Κάν’ το όπως ο ανανάς

Η διαθεσιμότητα του διαρκώς συρρικνούμενου νερού άρδευσης κυρίως από τον ανταγωνισμό του από το νερό ύδρευσης των αστικών κέντρων, και ιδιαίτερα των τουριστικών χωρών, όπου απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού, και μάλιστα τους θερινούς μήνες, μειώνεται. Οι επερχόμενες κλιματικές αλλαγές θα οξύνουν το πρόβλημα. Διαφαίνεται λοιπόν πως η σημαντικότερη πρόκληση για τη γεωργία μας είναι η εξοικονόμηση του νερού άρδευσης. Εχω πρόσφατα υποστηρίξει καλύτερης διαχείρισης και εξοικονόμησης πολιτικές, όπως α) η στροφή από τα υπόγεια στα επιφανειακά νερά των χειμάρρων, ποταμών κ.λπ. που πλημμυρίζουν (με πολλαπλά φράγματα και λιμνοδεξαμενές), β) η στροφή προς χειμερινές καλλιέργειες, γ) η προτίμηση ντόπιων ειδών που σε σύγκριση με ξενόφερτα από βροχερά μέρη απαιτούν λιγότερο νερό, δ) η προτίμηση πολυετών καλλιεργειών, όπως δέντρα, αμπέλια, τριφύλλια, από τις ετήσιες, ε) οι βελτιωμένες τεχνολογίες άρδευσης (στάγδην κ.λπ.), που μπορούν επίσης να βοηθήσουν πολυετείς καλλιέργειες, όπως τα δέντρα.

Στις λύσεις καλύτερης διαχείρισης και εξοικονόμησης νερού πρέπει να προσθέσουμε τις δυνατότητες μείωσης των αναγκών των ίδιων των φυτών, που οι βελτιωμένες σημερινές καλλιεργούμενες ποικιλίες –ειδικά ξενόφερτων καλλιεργειών, όπως καλαμπόκι, ντομάτες, βαμβάκι, πιπεριές κ.ά. –είναι «σπάταλες» σε νερό. Η σύγχρονη επιστήμη φανερώνει πλέον τέτοιες δυνατότητες λύσεων. Δυστυχώς, όπως συνέβη και με τις υπόλοιπες εισροές, με την πεποίθηση ότι όλες οι εισροές θα είναι εσαεί διαθέσιμες για τις καλλιέργειες, κάναμε τα φυτά γαλαντόμα, απωλέσθησαν πολλά γονίδιά τους που τα καθιστούσαν ικανά να τα καταφέρνουν μόνα τους στη φύση.

Αυτό μάς το επιβεβαιώνει η φύση. Γιατί πράγματι υπάρχουν είδη της οικογένειας ανανά που το καταφέρνουν. Προερχόμενα από σχεδόν ερημικές περιοχές της Νότιας Αμερικής, πριν από την εξημέρωση και την εξάπλωσή τους παντού, είναι ικανά να αποδίδουν με πολύ λιγότερο νερό. Αν π.χ. πούμε ότι η ντομάτα χρειάζεται 100 λίτρα νερό και το καλαμπόκι 85 λίτρα, οι ανανάδες χρειάζονται 12 για να παράξουν 1 κιλό καρπό. Δηλαδή 85%-90% λιγότερο νερό. μπορεί δηλαδή να βελτιωθούν φυτά για μεγάλες παραγωγές με πολύ λιγότερο νερό. Πώς τα καταφέρνει όμως;

Τα φυτά τρέφονται με το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει μπόλικο στην ατμόσφαιρα, κατακρατούν τον άνθρακα και απελευθερώνουν το οξυγόνο. Ετσι καθαρίζουν την ατμόσφαιρα και τη γεμίζουν οξυγόνο. Με τα εκατομμύρια στομάτια των φύλλων τους (ορατά στα μικροσκόπια), ορθάνοιχτα όλη την ημέρα, φυτά όπως η ντομάτα παίρνουν διοξείδιο και απελευθερώνουν οξυγόνο αξιοποιώντας τον ήλιο για την απαιτούμενη ενέργεια (φωτοσύνθεση). Με ανοιχτά τα στομάτιά τους όμως στον καυτερό ήλιο, τα φυτά χάνουν το νερό τους και αν δεν ποτιστούν μαραίνονται. Ειδικά το καλοκαίρι. Φυτά σαν την ντομάτα απαιτούν γι’ αυτό πολύ νερό. Ορισμένα φυτά, όπως το καλαμπόκι, ξεχωρίζοντας σε άλλα κύτταρα τη φωτοσύνθεση και σε άλλα την αξιοποίηση του δεσμευμένου άνθρακα, μετριάζουν το πρόβλημα του νερού. Οι έξυπνοι ανανάδες ξεχώρισαν τις δύο αυτές διεργασίες όχι στον χώρο (όπως το καλαμπόκι) αλλά στον χρόνο. Αξιοποιούν τον ήλιο την ημέρα αλλά ανοίγουν τα στομάτιά τους μόνο τη νύχτα (με τη δροσιά) για να «φάνε» τον άνθρακα της ατμόσφαιρας. Αυτή είναι η καινοτομία τους και έτσι τα καταφέρνουν με πολύ λιγότερο νερό.

Ουσιαστικά αλλάζουν τον 24ωρο ρυθμό έκφρασης των γονιδίων τους που εκφράζονται μέρα ή νύχτα. Κάνοντας εκατοντάδες γονίδια της μέρας να δουλεύουν νύχτα. Οι επιστήμονες θεωρούσαν αδιανόητο ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο. Οι ανανάδες έδειξαν και πάλι τη λύση: αντί να αλλάξει τους ρυθμιστικούς διακόπτες στα εκατοντάδες απαραίτητα γονίδια, άλλαξε ένα μόνο στοιχείο (γράμμα) στον ρυθμιστή τους μετατρέποντας τον από ημερήσιο σε νυχτερινό. Κάτι σαν τη λέξη «κακός» που με αλλαγή ενός γράμματος γίνεται «καλός» στον κώδικα της γλώσσας μας.

Oι ανανάδες άλλαξαν δηλαδή τον βιορυθμό του λοχαγού. Μόλις το ξυπνητήρι του τον σηκώσει τη νύχτα και χτυπήσει η σάλπιγγα του «εγέρθητι» όλα τα γονίδια-φαντάροι σηκώνονται και τρέχουν στο στρατόπεδο νυχτιάτικα. Με τις σημερινές μάλιστα τεχνολογίες που έδωσαν τη δυνατότητα επαναστοιχειθέτησης ενός στοιχείου (γράμματος) στο DNA και των φυτών (χάρη κυρίως στις προόδους της ιατρικής κοινότητας να επαναστοιχειοθετήσει το γράμμα που μετατρέπει κάποιο κύτταρό μας από υγιές σε καρκινικό προκειμένου να το επαναφέρει στην αρχική υγιή του μορφή χωρίς φάρμακα και εγχειρήσεις!) θα δούμε σύντομα βελτίωση της αντοχής των φυτών στην ξηρασία.

Να λοιπόν που η «δίαιτα του ανανά» από ανέκδοτο θα γίνει σωτήρας της γεωργίας.

Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.