Η εξομολόγηση ενός «κομισάριου»

Εφτασα τον Νοέµβριο του 2010. Χειµώνα, θεωρητικά. Γιατί στην Ελλάδα ποτέ ο χειµώνας δεν είναι αυτό που ήξερα 33 χρόνια στην Ευρώπη, αλλά ούτε και το καλοκαίρι της, αν το συγκρίνω µε το θέρος του 2015, όταν η θερµοκρασία θύµιζε Σαχάρα χωρίς όαση.

Ηµουν εκτός. Ενας Ελληνας του εξωτερικού, αλλά πλέον και εντός.

Στα επόµενα χρόνια το θεωρητικά επεκτάθηκε και σε πληθώρα άλλων θεµάτων ή εννοιών: Μεταρρυθµίσεις; Τι πονεµένη λέξη! Θεωρητικά την εξηγούσα. Πρακτικά πώς θα τις εφαρµόζαµε;

Ξεκίνησα µε υποµονή, που την ενδυνάµωνε ο διακαής µου πόθος της επιστροφής στη γενέτειρά µου, σε συνδυασµό µε την αποστολή που µου είχαν αναθέσει οι Βρυξέλλες: «Να βοηθήσω».

Ηταν ένας πολύ υψηλός στόχος, τον οποίο µε ταπεινότητα ήθελα να πετύχω: να εισφέρω µε τα τριάντα χρόνια εµπειρίας στη δαιδαλώδη Κοµισιόν, ώστε να ξετυλίξει η Αριάδνη τον µίτο. Δεν ήξερα ότι ο ταύρος θα ήταν µόνιµα σε οργή και θα παρέµενε στον Λαβύρινθο τουλάχιστον οκτώ χρόνια περιπλανώµενος στον δαίδαλο των τριών µνηµονίων.

Α, ξέχασα! Εφτασα επίσης τη στιγµή που το «λεφτά υπάρχουν» ως σύνθηµα της τότε κυβέρνησης είχε γίνει ορµητικό «λεφτά δεν υπάρχουν», εξού και το Μνηµόνιο 1. Αυτό το ξέφρενο ασανσέρ συναισθηµάτων και ρεαλιστικής ανάγκης προσγείωσης αντιµετώπιζα κάθε µέρα: στους δρόµους, µε τα νεύρα των διαδηλωτών στα κάγκελα, στα σπίτια φίλων όπου άρχισα να συχνάζω, στα πάνελ των καναλιών.

Εξι µήνες η χώρα έβραζε. Οι έλληνες συµπατριώτες µου είχαν φτάσει ή ξεπεράσει τα όρια αντοχής, µε το ποτήρι να έχει ξεχειλίσει προ πολλού. Οι αγανακτισµένοι βγήκαν στους δρόµους τον Μάιο. Δεν έβλεπα έξω από τα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρά µόνο διαδηλώσεις. Τον Ιούνιο η κρίση κορυφωνόταν, και την ηµέρα που ο Πρωθυπουργός καλούσε χωρίς επιτυχία την αντιπολίτευση σε σύµπραξη είχα την αίσθηση ότι το κράτος καταλύθηκε. Με έπιανε κόµπος στον λαιµό καθώς παρατηρούσα την εχθρότητα που αναπτυσσόταν εναντίον της Ευρωπαϊκής Ενωσης την οποία εγώ εκπροσωπούσα. Οι δηµοσκοπήσεις έδειχναν να πέφτει θεαµατικά η εµπιστοσύνη των Ελλήνων στην Ευρώπη. Τα πολύ δύσκολα ξεκινούσαν. Η Ευρώπη είχε γίνει εχθρός για τόσους Ελληνες. Κι εγώ; Η ζωή ποτέ δεν είναι καθαρή στις αποφάσεις της, αλλά, παρά τη δύσκολη θέση µου, ουδέποτε οι πράξεις µου ή οι εντολές που ελάµβανα ήρθαν σε σύγκρουση µε τον πατριωτισµό µου.

Νοέµβριος 2011

Κρατούσα το κεφάλι µου µη σπάσει. Η κυβέρνηση έπεφτε, έτσι απλά. Είχα φτάσει στην Ελλάδα για µια σύντοµη και δύσκολη µεν αποστολή, εξελισσόταν όµως σε Οδύσσεια. Μια ακόµα Οδύσσεια για την Ελλάδα. Κι ένας ακόµα Τρωικός Πόλεµος ξεσπούσε εκείνο το βράδυ της 2ας Νοεµβρίου.

Αθήνα: Ο Πρωθυπουργός είχε ρίξει το φιτίλι για δηµοψήφισµα. Η φωτιά έφτασε ως τις Κάννες, όταν ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης κλήθηκε επειγόντως στη Διάσκεψη των G8. Εκεί κατέγραψε ο δηµοσιογράφος Peter Spiegel ότι είδαν τη Μέρκελ να κλαίει.

Mr Representative of the European Commission in Greece, could I have your assessment on the referendum? Διακρίνω καθαρά και απευθείας στην τηλεφωνική γραµµή τον Πρόεδρο Μπαρόζο…

Η άποψή µου, κύριε Πρόεδρε, είναι ότι θα έπρεπε να υπάρξει πολιτική συναίνεση, κάτι που δεν συµβαίνει εδώ, και τυχόν δηµοψήφισµα θα µας οδηγήσει πιθανότατα εκτός ευρωζώνης.

Δεκατέσσερις µήνες ακριβώς µετά την άφιξή µου στην Αθήνα, έζησα µία από τις χειρότερες βραδιές. Η Αθήνα στις φλόγες, τα σινεµά Αττικόν και Απόλλων που τόσο αγάπησα νέος, σαν µαθητής και φοιτητής της Νοµικής αργότερα, δεν υπήρχαν πια. Στάχτη, εικόνες χίλιες λέξεις ταξιδεύουν παντού. Κατακλύζοµαι από αιτήµατα ξένων δηµοσιογράφων που θέλουν να ξέρουν αν… όλα τελείωσαν. Δεν µας γνωρίζουν καλά εµάς τους Ελληνες, βλέπετε, αλλά και εκείνοι που µας γνωρίζουν αγνοούν πόσο ακούραστοι είµαστε σαν λαός. Μετά την τραγωδία, ξαναστεκόµαστε στα πόδια µας. Μετά τα αποκαΐδια, τα κύτταρά µας αναπλάθονται.

Τον Μάρτιο habemus νέο µνηµόνιο και κούρεµα του χρέους υπό την καθοδήγηση ενός τεχνοκράτη-Πρωθυπουργού, που κατείχε µε κάθε λεπτοµέρεια τα ζητούµενα ως πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Ενώ όµως πολλοί συµφωνούσαν ότι είναι ο σωστός άνθρωπος to do this job, µέσα µου έλεγα ότι δεν υπάρχει περίπτωση µια τόσο πολιτικo-κοµµατικοποιηµένη κοινωνία να µείνει µε σταυρωµένα χέρια και να δώσει πάσο σε έναν µη πολιτικό για διάστηµα µεγαλύτερο από λίγους µήνες.

Πάµε σε διπλές εκλογές µε υπηρεσιακό Πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Πικραµµένο, µια ευχάριστη αποκάλυψη από κάθε άποψη: εύστροφος, µορφωµένος, πολύγλωσσος, µε δεινές οργανωτικές και διπλωµατικές ικανότητες, το όνοµά του θα συµπεριλαµβάνεται στη σύντοµη λίστα των επιτυχηµένων πρωθυπουργών της νεότερης ιστορίας µας.

Εχουµε εκλεγµένο νέο Πρωθυπουργό. Μας εξέπληξε. Πριν αναλάβει, οι σχέσεις του µε την Επιτροπή ήταν οριακές. Ευτυχώς υπήρχαν οι δυο φιλοευρωπαίοι Αντιπρόεδροι του κόµµατός του, οι οποίοι κράτησαν, στα πέτρινα χρόνια του αντιµνηµονιακού µένους, τον άρρηκτο κρίκο µε την «παράταξη που έβαλε την Ελλάδα στην Ευρώπη».

Η συνέχεια ήταν τελείως διαφορετική. Ο Πρωθυπουργός εισάκουσε τον Πρόεδρο της Eπιτροπής ο οποίος, µόλις µπήκαµε στο γραφείο του στο Μαξίµου, τέλος Ιουλίου, τον συµβούλευσε, πριν ζητήσει να διαπραγµατευθεί νέους όρους, να εφαρµόσει τα συµφωνηµένα, γιατί η χώρα κινδύνευε µε Grexit.

Ακολούθησε µια µακρά περίοδος δύο ετών, οπότε η χώρα αποκατέστησε τη χαµένη αξιοπιστία της, µε πολύ δύσκολες αποφάσεις, οι οποίες ωστόσο κατέστησαν για πρώτη φορά ορατή την έξοδό µας από τον λαβύρινθο. Η ιστορία µέχρι στιγµής δεν δικαιώνει όσους ήταν στο τιµόνι αυτήν την περίοδο.

Οι δεκαπέντε µήνες που δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή µου. Εγώ και 11 εκατοµµύρια Ελληνες µαζί.

Ο νέος Πρωθυπουργός ήρθε µε την ακλόνητη δύναµη των νιάτων και µέγα πάθος. Η νέα κυβέρνηση αναλάµβανε τη στιγµή που όλο το προηγούµενο πολιτικοοικονοµικό σύστηµα είχε καταρρεύσει. Η ύστατη προσπάθεια της αποχωρούσας «αστικής» συγκυβέρνησης, αν και επιτυχηµένη, δεν επιβίωσε.

Επί ένα εξάµηνο ήµουν κοµµένος στα δυο. Μια εγκεφαλική και συναισθηµατική διχοτόµηση άνευ προηγουµένου. Οι Ευρωπαίοι που εκπροσωπούσα ζητούσαν και είχαν live reports για τις συζητήσεις στη Βουλή τις οποίες παρακολουθούσα ξενυχτώντας µε τους άοκνους συναδέλφους µου. Αναλύαµε ως τα χαράµατα τις θέσεις των κυβερνώντων, τον αντίκτυπο στον ελληνικό λαό, και τανάπαλιν, τις θέσεις των υπόλοιπων κοµµάτων…

Οι φράσεις «διακοµµατική συναίνεση» ή «κοινοκτηµοσύνη του µνηµονίου» για το καλό του τόπου απουσίαζαν, ενώ η κυβέρνηση αποπειράθηκε επί µήνες να διαπραγµατευθεί νέους όρους. Η Ευρώπη είχε βάλει τους δικούς της και δεν µπορούσαν να αλλάξουν ριζικά: είχαµε κάνει εκλογές και είχαµε αναδείξει νέα κυβέρνηση που ήθελε να τα αλλάξει όλα.

Αλλά και οι άλλες χώρες κι αυτές δηµοκρατίες ήταν, και δεν καταφέρναµε να τις πείσουµε. Η καινοφανής προσέγγιση των διαπραγµατευτών και το στιλ «χωρίς γραβάτα» γέννησαν πάντως στην Ευρώπη ένα κύµα συµπάθειας. Η κάθε πλευρά πίεζε, και εγώ έκανα το εκκρεµές.

Προσπαθούσα να εξηγήσω στη νέα κυβερνητική οµάδα, να συµβουλεύσω, να βοηθήσω, αν και έβρισκα αρκετές πόρτες κλειστές στο α’ εξάµηνο.

Οι πόρτες άνοιξαν ξανά στο β’ εξάµηνο και ειδικά µετά τις εκλογές του Σεπτεµβρίου. Στο ενδιάµεσο, ζήσαµε βραδιές µεγάλου φόβου και απογοήτευσης όταν ακραίοι διαδηλωτές έκαναν σάλτο στα µπαλκόνια των γραφείων µας, έριχναν κόκκινες µπογιές και έκαιγαν σηµαίες επανειληµµένα. Εχοντας την ευθύνη της σωµατικής ακεραιότητας των συναδέλφων µου, έζησα µια από τις δυσκολότερες στιγµές της επαγγελµατικής µου πορείας.

#menoumevropi: Το tweet «We are staying in Europe» της Αντιπροσωπείας οδήγησε σε εκατοντάδες retweets, πιο πολλά από του Robbie Williams που η συναυλία του συνέπεσε τότε στην Αθήνα! Η Πρόεδρος της Βουλής µού επετέθη ονοµαστικά για «πολιτική παρέµβαση» στα βραδινά δελτία ειδήσεων, σαν να µπορούσα, εγώ ο Εκπρόσωπος της ΕΕ, να υποστηρίξω άλλη θέση από το «µένουµε Ευρώπη»!

Ο νέος Πρόεδρος της Κοµισιόν, ο Jean-Claude Juncker, το πήρε πάνω του, το πήρε προσωπικά και µε αφοσίωση το ελληνικό ζήτηµα. Ενεπλάκη ο ίδιος στη διαπραγµάτευση καλλιεργώντας φιλικό κλίµα.

Νοέµβριος 2012
Η συνάντηση Ράιχενμπαχ -Γλέζου

Αν ήταν σκληρές ή δύσκολες οι περισσότερες µέρες, µια στιγµή έφτασε για να αισθανθώ ότι άξιζε να είµαι εδώ σε τόσο χαλεπούς καιρούς: Η στιγµή που ο «κακός» Γερµανός Χορστ Ράιχενµπαχ επισκέφθηκε τον αγωνιστή Μανόλη Γλέζο στο σπίτι του. Εκλαιγαν και οι δυο. Εµειναν αγκαλιασµένοι για πολλή ώρα. Ο καλός φίλος µου Γιάννης Μηλιός κι εγώ, οι µόνοι παρόντες,
αισθανθήκαµε αµηχανία, αλλά και καµάρι για αυτούς τους δυο άνδρες που ξεπέρασαν κάθε προκατάληψη, στερεότυπο ή µισαλλοδοξία, και άφησαν τις καρδιές δυο Ευρωπαίων να µιλήσουν. Η αφιέρωση του Ράιχενµπαχ στον Μανόλη Γλέζο τα λέει όλα, αφού τον χαρακτήρισε ως τον αδερφό που δεν είχε. Οι Γερµανοί κατακτητές είχαν εκτελέσει τον Νίκο, τον µοναδικό αδερφό του Μανόλη Γλέζου, τον Μάιο του 1944.

Dear Manolis,
My favorite piano-CD starts with the piece «On the departure of a brother» and I think of your brother, I never had one. Thank you for our encounter
Yours
Horst

Ιούνιος 2014
Επιβράβευση με κόμποστο στομάχι

Η επιβράβευση µάλλον της αντοχής µου από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν τόσο γλυκόπικρη που σχεδόν ντρεπόµουν να το πω. Να πω δηλαδή ότι µε κάλεσε για να µου ανακοινώσει αυτοπροσώπως ότι η Κοµισιόν µε προήγαγε στον υψηλότερο υπηρεσιακό βαθµό του Γενικού Διευθυντή. Η τιµή ήταν µεγάλη. Η σκληρή δουλειά είχε την αναγνώρισή της. Ο κόµπος στο στοµάχι µου όµως ήταν εκεί καθ’ όλη τη διάρκεια της σύντοµης και τόσο συγκινητικής στιγµής, αφού η χώρα µου δεν έπαυε να υποφέρει πολύ…

Πώς απετράπη το Grexit μετά το «Οχι»

Το τηλεφώνημα από τις Βρυξέλλες, οι συνεννοήσεις με τον Πρόεδρο της Δηµοκρατίας και το Συμβούλιο Αρχηγών

Οταν έπεσε στο τραπέζι η λέξη δηµοψήφισµα από τον Πρωθυπουργό και οδηγηθήκαµε στο γνωστό αποτέλεσµα µε την υπερψήφιση του «Οχι», έζησα µια αλησµόνητη νύχτα… Γύρω στις 10 το βράδυ χτύπησε το τηλέφωνο από τις Βρυξέλλες και άναυδος κατάλαβα ότι διακυβευόταν η παραµονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη αλλά ακόµα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Αρχίζω τα τηλέφωνα. Στο Μαξίµου κατ’ αρχάς, όπου, ενώ φυσικά επικρατεί ενθουσιασµός, καλούµαι να µεταφέρω τα δυσάρεστα. Ερµηνεύοντας την παγωµάρα που ο Γιάνης Βαρουφάκης λίγο αργότερα διαπίστωσε εκεί, το µήνυµα είχε πράγµατι διαβιβαστεί και το «ζύγιζαν».

Συνεχίζω, µε πυρετό στην κυριολεξία και όντας σε εξαιρετικά δεινή θέση, την προσπάθεια µε τον Πρόεδρο της Δηµοκρατίας ώστε να γίνει αντιληπτό το πώς εκλαµβανόταν εκτός Ελλάδας το συνταρακτικό «Οχι». Προς µεγάλη µου ανακούφιση, µε ακούει µε µεγάλη προσοχή και κατανόηση.

Το ηθικό µου αναπτερώνεται. Αποδύεται σε εκστρατεία για την παραµονή µας στην ΕΕ: Συγκαλεί συµβούλιο πολιτικών αρχηγών, όπου, υπό τη δαµόκλειο σπάθη της διπλής εξόδου, χαράσσεται επιτέλους εθνική γραµµή σωτηρίας.

Ενα καυτό καλοκαίρι ακολούθησε, µε ουρές των πολιτών στις τράπεζες λόγω capital controls, τον χρόνο να τρέχει αδυσώπητα, τον Πρωθυπουργό να χάνει τους ασυµβίβαστους µε τα δεδοµένα συντρόφους του, υπουργούς, Πρόεδρο της Βουλής, και τελικά να προκηρύσσει εκλογές.

Ως Ελληνας και ως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν έπαψα ποτέ να έχω την ίδια άποψη, την εξής µία:
µαγικές λύσεις για την Ελλάδα δεν υπάρχουν, η Ελλάδα έπρεπε να αλλάξει όσο και αν αυτό ήταν σκληρό, διχαστικό, αιµατηρό. Η προσαρµογή της χώρας στο ευρωπαϊκό µοντέλο διακυβέρνησης έπρεπε επιτέλους να γίνει.
Το άλλο που εξηγούσα ήταν ότι το κράτος εξακολουθούσε να είναι απόλυτα αναποτελεσµατικό.
Τα µνηµόνια και οι θυσίες των συµπατριωτών µου δεν είχαν καταφέρει να το αλλάξουν ώστε να δουλεύει σε όφελός τους.

«Το Μνηµόνιο 3 είναι πια γεγονός»

Το αντίθετο. Το Μνηµόνιο 3 είναι πια γεγονός, ενώ οι υπογραφές για τις ιδιωτικοποιήσεις σφράγιζαν το τέλος µιας πορείας που δεν θα είχε επιστροφή.

Τίτλοι τέλους σε µια χώρα αιώνια σαν την Ελλάδα δεν υπάρχουν. Δεν θα ήθελα να µεµψιµοιρώ. Τη στιγµή που κλείνω αυτό το κείµενο, ο κολοσσός που λέγεται Μεγάλη Βρετανία αποκόπτεται από την Ενωµένη Ευρώπη µε θραύσµατα του διχασµού της να διασκορπίζονται ως τα highlands της Σκωτίας και τα docks της Βόρειας Ιρλανδίας όπου κατασκευάστηκε ο… «Τιτανικός».

Ο λαϊκισµός οδήγησε εκεί έναν Γολιάθ! Ενας Δαβίδ σαν την Ελλάδα µαζεύει τα κοµµάτια του, συµφιλιώνεται επιτέλους µετά από 70 χρόνια, και η Αριστερά παίρνει κι αυτή το δικό της µερίδιο στην εξουσία.

Τέλος του Ιουνίου του 2016 ο Jean-Claude Juncker επισκεπτόταν την Αθήνα επισφραγίζοντας έτσι το almost happy end µιας «σκληρής» χρονιάς και επτά ετών φαγούρας, µε τα µνηµόνια να αιµοδοτούν αν µη τι άλλο τη συνέχεια της Ελλάδας!

Μήπως, αναλογίζοµαι, το αµπέλι, η ελιά ξαναβγάλουν ρίζες και το καράβι γίνει καλοτάξιδο;