Το Cassini στην τελική ευθείa για το «σάλτο μορτάλε»

Την εβδομάδα που πέρασε το θρυλικό μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο μπήκε στην τελευταία φάση της αποστολής του. Το Cassini ξεκίνησε τα «ξυστά περάσματα» μέσα από τους δακτυλίους του Κρόνου κάνοντας την πρώτη «βουτιά» την περασμένη Τετάρτη. Θα ακολουθήσουν ακόμη 21 τέτοιες βουτιές, περίπου μία κάθε εβδομάδα, και τελικά, διασχίζοντας το «κενό» που υπάρχει ανάμεσα στον Κρόνο και στους δακτυλίους του, το ρομποτικό σκάφος θα κάνει το τελικό «σάλτο μορτάλε» τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, μπαίνοντας στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, όπου και θα καταστραφεί σε ένα πύρινο αλλά καθ’ όλα λαμπρό τέλος. Ως το τελευταίο λεπτό θα στέλνει δεδομένα – πολύτιμες πληροφορίες που, όπως και αυτές που έχει συλλέξει στο παρελθόν, αναμένεται να ανοίξουν νέα παράθυρα στις γνώσεις μας για το ηλιακό μας σύστημα. Κανένα άλλο ανθρώπινο δημιούργημα δεν έχει φθάσει εκεί όπου βρέθηκε – και θα βρεθεί από εδώ και πέρα – το Cassini. Και τα μάτια όλων είναι στραμμένα στους τελευταίους μήνες της ζωής τού πλέον εμβληματικού διαστημοπλοίου της τελευταίας εικοσαετίας.

Ενα τόσο μεγάλο επίτευγμα δεν μπορούσε παρά να έχει ένα μεγαλειώδες τέλος. Μια τέτοια κατάληξη επιφύλαξε η NASA στην αποστολή του Cassini και βάφτισε αναλόγως την τελική φάση της με το όνομα Μεγάλο Φινάλε (Grand Finale), λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία του κοινού. Ισως κανένα άλλο διαστημόπλοιο δεν έχει αγαπηθεί τόσο όσο το ρομποτικό σκάφος που στα 20 χρόνια του ταξιδιού του μας χάρισε πρωτόγνωρες εικόνες μοναδικής ομορφιάς «ζουμάροντας» σε ανεξερεύνητες γωνιές του ηλιακού μας συστήματος. Μαζί με αυτές μας πρόσφερε σπουδαίες ανακαλύψεις. Μία από τις σημαντικότερες ήταν το ότι μας αποκάλυψε πως η ζωή θα μπορούσε να κρύβεται εκεί όπου δεν την περιμέναμε: στα φαινομενικά παγωμένα φεγγάρια του Κρόνου, στις θερμές πηγές που εντόπισε στον Εγκέλαδο ή στις θάλασσες από μεθάνιο στον Τιτάνα. Τώρα, τους τελευταίους μήνες της ύπαρξής του, το Cassini ετοιμάζεται να μας καταπλήξει και πάλι. Αν όλα πάνε καλά μέχρι τα μέσα του Σεπτεμβρίου, οπότε και θα επέλθει το προγραμματισμένο τέλος του, κάθε εβδομάδα θα βλέπουμε από αυτό κάτι καινούργιο και πιο συγκλονιστικό. Οπως μας έχει συνηθίσει στα τόσα χρόνια της γνωριμίας μας, έτσι και μέχρι το τελευταίο αντίο το εμβληματικό διαστημόπλοιο θα συνεχίσει να βρίσκεται εκεί όπου δεν έχει βρεθεί ποτέ κανένα άλλο ανθρώπινο δημιούργημα: αρχικά ανάμεσα στον Κρόνο και τους δακτυλίους του και, τελικά, μέσα στην ίδια την ατμόσφαιρα του γίγαντα αερίων που αποτελεί τον δεύτερο σε μέγεθος πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα.

Το προηγούμενο Σάββατο 22 Απριλίου το ρομποτικό σκάφος έκανε ένα τελευταίο (το 127ο) κοντινό πέρασμα από τον Τιτάνα. Περνώντας σε ύψος 979 χλμ. επάνω από την επιφάνειά του συνέλεξε δεδομένα και «φωτογράφισε» με το ραντάρ του για τελευταία φορά τις θάλασσες και τις λίμνες από υδρογονάνθρακες στον νότιο πόλο του δορυφόρου του Κρόνου. Στις εικόνες περιλαμβάνεται μια περιοχή την οποία το Cassini είχε απαθανατίσει στο παρελθόν με τις κάμερές του αλλά όχι με ραντάρ και οι επιστήμονες ελπίζουν ότι με τα νέα δεδομένα (τα οποία έχουν ήδη αρχίσει να επεξεργάζονται) θα μπορέσουν να διερευνήσουν για πρώτη –και τελευταία –φορά το βάθος και τη σύσταση ορισμένων από τις μικρότερες λίμνες που έχουν εντοπιστεί. Προσδοκούν επίσης να εξαγάγουν περισσότερα συμπεράσματα για το λεγόμενο «μαγικό νησί» της Θάλασσας της Λίγειας, ένα παράξενο μορφολογικό στοιχείο που έχει ανιχνευθεί σε αυτή την «τιτάνια» θάλασσα και φαίνεται να μεταβάλλεται με τον χρόνο. «Η κοντινή εξερεύνηση του Τιτάνα από το Cassini είναι πλέον πίσω μας, όμως ο πλούσιος όγκος δεδομένων που συνέλεξε το διαστημόπλοιο θα τροφοδοτήσει την επιστημονική μελέτη για τις επόμενες δεκαετίες» ανακοίνωσε σε δελτίο Τύπου η Λίντα Σπίλκερ, επιστημονικώς υπεύθυνη για το πρόγραμμα Cassini στο Εργαστήριο Αεριώθησης (Jet Propulsion Laboratory –JPL) της NASA, στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech).

Με αυτή την τελευταία διέλευση από τον Τιτάνα το Cassini πήρε θέση για να ξεκινήσει την τελική και πιο δραματική φάση της αποστολής του. Καθώς περνούσε από επάνω του, η βαρύτητα του δορυφόρου προκάλεσε μια μικρή κάμψη στην πορεία του διαστημόπλοιου. Ετσι άλλαξε ελαφρώς την τροχιά του με τρόπο ώστε, αντί να περάσει ακριβώς έξω από τους κύριους δακτυλίους του Κρόνου, το Cassini να ξεκινήσει μια σειρά από 22 «βουτιές» στην εσωτερική πλευρά τους, πλησιάζοντας σε απόσταση αναπνοής τον πλανήτη. Το πρώτο από τα «ξυστά περάσματα» από τους δακτυλίους, όπως τα αποκαλούν οι υπεύθυνοι της αποστολής, έλαβε χώρα την περασμένη Τετάρτη και, εκτός απρόοπτου, τα επόμενα θα ακολουθήσουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα (περίπου ένα κάθε εβδομάδα) στους ερχόμενους μήνες.

Σε όλο αυτό το διάστημα το διαστημόπλοιο θα περιφέρεται διασχίζοντας το χάσμα των 2.400 χιλιομέτρων που χωρίζει τον Κρόνο από τα δαχτυλίδια του. Κάποιες φορές θα περνάει ξυστά από την εσωτερική πλευρά των δακτυλίων και άλλες από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας του γίγαντα αερίων.

Αν και οι υπεύθυνοι της αποστολής έχουν λάβει υπόψη τους ενδεχόμενους κινδύνους, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει απρόοπτα και εκπλήξεις. «Με βάση τα καλύτερα μοντέλα μας περιμένουμε ότι το χάσμα δεν θα έχει σωματίδια αρκετά μεγάλα ώστε να κάνουν ζημιά στο διαστημόπλοιο. Εχουμε πάρει όμως και προφυλάξεις, χρησιμοποιώντας τη μεγάλη κεραία μας σαν ασπίδα στο πρώτο πέρασμα ώστε να προσδιορίσουμε αν είναι ασφαλές να εκθέσουμε τα επιστημονικά όργανα σε αυτό το περιβάλλον στα επόμενα περάσματα» εξήγησε σε δελτίο Τύπου ο Ερλ Μέιζ, επικεφαλής του προγράμματος Cassini στο JPL. «Οπωσδήποτε υπάρχουν κάποιες άγνωστες παράμετροι αλλά αυτός είναι ένας από τους λόγους που κάνουμε αυτή την τολμηρή εξερεύνηση στο τέλος της αποστολής».

Με τις ριψοκίνδυνες βουτιές του το Cassini θα πάρει φωτογραφίες των δακτυλίων και των νεφών της ατμόσφαιρας του Κρόνου στα κοντινότερα πλάνα που έχουμε δει ποτέ και θα συλλέξει για πρώτη φορά δείγματα από αυτά.

Οι εντολές για τη διεξαγωγή αυτών των τελευταίων επιστημονικών παρατηρήσεων δόθηκαν στο ρομποτικό σκάφος στις 11 Απριλίου και οι επιστήμονες περιμένουν με αδημονία την υλοποίησή τους. «Κανένα διαστημόπλοιο δεν έχει περάσει ποτέ μέσα από αυτή τη μοναδική περιοχή που θα προσπαθήσουμε γενναία να διασχίσουμε 22 φορές» δήλωσε ο Τόμας Τσουρμπούχεν, εκ των υπευθύνων της Επιστημονικής Διεύθυνσης Αποστολών της NASA. «Αυτά που θα μάθουμε από τις τολμηρές τελικές περιφορές του Cassini θα διευρύνουν την κατανόησή μας σχετικά με το πώς σχηματίζονται και εξελίσσονται οι πλανήτες γίγαντες και τα πλανητικά συστήματα παντού στο Σύμπαν. Πρόκειται πραγματικά για ανακάλυψη εν δράσει ως την τελευταία στιγμή».

Η ύστατη στιγμή και η τελευταία φάση της αποστολής του Cassini, η οποία διεξάγεται από τη NASA σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και την Ιταλική Διαστημική Υπηρεσία (ASI), δεν είχαν αποφασιστεί εξαρχής. Εχοντας ξεκινήσει από τη Γη το 1997, το Cassini (μαζί με το συνοδευτικό ρομποτικό όχημα Huygens που προσεδαφίστηκε στον Τιτάνα) μπήκε σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο το 2004. Σήμερα, δύο δεκαετίες μετά, τα καύσιμά του τελειώνουν και σύντομα οι επιστήμονες δεν θα έχουν τη δυνατότητα να το ελέγχουν από τη Γη.

Οπως συμβαίνει συνήθως με τα μη επανδρωμένα διαστημόπλοια, θα μπορούσε στο σημείο αυτό να αφεθεί στην τύχη του να πλανάται ακυβέρνητο στα πέριξ του Κρόνου, όμως το πέρασμά του από τον Τιτάνα και τον Εγκέλαδο κυριολεκτικά σφράγισε τη μοίρα του. Οι ανακαλύψεις που έκανε εκεί υποδηλώνουν ότι αυτοί οι δύο δορυφόροι του γίγαντα αερίων διαθέτουν περιβάλλοντα ικανά να φιλοξενήσουν κάποια –έστω και πρώιμη –μορφή ζωής. Αν το διαστημόπλοιο έμενε σαν «διαστημικό σκουπίδι» στη γειτονιά τους θα υπήρχε πάντα ο κίνδυνος να συγκρουστεί με κάποιον από αυτούς και να τον μολύνει μεταφέροντας εκεί σκληροτράχηλα γήινα μικρόβια που ενδεχομένως θα είχαν επιζήσει επάνω του.

Οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι βεβαίως πολύ λίγες, όμως οι υπεύθυνοι της αποστολής δεν θέλησαν να το διακινδυνεύσουν. Ετσι, το 2010, αποφάσισαν ότι το Cassini έπρεπε να καταστραφεί με ασφάλεια. Ο άκρως επιστημονικός θάνατός του σχεδιάστηκε με κάθε λεπτομέρεια τα δύο τελευταία χρόνια. «Η αρχή του τέλους του Cassini είναι με πολλούς τρόπους σαν μια ολόκληρη καινούργια αποστολή» τόνισε σε ανακοίνωσή της η αμερικανική διαστημική υπηρεσία. «Χρησιμοποιώντας την τεχνογνωσία που αποκτήθηκε στα πολλά χρόνια της αποστολής οι μηχανικοί της NASA έχουν καταστρώσει ένα σχέδιο πτήσης το οποίο θα μεγιστοποιήσει την επιστημονική αξία της δρομολόγησης του διαστημόπλοιου προς τη μοιραία βουτιά του στην ατμόσφαιρα του πλανήτη. Καθώς θα πραγματοποιεί τις τελευταίες περιφορές του μέσα στους επόμενους πέντε μήνες θα προσφέρει έναν εντυπωσιακό κατάλογο επιστημονικών επιτευγμάτων».

Εκτός απροόπτου, προς τα μέσα του Σεπτεμβρίου μια μακρινή συνάντηση με τον Τιτάνα θα κάμψει ξανά την πορεία του διαστημοπλοίου κατευθύνοντάς το απευθείας στον Κρόνο. Στις 15 Σεπτεμβρίου το Cassini θα κάνει την τελική βουτιά μπαίνοντας στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας του γίγαντα αερίων. Για ένα λεπτό μετά την είσοδό του θα συλλέγει δεδομένα και θα τα στέλνει σε πραγματικό χρόνο στη Γη. Υστερα η επαφή θα χαθεί, σημαίνοντας το επίσημο τέλος της αποστολής. Στη συνέχεια το διαστημόπλοιο θα βρει έναν θάνατο λαμπρό όπως τα 20 χρόνια της ζωής του: θα αναφλεγεί σαν μετεωρίτης ψηλά στον κρόνιο ουρανό.

«Η σχεδιασμένη κατάληξη του ταξιδιού του Cassini ήταν μακράν η προτιμότερη επιλογή για τους επιστήμονες της αποστολής. Το διαστημόπλοιο θα κάνει μερικές από τις πλέον εκπληκτικές παρατηρήσεις του στο τέλος της μακράς ζωής του» τόνισε η Λίντα Σπίλκερ. «Το Μεγάλο Φινάλε του Cassini είναι κάτι πάρα πολύ περισσότερο από μια τελευταία βουτιά. Είναι ένα συναρπαστικό τελευταίο κεφάλαιο για το ατρόμητο διαστημόπλοιό μας και τόσο πλούσιο επιστημονικά ώστε αποτέλεσε την πλέον ξεκάθαρη και προφανή επιλογή για το πώς θα τελειώσουμε την αποστολή».

Επιστήμη μέχρι τελικής πτώσεως

Στο Μεγάλο Φινάλε, με τις βουτιές του ανάμεσα στον Κρόνο και στα δαχτυλίδια του, και τελικά μέσα στην ίδια την ατμόσφαιρα του πλανήτη, το Cassini θα συλλέξει μια πληθώρα πολύτιμων πληροφοριών οι οποίες μέχρι πρότινος φαίνονταν «άπιαστες», μια και η απόκτησή τους ήταν πολύ επικίνδυνη για τα προηγούμενα στάδια της αποστολής.

-Το διαστημόπλοιο θα συνθέσει λεπτομερείς χάρτες της βαρύτητας και των μαγνητικών πεδίων αποκαλύπτοντας την εσωτερική διάταξη του Κρόνου και βοηθώντας ενδεχομένως να λυθεί το μυστήριο της ταχύτητας της περιστροφής του, το οποίο βασανίζει τους επιστήμονες.

– Τα «ξυστά περάσματα» από την εσωτερική πλευρά των δακτυλίων θα βελτιώσουν σε τεράστιο βαθμό τις γνώσεις μας σχετικά με αυτούς δίνοντας πληροφορίες για την ποσότητα των υλικών που περιέχουν και φέρνοντάς μας πιο κοντά στην κατανόηση της δημιουργίας τους.

– Οι ανιχνευτές σωματιδίων του Cassini θα αναλύσουν δείγματα από τα παγωμένα σωματίδια των δακτυλίων και των νεφών στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας του Κρόνου.

-Οι κάμερές του θα πάρουν εκπληκτικές σούπερ κοντινές φωτογραφίες των δαχτυλιδιών και των νεφών του Κρόνου.