Γιαν Φαμπρ: «Ο καλλιτέχνης είναι σαν ένα αδέσποτο σκυλί»

Δυο ράσα χωρίς τον παπά, εν προκειμένω τον καλόγερο. Μια βάρκα με κουπιά και ανθρώπινα χέρια στις απολήξεις τους. Μια πιπίλα με σπασμένα γυαλιά στη θηλή της. Η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά είναι ότι σε όλα τα σαράντα έργα στη νέα έκθεση του Γιαν Φαμπρ, στο Μοναστήρι του Αγίου Γρηγορίου, στη Βενετία, πρώτη ύλη είναι οστά ανθρώπων αλλά και ζώων. Υπάρχει βεβαίως και το γυαλί. «Glass and bone sculptures 1977-2017» είναι εξάλλου ο τίτλος αυτής της θεματικής αναδρομικής, καθώς πρόκειται για δυο υλικά που χρησιμοποιεί εδώ και σαράντα χρόνια στα έργα του σε σταθερή συνεργασία με τον μεγάλο υαλοποιό του Μουράνο, Μπερένγκο, αλλά και με το Πανεπιστήμιο της Λουβέν, όπου «ορισμένοι άνθρωποι δωρίζουν τη σορό τους για ερευνητικούς σκοπούς της επιστήμης και της τέχνης». «Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μπλε μελάνι Bic» σημειώνει ο Τζιατσίντο ντι Πιετραντόνιο, διευθυντής του Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Μπέργκαμο (GAMeC), ο ένας εκ των τριών, παρακαλώ, επιμελητών μαζί με την Κατερίνα Κοσκινά του ΕΜΣΤ και τον Ντιμίτρι Οζέρκοφ, τον υπεύθυνο για το Tμήμα Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη, το οποίο παρουσίασε δουλειά του Φαμπρ σε μια μεγάλη έκθεση τη χρονιά που μας πέρασε.

Στη Βενετία το επίκεντρο είναι τα δυο υλικά γιατί σύμφωνα με το σκεπτικό του Φαμπρ «η φιλοσοφική και ποιητική ιδέα που τα φέρνει κοντά έχει τη ρίζα της στην ανάμνηση της αδερφής μου, η οποία ως παιδί έπαιζε με ένα μικρό αντικείμενο από γυαλί. Αυτή η εικόνα με έκανε να σκεφτώ πάνω στην ευελιξία του ανθρώπινου οστού σε σχέση με το γυαλί. Ορισμένα ζώα και όλα τα ανθρώπινα όντα γεννιούνται από τη μήτρα, όπως το γυαλί βγαίνει από τον κλίβανο. Διαμορφώνονται, κάμπτονται και σχηματοποιούνται με μια εκπληκτική ελευθερία».

Με άλλα λόγια, είναι «ένας φιλοσοφικός, πνευματικός και πολιτικός στοχασμός πάνω στη ζωή και τον θάνατο με επίκεντρο τη μεταμόρφωση». Είναι Φαμπρ, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Εξ ου και η έκθεση επιφυλάσσει πολύ λίγες εκπλήξεις στον επισκέπτη της. Ακόμη και τα καινούργια έργα του, ένας μεγάλος σκαραβαίος από γυαλί τοποθετημένος στο αίθριο του μοναστηριού, ή τα 16 κρανία με έναν σκελετό πουλιού το καθένα στο στόμα του, φέρουν την αδιαπραγμάτευτη και εμμονική πλέον σφραγίδα του. Ωστόσο, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί ο γνώριμός μας Φλαμανδός ανήκει στη σφαίρα των μεγάλων.

Ο Χερστ, ο Δαβίδ και ο Γολιάθ

Κατ’ αρχάς, έτσι όπως εντάσσονται τα έργα του στους χώρους, όπως τα γυάλινα περιστέρια που είχε παρουσιάσει στην έκθεσή του στο Λούβρο το 2008, και μπορεί κανείς να τα δει τοποθετημένα κάτω από τη στέγη του Μοναστηριού στη Βενετία, δεν επιβάλλονται βίαια στον χώρο, αλλά συνυπάρχουν μαζί του με μια ανακουφιστική ηρεμία, αναδίδοντας μια ήπια πνευματικότητα. Κάπως έτσι αισθάνεται τουλάχιστον κάποιος όταν έχει δει πριν από λίγο το γειτονικό εικαστικό γεγονός σε αυτή την περιοχή της Accademia, τη νέα δουλειά του Ντέμιαν Χερστ στον εκθεσιακό χώρο του Φρανσουά Πινό, Punta della Dogana. Είναι τέτοια η υπερβολή, η έλλειψη βάθους και η εντυπωσιοθηρία που επιδιώκει ο Χερστ με το «Treasures from the wreck of the unbelievable» ώστε ο Φαμπρ, ο οποίος έχει συμπεριλάβει και το εξόχως αυτοαναφορικό επιγραφικό έργο, «I am a one man movement», φαντάζει ταπεινός και μετρημένος. «Η περίπτωση του Ντέμιαν έχει να κάνει με την αποθέωση της εξουσίας. Του χρήματος. Της αγοράς. Του μάρκετινγκ. Παίζει με όλα αυτά γιατί έχει γεννηθεί σε μια υπερδύναμη, σε μια αυτοκρατορία όπως υπήρξε η βρετανική, και σκέφτεται με διαφορετικό τρόπο. Δεν έχει να κάνει με αν είσαι καλύτερος ή χειρότερος καλλιτέχνης. Είσαι διαφορετικός. Υπάρχουν κάποια σπουδαία γλυπτά σε εκείνη την έκθεση» σχολιάζει ο Φαμπρ με την απαραίτητη δόση διπλωματίας.

Επειτα, στην έκθεση του βέλγου καλλιτέχνη υπάρχουν δυο έργα που σε εκπλήσσουν ευχάριστα. Το ένα, η προαναφερθείσα βάρκα με τα κουπιά με τίτλο «Canoe» (1991), είναι μια εγκατάσταση με την οποία ο Φαμπρ επιδίωκε τότε να ασκήσει κριτική στο αποικιοκρατικό παρελθόν του Βελγίου –εξ ου και τρία εργαλεία που είναι κρεμασμένα στον τοίχο, βουτηγμένα στο μπλε μελάνι λες και πρόκειται για αίμα. «Ηταν ένα έργο μπροστά από την εποχή του, όπως αποδείχτηκε» θα πει ευτυχής με τη διαχρονία του, καθώς σήμερα αποκτά μια άλλη διάσταση εξαιτίας του Μεταναστευτικού. Και δεν θα διστάσει να σχολιάσει: «Νομίζω ότι είναι ένα σκάνδαλο ότι η Ευρώπη, η αρχαιότερη και πιο λαμπρή ήπειρος στην οποία σήμερα κατοικούν 640.000.000 άνθρωποι, δεν μπορεί να βοηθήσει ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Είναι ένα σκάνδαλο από ανθρωπιστική άποψη, όπως επίσης είναι σκάνδαλο ότι η άκρα Δεξιά κερδίζει τόσο έδαφος. Είναι σαν να ξεχνάει ο κόσμος την Ιστορία. Ολοι αυτοί που ψηφίζουν τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό πρέπει να παρακολουθούσουν μαθήματα Ιστορίας. Μην ξεχνάτε ότι και ο Χίτλερ δημοκρατικά είχε εκλεγεί. Νομίζω ότι η δουλειά μου το κάνει αυτό. Μιλάει για την Ιστορία και για το τι σημαίνει πολιτισμικό υπόβαθρο».

Τέχνη και αδέσποτα σκυλιά

Το δεύτερο έργο είναι μια εγκατάσταση καρναβαλιού με σερπαντίνες και κομφετί από γυαλί Μουράνο μαζί με σκελετούς σκυλιών που έχουν πεθάνει σε αυτοκινητοδρόμους του Βελγίου. Το «Τhe catacombs of the dead street dogs» (2009-2017) ερμηνεύεται κυριολεκτικά και μεταφορικά. Οπως λέει ο Φαμπρ: «Είναι πολλοί αυτοί που παίρνουν σκυλί και το καλοκαίρι το παρατούν σε λεωφόρους έξω από την Αμβέρσα. Συλλέγω πολλά πτώματα προς το τέλος του καλοκαιριού. Είναι ένας τρόπος να κάνω τον κόσμο να σκεφτεί αυτά τα ζωντανά, αλλά είναι και μια μεταφορά για το πώς η κοινωνία αντιμετωπίζει τους καλλιτέχνες. Αν τους αρέσεις σε ραίνουν με λουλούδια μέχρις ότου τους ασκήσεις κριτική για κάτι. Μετά σε πετάνε στον δρόμο. Ο καλλιτέχνης είναι σαν ένα αδέσποτο σκυλί».

Μάλλον δεν εκπλήσσει κανέναν ότι στην ερώτηση αν έχει βρεθεί και αυτός σε τέτοια θέση η απάντηση ήταν «βέβαια. Στην Αθήνα!». Ωστόσο, όταν τον επισκέφθηκε πρόσφατα ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος με τη βοηθό του για να τον προσκαλέσουν να συμμετάσχει στο Φεστιβάλ του χρόνου, δεν αρνήθηκε. «Θα το σκεφτώ» μας είπε, με μια δόση σκωπτικής διάθεσης, αφήνοντας ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα.