήγαγε και η Λεπέν στη διάρκεια του τηλεοπτικού ντιμπέιτ την Τετάρτη πριν από τις εκλογές), ότι ήθελε να επιβάλει τον ισλαμικό νόμο (σαρία) στη Γαλλία και ότι τον υποστήριζε η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο.

Παρότι ο Μακρόν απέρριψε τους ισχυρισμούς για ύπαρξη λογαριασμού σε οποιονδήποτε φορολογικό παράδεισο, άρθρα και αναρτήσεις με το υποτιθέμενο σκάνδαλο κατέκλυσαν ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Εκτιμάται ότι πίσω από τις ενοχοποιητικές διαρροές ενάντια στον Μακρόν κρύβεται μία κολεκτίβα ρώσων χάκερ, που διατηρεί δεσμούς με τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών. Η προεκλογική εκστρατεία του νεοεκλεγέντος γάλλου προέδρου ήδη πριν από μερικούς μήνες είχε ανιχνεύσει προσπάθειες παραβίασης των πληροφοριακών της συστημάτων από χάκερ προσκείμενους στο Κρεμλίνο.

Η ρωσική κυβέρνηση, όπως αναμενόταν, είπε ότι δεν ευθύνεται για όσα κατηγορείται και ότι δεν έχει συμφέρον να εμπλακεί στις γαλλικές εκλογές. Στόχος της κυβερνοεπίθεσης εναντίον του Μακρόν και της διασποράς των ψευδών ειδήσεων εναντίον του ήταν να κλονιστεί η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων προς το πρόσωπό του και να επηρεαστεί το αποτέλεσμα της κάλπης, ευνοώντας τη Λεπέν. Και μπορεί σε αυτή την περίπτωση να απέτυχαν (ενδεχομένως και εξαιτίας της έγκαιρης παρέμβασης των γαλλικών Αρχών), όμως οι φόβοι για ανάλογες ενέργειες εν όψει των βρετανικών εκλογών τον Ιούνιο αλλά και των γερμανικών τον Σεπτέμβριο αναζωπυρώθηκαν. Η στοχοποίηση κεντρώων και παραδοσιακών κομμάτων και υποψηφίων σε ΗΠΑ και Ευρώπη από έναν «στρατό» διαδικτυακών «τρολ», συνήθως προερχόμενων από την αμερικανική alt-right και ρωσικών ομάδων χάκερ, τείνει να γίνει η νόρμα κάθε φορά που πλησιάζουν κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις σε κάποια δυτική χώρα.

Πώς να εντοπίσετε τις ψεύτικες ειδήσεις στο Facebook

Στον απόηχο των αμερικανικών προεδρικών εκλογών, το Facebook δέχθηκε δριμεία κριτική επειδή επέτρεπε σε ψευδείς ειδήσεις να γίνουν viral, επηρεάζοντας ενδεχομένως την επιλογή των ψηφοφόρων. Παρότι ο CEO της εταιρείας Μαρκ Ζάκερμπεργκ αρχικά απέκρουσε τις κατηγορίες, το Facebook τους επόμενους μήνες κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να μην επαναληφθεί το γεγονός: απενεργοποίησε 30.000 ψεύτικα προφίλ, έβαλε ολοσέλιδες διαφημίσεις σε γαλλικές εφημερίδες με έναν οδηγό για το πώς να εντοπίζει κανείς τις ψεύτικες ειδήσεις και συνεργάστηκε με ειδησεογραφικά μέσα για να διαψεύδει τις αναληθείς δημοσιεύσεις.

Το ίδιο έκανε στη Γερμανία αλλά και την περασμένη εβδομάδα στη Βρετανία, όπου προειδοποίησε το κοινό για τον κίνδυνο της διασποράς ψευδών ειδήσεων πριν από τις εκλογές της 8ης Ιουνίου. Με τον τίτλο «Συμβουλές για τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων», οι διαφημίσεις στη Βρετανία ανέφεραν δέκα τρόπους για να καταλάβει ο αναγνώστης αν μία ιστορία είναι αυθεντική ή όχι: για παράδειγμα, η εξέταση της διεύθυνσης URL της ιστοσελίδας (πολλά μη αξιόπιστα σάιτ αντιγράφουν σοβαρά ειδησεογραφικά μέσα με μικρές αλλαγές) αλλά και του τίτλου της είδησης (αν για παράδειγμα είναι υπερβολικός, με πολλά σημεία στίξης), η διερεύνηση της πηγής της είδησης, η αναζήτηση ύποπτης διαμόρφωσης της ιστοσελίδας αλλά και η έρευνα για τη γνησιότητα της φωτογραφίας που συνοδεύει τη δημοσίευση.

Ιστοσελίδες σε Ευρώπη και ΗΠΑ λειτουργούν αποκλειστικά με σκοπό το «fact checking» των ειδήσεων που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Μερικές από τις πιο γνωστές αμερικανικές είναι το politifact.com, το factcheck.org του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, το fact checker της εφημερίδας «Washington Post», ενώ στην Ευρώπη – σύμφωνα με έκθεση του 2016 του Ινστιτούτου Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας (RISJ) – λειτουργούν περισσότερες από 30 ιστοσελίδες για τον έλεγχο των πολιτικών ειδήσεων: στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη υπεύθυνα για τη λειτουργία τους είναι αξιόπιστα μέσα ενημέρωσης (όπως η σελίδα Reality check της βρετανικής εφημερίδας «Guardian»), ενώ στην Ανατολική Ευρώπη αυτές ανήκουν κατά κύριο λόγο σε μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ).