Πώς τσουνάμι από παγετώνες «σμίλεψαν» τη Γη

Ο μεγάλος κατακλυσμός που περιγράφουν τόσοι αρχαίοι πολιτισμοί και ιερά κείμενα ίσως να ήταν τελικά βιβλικών διαστάσεων κύματα από άλλοτε παγωμένο νερό. Αυτή η εικόνα αναδεικνύεται από μια νέα θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι κατά διαστήματα στις παγετώδεις περιόδους, όταν η θερμοκρασία ανέβαινε αρκετά ώστε να λιώσει σε έναν βαθμό τους πάγους, όγκοι νερού πελώριοι σαν βουνά κατέβαιναν με ορμή από τους παγετώνες και έτρεχαν χιλιόμετρα μακριά, παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά τους και προκαλώντας γεωλογικές ανακατατάξεις. Η επέλαση τέτοιων γιγαντιαίων κυμάτων μπορεί μάλιστα, σύμφωνα με τον εμπνευστή της νέας θεωρίας, να εξηγήσει πολλούς «παράξενους» σχηματισμούς –μεταξύ αυτών τα κοιτάσματα λιγνίτη στη Μεγαλόπολη και, ενδεχομένως, τα Μετέωρα.

Από την έναρξη της Τεταρτογενούς Περιόδου και καθ’ όλη τη διάρκεια του Πλειστόκαινου (της γεωλογικής εποχής που προηγήθηκε του «θερμού» Ολόκαινου, που διανύουμε σήμερα) το μεγαλύτερο τμήμα της Γης ήταν καλυμμένο από πάγους. Στην Εποχή των Παγετώνων, όπως είναι επίσης γνωστή, οι θερμοκρασίες δεν ήταν πάντα… παγερές.

Αντιθέτως, ανάμεσα στα ψυχρά υπήρχαν ενδιάμεσα θερμά στάδια τα οποία δεν ήταν μεν ικανά να εξαφανίσουν εντελώς τους πάγους αλλά τους έκαναν να λιώνουν σε έναν βαθμό. Τα νερά από αυτή την τήξη σχημάτιζαν συχνά στην επιφάνεια των παγετώνων μεγάλες «υπερπαγετωνικές» λίμνες. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Hydrology: Current Research» ο Πολ ΛαΒιολέττε από το Ιδρυμα Starburst δείχνει πώς αυτές οι λίμνες μπορούσαν, όταν η θερμοκρασία ανέβαινε αρκετά, να παραγάγουν τεράστια καταστροφικά κύματα.

Στο σχετικό άρθρο του ο ερευνητής δείχνει ότι αν μια λίμνη που βρισκόταν κοντά στην κορυφή του παγετώνα άδειαζε ξαφνικά εξαιτίας κάποιας ρωγμής στα τοιχώματα από πάγο που τη συγκρατούσαν, το νερό που θα αποδεσμευόταν μαζικά θα μπορούσε να πυροδοτήσει το άδειασμα και άλλων λιμνών που θα έβρισκε στον δρόμο του κυλώντας προς τα κάτω στην επιφάνεια του παγετώνα. Ετσι θα δημιουργούσε ένα κύμα –ένα παγετωνικό κύμα –το οποίο, χάρη στο φαινόμενο ντόμινο, θα μεγάλωνε συνεχώς: όταν θα κατέβαινε πια στην άκρη του παγετώνα, όπως υπολόγισε ο ερευνητής, θα έφθανε να έχει ύψος ως και 300 μ. και να κινείται με ταχύτητα 900 χλμ. την ώρα. Κάθε μέτρο του μετώπου του κύματος θα είχε κινητική ενέργεια ισοδύναμη με 12 εκατομμύρια τόνους ΤΝΤ, η οποία θα του επέτρεπε να περάσει επάνω από βουνά ύψους ίσως και 1.500 μ. και να κινηθεί πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα έξω από την άκρη του παγετώνα. «Εμοιαζε κάπως με το τσουνάμι στην ταινία «2012», μόνο που εκείνο είχε προκληθεί από άλλη αιτία, ήταν σεισμικό κύμα» λέει ο κ. ΛαΒιολέττε στο «Βήμα». «Και οπωσδήποτε τα παγετωνικά κύματα δεν θα μπορούσαν να περάσουν πάνω από τα Ιμαλάια, όπως στην ταινία, δεν είχαν τόσο μεγάλη ορμή».

Ο επιστήμονας υποστηρίζει ότι αυτά τα θηριώδη κύματα θα πρέπει να σχηματίστηκαν πολλές φορές κατά τη διάρκεια των ενδιάμεσων θερμών σταδίων της Εποχής των Παγετώνων και σίγουρα προς το τέλος της. «Ενα τέτοιο παγετωνικό κύμα θα πρέπει να σημειώθηκε περίπου την εποχή που αναφέρει ο Πλάτων, δηλαδή πριν από περίπου 11.600 χρόνια» τονίζει. Και προσθέτει πως το φαινόμενο αυτό, το οποίο δεν μπορεί να επαναληφθεί σήμερα εφόσον δεν διανύουμε μια παγετώδη περίοδο, έρχεται να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήματα που μένουν ανοιχτά. Μπορεί να εξηγήσει, όπως αναφέρει, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εναποθέσεων στο μόνιμα παγωμένο έδαφος της Σιβηρίας και της Αλάσκας: πώς δηλαδή κάποιες εναποθέσεις βρίσκονται σε ύψος 650 μ. επάνω από το υποκείμενο έδαφος και γιατί ανάμεσά τους βρίσκονται κομματιασμένα τα κατάλοιπα πολλών θηλαστικών του Πλειστόκαινου που σήμερα έχουν εξαφανιστεί. Επίσης μπορεί να ερμηνεύσει τον σχηματισμό των λεγόμενων «drumlins», χαρακτηριστικών λόφων στη Βόρεια Αμερική, καθώς και το πώς κατάλοιπα από τη στεριά έχουν βρεθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στη μέση του Ατλαντικού, σχηματίζοντας τα λεγόμενα «στρώματα του Χάινριχ», για τα οποία η ερμηνεία ότι μεταφέρθηκαν εκεί από παγόβουνα δεν είναι ικανοποιητική.

Τέλος, όπως τονίζει ο ερευνητής, τα παγετωνικά κύματα μπορούν να προσφέρουν μια εξήγηση για τον σχηματισμό πολλών κοιτασμάτων λιγνίτη στη Βόρεια Αμερική, στη Σιβηρία και στην Ευρώπη –μεταξύ αυτών και στη Μεγαλόπολη. Τα κοιτάσματα λιγνίτη της Μεγαλόπολης βρίσκονται σε υψόμετρο περίπου 400 μ. επάνω από τη στάθμη της θάλασσας και περιβάλλονται από βουνά που φθάνουν σε ύψος τα 1.500 μ. Ο λιγνίτης φαίνεται να έχει κονιορτοποιηθεί από βίαιες δυνάμεις και να έχει εναποτεθεί στη λεκάνη της Μεγαλόπολης με καταστροφικό τρόπο. «Η συγκεκριμένη μελέτη έχει γίνει από το 1980, οπότε είδα εκεί ότι τα υλικά έχουν εναποτεθεί ξαφνικά και καταστροφικά» λέει. «Φαίνεται αυτό να έχει γίνει από νερό, επειδή τα δέντρα και τα φυτικά υλικά έχουν σπρωχτεί προς τα επάνω από τρομακτικές δυνάμεις. Βρίσκουμε τα βαρύτερα υλικά προς τα κάτω και τα ελαφρύτερα πιο πάνω, κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι θάφτηκαν ξαφνικά, αφού τα ελαφρύτερα υλικά επιπλέουν».

Αλλοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ως τώρα ότι κάποια κοιτάσματα λιγνίτη –π.χ. στη Βολιβία –έχουν σχηματιστεί από νερό που προέκυψε από την τήξη παγετώνων. Στην περίπτωση της Μεγαλόπολης, όπως υποστηρίζει ο κ. ΛαΒιολέττε στη μελέτη του, το παγετωνικό κύμα που «έστρωσε» τον λιγνίτη ταξίδεψε πολύ μακριά, περίπου 1.200 χιλιόμετρα. «Κατά την Εποχή των Παγετώνων το παγοκάλυμμα έφθανε ως τα νότια της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Τα κύματα κατέβηκαν από εκείνη την άκρη του παγετώνα και, περνώντας από τα Βαλκάνια, έφθασαν ως τη Μεγαλόπολη για να σχηματίσουν τις εναποθέσεις του λιγνίτη» λέει ο ερευνητής.

Επίσης ο κ. ΛαΒιολέττε υποπτεύεται ότι τα ίδια ορμητικά κύματα των παγετώνων έχουν «επισκεφθεί» πολλές φορές στο μακρινό παρελθόν τον θεσσαλικό κάμπο. «Η περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Λάρισα και πολλές άλλες πόλεις στην Εποχή των Παγετώνων καλυπτόταν σύμφωνα με τους γεωλόγους από μια λίμνη» αναφέρει. «Η παρουσία αυτής της λίμνης είναι ωστόσο προβληματική γιατί το νερό που κάλυπτε την ξηρά θα έπρεπε κανονικά να πέφτει προς τη θάλασσα και όχι να μένει στάσιμο, αφού πλάι στον Ολυμπο υπάρχει ένα φαράγγι το οποίο φθάνει ως τη θάλασσα». Κάποιοι γεωλόγοι έχουν προτείνει την ερμηνεία ότι στην παγετώδη περίοδο το φαράγγι αυτό με κάποιον τρόπο είχε μπλοκαριστεί, εμποδίζοντας το νερό να κυλήσει στη θάλασσα. Ο κ. ΛαΒιολέττε εξετάζει ωστόσο τώρα μιαν άλλη εκδοχή.

«Η θεωρία μου είναι ότι το νερό που σχημάτιζε αυτή την αρχαία λίμνη ερχόταν από τον παγετώνα στα βόρεια όταν απελευθερώνονταν αυτά τα παγετωνικά κύματα» εξηγεί ο ερευνητής. «Κάθε φορά που κατέβαινε ένα παγετωνικό κύμα από τον Βορρά, η λεκάνη γέμιζε. Ετσι, παρά την εμφανή οδό απορροής προς τη θάλασσα η λίμνη της Θεσσαλίας μπορούσε να διατηρείται, σχηματίζοντας τις εναποθέσεις άμμου που βρίσκουμε στα βουνά γύρω από τη Λάρισα». Οπως υπογραμμίζει, ακόμη δεν έχει κάνει γεωλογική μελέτη της περιοχής ούτε κάποια σχετική δημοσίευση, όμως από τις επισκέψεις του εκεί έχει την αίσθηση ότι η θεωρία των παγετωνικών κυμάτων έχει να πει κάτι και σε αυτή την περίπτωση. «Αν παρατηρήσετε τα Μετέωρα, στο δυτικό άκρο της λεκάνης της Θεσσαλίας, θα δείτε πως επιδεικνύουν άφθονα στοιχεία υπέρ του ότι μεγάλες πλημμύρες έχουν περάσει από αυτή την περιοχή κατά την τελευταία Εποχή των Παγετώνων» τονίζει. «Για παράδειγμα, οι σχηματισμοί των βράχων έχουν ομοιότητες με εκείνους του Γκραντ Κάνιον, που έχουν διαβρωθεί από νερό, και της περιοχής των Σκάμπλαντς στις Δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, που επίσης είναι γνωστό ότι σχηματίστηκαν από πλημμύρα».