Νέα μητροπολιτική… τάξη στη διοίκηση Αθήνας και Θεσσαλονίκης

Ενα νέο κεφάλαιο μισοανοίγει στην Τοπική Διοίκηση με αναζήτηση ηγετικών αρμοδιοτήτων στις ελληνικές μεγαλουπόλεις, εν είδει… υπερδημάρχων ή υπερπεριφερειαρχών. Την αναδιάρθρωση του μοντέλου οργάνωσης των εμβληματικών μητροπόλεων, στο Λεκανοπέδιο της Αττικής και στο πολεοδομικό σύμπλεγμα της Θεσσαλονίκης, εξετάζει η κυβέρνηση με στόχο την αποτελεσματικότερη διοίκησή τους.

Παρά τους προβληματισμούς για την ενδεχόμενη δημιουργία νέων πόλων εξουσίας, οι επιτελείς στο κυβερνητικό επιτελείο αναζητούν ένα ευέλικτο σχήμα μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Μπλεγμένοι στον ιστό των θεσμικών αρμοδιοτήτων και των καυτών προβλημάτων, με υπερτοπική εμβέλεια, κεντρική εξουσία και τοπική διοίκηση, καλούνται πιο συντονισμένα να απαντήσουν σε ζητήματα αιχμής της πόλης, ιδιαίτερα κατά την εποχή των δραματικών μνημονιακών επιπτώσεων. Αλλωστε όλοι γνωρίζουν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνει έμφαση στις μητροπολιτικές περιοχές, όπως χαρακτηρίζονται αστικά κέντρα με πληθυσμό πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπους, με τα κοινοτικά κονδύλια και το ΕΣΠΑ να «σφυρίζουν» γύρω από τη λιτότητα και τις περικοπές κρατικών δαπανών… Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και η αξιοποίηση των οικονομικών «ευκαιριών» βρίσκονται στο προσκήνιο.

Οι ανάγκες και οι πιέσεις

Ετσι ούτε άνευ σημασίας ούτε τυχαία είναι η σπουδή του πρωθυπουργού κ. Αλέξη Τσίπρα για προτεραιότητα στα έργα ανάπλασης της πρωτεύουσας. Τώρα προστίθεται η πίεση από τον δήμαρχο Αθηναίων κ. Γιώργο Καμίνη για τη διαμόρφωση στρατηγικού σχεδίου για συνολική αντιμετώπιση των αλληλένδετων προβλημάτων της Αθήνας αλλά και προσδιορισμού φορέα υλοποίησής του. Εθεσε το θέμα σε συσκέψεις με κοινωνικούς, επιστημονικούς και εμπορικούς συλλόγους την περασμένη Τετάρτη, σημειώνοντας με νόημα ότι «γίνεται ολοένα πιο φανερή η ανάγκη μητροπολιτικής διακυβέρνησης». Μάλιστα ο δήμαρχος Αθηναίων ζητεί συνάντηση με τον Πρωθυπουργό και συζήτηση ενώπιον του Κοινοβουλίου, με επίκεντρο την ανάταξη της κατάστασης στην πρωτεύουσα και την προοπτική τουριστικής και οικονομικής ανάκαμψης. Στο στόχαστρο εμφανίζονται να μπαίνουν η διακίνηση ναρκωτικών, το παρεμπόριο, το τράφικινγκ, η έλλειψη δομών κοινωνικής πρόνοιας και η μείωση του προσωπικού για την πρόληψη και την καταστολή της εγκληματικότητας. Το ηγετικό επιτελείο του υπουργείου Εσωτερικών, με προεξάρχοντες τον υπουργό κ. Πάνο Σκουρλέτη και τον γενικό γραμματέα κ. Κώστα Πουλάκη, έχει αναλάβει να ανοίξει τη συζήτηση με προτάσεις μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Το νέο σχήμα διοίκησης θέλουν να λειτουργήσει με εξισορροπιστικό τρόπο, προωθώντας και αναπτυξιακές δράσεις και συμμετοχικές διαδικασίες. Επιδιώκουν το προτεινόμενο μοντέλο να μην υποβαθμίσει τη δράση των άλλων επιπέδων διοίκησης (δήμοι, περιφέρειες, κοινωνικοί εταίροι) και να μην ενισχύσει «την ήδη υπάρχουσα δυσλειτουργική διοικητική τάξη πραγμάτων».

Ηδη, μια πρώτη απάντηση είχε δοθεί το 2010 με τον «Καλλικράτη» και τη θέσπιση του θεσμού της Μητροπολιτικής Περιφέρειας ως πολιτικού φορέα διακυβέρνησης, με σημαντικές αρμοδιότητες. Τώρα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ κρίνει ότι ήρθε η ώρα να ενισχυθεί η λειτουργία Δευτεροβάθμιου Μητροπολιτικού ΟΤΑ στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο πόρισμα για την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (2017) προτείνεται «η «ισχυροποίηση» του ήδη διαμορφωμένου πλαισίου σχετικά με τη λειτουργία της Περιφέρειας (Αττικής και Θεσσαλονίκης) ως Μητροπολιτικού Φορέα, με την παράλληλη ενίσχυση των μορφών συνεργασίας ανάμεσα στους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και τους κεντρικούς φορείς». Αυτό το μοντέλο, σύμφωνα με την κυβέρνηση, έχει τις περισσότερες προοπτικές συμβατότητας με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο της Αυτοδιοίκησης.

Ευρωπαϊκή εμπειρία

Ηδη, εδώ και έντεκα χρόνια, έχουν καταγραφεί 90 μητροπολιτικές περιοχές στον ευρωπαϊκό χώρο στις οποίες συγκεντρώνεται περίπου το 60% του πληθυσμού της ΕΕ και «μεγάλο ποσοστό των οικονομικών δραστηριοτήτων αιχμής της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας» (Πρόγραμμα Μελέτης για τον Ευρωπαϊκό Χωροταξικό Σχεδιασμό 2006).

Οπως σημειώνεται από τους ειδικούς που συμμετείχαν στη διαμόρφωση του πορίσματος για την αναμόρφωση του «Καλλικράτη», στην Ευρώπη υπάρχουν διάφοροι τύποι πολιτικο-διοικητικής οργάνωσης. Μεταξύ αυτών είναι μητροπολιτικό σχήμα εν είδει υπερδημαρχίας με άμεση εκλογή οργάνων (πρόεδρος και μητροπολιτικό συμβούλιο) και μητροπολιτικός θεσμός με έμμεση όμως έκφραση, καθώς τα όργανά του απαρτίζονται από αιρετούς των ΟΤΑ (α’ και β’ βαθμού) της μητροπολιτικής περιοχής.Επίσης, απαντάται σπανιότερα ένας αποκεντρωμένος μητροπολιτικός θεσμός σε επίπεδο Περιφέρειας, ο οποίος διοικείται από στελέχη της κρατικής διοίκησης.

Ο κ. Καμίνης και οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας 2004

Στην άποψη ότι οι πόλεις μπορούν να ανθήσουν σε όλους τους τομείς, με ουσιαστική διακυβέρνηση και αποκτώντας μητροπολιτικές εξουσίες, συγκλίνουν τόσο ο δήμαρχος Αθηναίων όσο και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Γιάννης Μπουτάρης, οι οποίοι απορρίπτουν τον συγκεντρωτισμό του κεντρικού κράτους. Αλλωστε, σε κάθε ευκαιρία τονίζουν ότι οι πόλεις είναι που παράγουν και προβλήματα αλλά και καινοτομία και θετικές προοπτικές, από τις μεταφορές και τη διαχείριση απορριμμάτων ως τον πολιτισμό και την επιχειρηματικότητα.

Πάντως είναι αξιοσημείωτο ότι μετά τη σύσκεψη των φορέων και εκπροσώπων κατοίκων από το Πεδίον του Αρεως και εν γένει του ιστορικού κέντρου υπό τον κ. Καμίνη φούντωσε η συζήτηση για την αδυναμία να υπάρξει λύση όσο επικρατεί αποσπασματική προσέγγιση και δεν δημιουργείται ένα συντονιστικό όργανο με αποφασιστικές αρμοδιότητες. Μάλιστα, στα πηγαδάκια από το επιτελείο του κ. Καμίνη προβλήθηκε ως παράδειγμα αποτελεσματικής… μητροπολιτικής διαχείρισης η περίπτωση της Ολυμπιακής Επιτροπής του 2004, υπό την κυρία Γιάννα Αγγελοπούλου. Ο κ. Καμίνης θεωρεί ότι οι παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς που αφορούσαν την πόλη εν όψει και κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 έδωσαν ένα αξιοπρόσεκτο δείγμα γραφής ως προς τη λειτουργία της πρωτεύουσας. Την ίδια ώρα η Περιφέρεια Αττικής αναμετριέται με τα προβλήματα του Λεκανοπεδίου, επιχειρώντας να ενεργοποιήσει τις όποιες μητροπολιτικές λειτουργίες έχουν θεσμικά δοθεί. Η περιφερειάρχης Αττικής κυρία Ρένα Δούρου επιμένει ότι «οι Περιφέρειες πρέπει να απαλλαγούν από θεσμικά βαρίδια και ελλείμματα και να λειτουργήσουν σε ένα σαφές κανονιστικό πλαίσιο που τους επιτρέπει να επεμβαίνουν αποτελεσματικά» σε κρίσιμα ζητήματα. Δίνει επίσης έμφαση στην αναπτυξιακή διάσταση των πρωτοβουλιών της Αυτοδιοίκησης. Σε αυτό το πλαίσιο θεωρεί κρίσιμο να ενισχυθούν όχι μόνο οι αρμοδιότητες αλλά και τα εργαλεία υλοποίησης δράσεων που αφορούν τη νεοφυή επιχειρηματικότητα, την «έξυπνη εξειδίκευση» και την ενεργοποίηση των πολιτών. Είναι ενδεικτικό ότι στη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Αττικής, την περασμένη Πέμπτη, η κυρία Δούρου επεσήμανε ότι η ριζική αναμόρφωση του «Καλλικράτη» εν όψει της συνταγματικής αναθεώρησης αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ανάταξη της εθνικής οικονομίας και την αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης. Τόνισε μάλιστα τη σημασία των υπό επεξεργασία προτάσεων της Περιφέρειας που αφορούν σε τρεις άξονες: στις μητροπολιτικές λειτουργίες, στις κρατικές αρμοδιότητες, στους τομείς άσκησης πολιτικής.

Τα σενάρια μητροπολιτικής οργάνωσης

Η δημιουργία Μητροπολιτικού Δήμου ή αλλιώς Υπερδημαρχίας, ύστερα από αναγκαστική συνένωση πρωτοβάθμιων ΟΤΑ. Ο δήμος και τα διαμερίσματά του διοικούνται από αιρετά όργανα και εκπροσωπούνται στο Περιφερειακό Συμβούλιο.

Η δημιουργία Μητροπολιτικού Συνδέσμου, στον οποίο εκπροσωπούνται οι ΟΤΑ Α΄ ή/και Β΄ βαθμού, και αφορά όλα τα κρίσιμα ζητήματα μητροπολιτικού ενδιαφέροντος. Η χωρική αρμοδιότητα του Συνδέσμου θα εκτείνεται για μεν την Αττική είτε στο σύνολο της Περιφέρειας είτε στο πολεοδομικό συγκρότημα μαζί με το Θριάσιο και τα Μεσόγεια, για δε τη Θεσσαλονίκη είτε στο πολεοδομικό συγκρότημα είτε στον νομό είτε στην ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης.

Το μητροπολιτικό σχήμα που εισήγαγε και ο «Καλλικράτης», δηλαδή η λειτουργία Δευτεροβάθμιου Μητροπολιτικού ΟΤΑ στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Ενίσχυση λειτουργιών τους ως μητροπολιτικών φορέων.