Η επικίνδυνη τουρκική κρατική προσπάθεια αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο συνδέεται με τις τουρκικές μεγαλοϊδεατικές φαντασιώσεις να καταστήσουν τη χώρα τους περιφερειακή δύναμη η οποία θα ελέγχει οδούς διέλευσης ενέργειας, ναυτικών δυνάμεων και εμπορευμάτων. Όμως ο τουρκικός τυχοδιωκτισμός σε αυτό το μέτωπο θέτει σε άμεσο κίνδυνο την ενότητα του ΝΑΤΟ και περιορίζει την ικανότητά του να αντιμετωπίζει τις απειλές προς τα δυτικά συμφέροντα. Επιπλέον μια ηγεμονική, αναθεωρητική και ανεξέλεγκτη Τουρκία συνιστά μείζονα απειλή για τα συμφέροντα ολόκληρης της Ευρώπης. Δεν είναι όμως μόνο αυτό.
Η τουρκική αναθεωρητική πολιτική προς την Ελλάδα συνιστά επίσης απειλή κατά του συμβολικού κέντρου του Ευρωπαϊκού και Δυτικού πολιτισμού και κατά της έννοιας της ελευθερίας. Το τουρκοσουνιτικό καθεστώς με τις πρακτικές του επιχειρεί να απαξιώσει ότι σημαντικότερο δημιούργησε ο δυτικό κόσμος με επίκεντρο την Ελλάδα, τη δημοκρατία.
Δεν θα πρέπει καθόλου να υποτιμάται η ισχύς των πολιτισμικών κωδίκων και η επιρροή τους στη διαμόρφωση πολιτικών αντιλήψεων και στάσεων. Το συμβολικό κεφάλαιο της Ελλάδας είναι ακόμα ισχυρό παρά τις οικονομικές περιπέτειες των τελευταίων ετών. Αντίθετα η Τουρκία δεν διαθέτει κανένα απολύτως συμβολικό κεφάλαιο και είναι εντελώς ταυτισμένη με τον αυταρχισμό και τη βία. Στο χρηματιστήριο των συμβολικών δυτικών αξιών η Ελλάδα είναι υπερδύναμη και η Τουρκία νάνος.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, ανάμεσα στα άλλα, είναι και αντανάκλαση της αντιπαράθεσης δύο εντελώς διαφορετικών κόσμων, τρόπων αντίληψης της ζωής και του ανθρώπινου συνυπάρχειν στην ανατολική Μεσόγειο. Είναι μια αντιπαράθεση μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού, ελευθερίας και καταπίεσης.
Μην ξεχνούμε ότι ένα μεγάλο κομμάτι της νέας γενιάς της γειτονικής χώρας εμπνέεται και επιθυμεί να ζήσει «ελληνικά και ευρωπαϊκά», δηλαδή σε καθεστώς δημοκρατίας. Αυτή η έντονη επιθυμία αντανακλάται ξεκάθαρα στα αποτελέσματα του πρόσφατου δημοψηφίσματος, στα κείμενα και στις τέχνες νέων διανοουμένων, κοινωνικών επιστημόνων, φοιτητών και καλλιτεχνών, στο φεμινιστικό και LGBT κίνημα, στον τρόπο ζωής εκατομμυρίων πολιτών της Τουρκίας, σε διάφορα κοινωνικά δίκτυα, στην αυξημένη ζήτηση για εκμάθηση ελληνικών, αλλά και στις συχνές επισκέψεις πολλών από αυτούς στην Ελλάδα. Ερχόμενοι στη χώρα μας δεν ενδιαφέρονται να επισκεφτούν ούτε το «σπίτι του Ατατούρκ» ούτε κάποιο οθωμανικό μνημείο. Αντίθετα, αναζητούν κυρίως ελληνικά μουσεία, πανηγύρια και συναυλίες, γνωριμία με τους κατοίκους, ενδύματα, εστιατόρια, μπαρ, παραλίες, φλερτ, ελευθερία, τρόπο και νόημα ζωής…
Στη γειτονική Τουρκία οι νέοι δεν διαβάζουν μόνο το Κοράνι. Είναι πλέον αρκετές χιλιάδες αυτοί οι οποίοι, λόγω σπουδών, διαβάζουν και εμπνέονται από την ελληνική φιλοσοφία. Σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες στις βορειοανατολικές και δυτικές περιφέρειες γίνεται μόδα η ακρόαση παλιάς ελληνικής μουσικής από τα μικρασιατικά παράλια και τον Πόντο.
Σταδιακά μορφοποιείται μια νέα αντίληψη σε κύκλους νέων ιστορικών και ερευνητών που αντιμετωπίζει κριτικά το ζήτημα των πολιτικών μαζικών εκκαθαρίσεων και γενοκτονίας έναντι των χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής από τους Νεότουρκους και τους κεμαλικούς. Το ενδιαφέρον των νέων, εκκοσμικευμένων Τούρκων πολιτών για την ορθόδοξη πνευματικότητα και για την ιστορία της Καππαδοκίας, την πάλαι ποτέ silicon valley της ελληνικής θεολογίας, παρουσιάζει άνοδο.
Η αρχαιολογία αποτελεί, αν και με προβλήματα, μια διακριτή πλέον συνιστώσα της ακαδημαϊκής ζωής της γειτονικής χώρας. Τα απομεινάρια της ελληνικής παρουσίας στο μικρασιατικό χώρο- αρχαία και χριστιανικά μνημεία μέχρι παλιές ιδιωτικές κατοικίες και δημόσια κτήρια- αποτελούν αντικείμενο αυξημένου κοινωνικού ενδιαφέροντος και σημείο αναφοράς για την αναδιαμόρφωση της τοπικής μνήμης και ταυτότητας των νέων διαφόρων περιοχών για τους οποίους η τουρκο-ισλαμική σύνθεση δεν αποτελεί πόλο ιδεολογικής έλξης και συναισθηματικής ταύτισης. Αυτά που περιγράφω είναι μια άλλη, νεανική και «φιλελληνική Τουρκία» η οποία μας καλεί να συνεργαστούμε. Όμως, δυστυχώς, το ελληνικό soft power αν και υπαρκτό, παραμένει μέχρι στιγμής ανεκμετάλλευτο…
Ο κ. Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτορας ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Princeton και διεξάγει επιτόπια έρευνα στην Τουρκία.
