Ο Ντέιβιντ Ρότζερς, διευθυντής του έγκυρου Kingston Writing School στο Λονδίνο, είναι από τους κορυφαίους ειδικούς στη δημιουργική γραφή και μελετητές του Γουίλιαμ Φόκνερ. Τα τελευταία χρόνια, όμως, αρχίζει να μαθαίνει όλο και περισσότερο και την Ελλάδα, ως επικεφαλής της Διεθνούς Θερινής Ακαδημίας Δημιουργικής Γραφής του British Council σε συνεργασία με το Kingston Writing School και το Kingston University. Με αφορμή την επερχόμενη διοργάνωση, ο Ντέιβιντ Ρότζερς καταθέτει τις απόψεις του για τη γραφή και την αξία της.
Υπάρχει μια προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία όλες οι ιστορίες έχουν γραφτεί. Παρθενογένεση δεν υπάρχει. Η ακμή της γραφής έχει παρέλθει. Η εικόνα είναι το παν, το μέλλον. Το κείμενο πέθανε. Ταυτίζεστε με αυτή την άποψη; «Διαφωνώ. Το «μια εικόνα, χίλιες λέξεις», αν και κλασικό στερεότυπο, είναι ανακριβές. Ελάχιστες εικόνες εκφράζουν την ανθρώπινη κατάσταση, τα συναισθήματα, τα κίνητρά μας, με την ακρίβεια και την ομορφιά της καλοδιαλεγμένης γλώσσας. Ναι, οι θεμελιώδεις δομές της αφήγησης δεν αλλάζουν! Ομως το λεξιλόγιο, οι λεπτομέρειες που δομούν τις προσωπικές αφηγήσεις (ή την ποίηση) συνεχίζουν να μας δίδουν πρωτότυπες, εξαιρετικά σύγχρονες ιστορίες. Η τέχνη της αφήγησης ποτέ δεν ήταν πιο ζωντανή».
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, το σημαντικότερο σε ένα εργαστήριο δημιουργικής γραφής δεν είναι τα μυστικά της τεχνικής, αλλά το ότι οι συμμετέχοντες αντιμετωπίζονται ως συγγραφείς. Συμφωνείτε; «Ετσι ακριβώς αντιμετωπίζουμε τους σπουδαστές στη Διεθνή Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής, κάτι εξαιρετικά σημαντικό, ειδικά για εκείνους που ακόμη διαμορφώνουν τη φωνή τους. Κάνουμε όμως και άλλα. Τους διδάσκουμε να μαθαίνουν να διαβάζουν λογοτεχνία, καθώς και τα γραπτά τους καλύτερα. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι προσπαθούμε να τους διδάξουμε να έχουν ενσυναίσθηση, όπως και κριτική ματιά –να αξιολογούν δημιουργικά και εποικοδομητικά».
Και να μην περιμένουν την έμπνευση να χτυπήσει την πόρτα, αλλά να γίνουν οι ίδιοι η έμπνευση; «Ακριβώς. Και ποτέ να μην ξεχνούν: η έμπνευση είναι ουσιαστικά αποδοτική και έχει νόημα όταν συνδυάζεται και καθοδηγείται από δουλειά –δηλαδή γράψιμο, ξαναγράψιμο και επιμέλεια. Οταν κάνεις την πρώτη γραφή να είσαι αυθεντικός, αποκαλυπτικός, δηλαδή γράφε για αυτά που σε ενδιαφέρουν με τρόπο που ενδιαφέρει τον αναγνώστη σου –και να αφοσιώνεσαι στην τεχνική όταν ξαναδουλεύεις (όσες φορές χρειαστεί για να ικανοποιήσεις πρώτα από όλους τον εαυτό σου) αυτήν την πρώτη γραφή».
Μια καλή συμβουλή είναι: «Μην ανησυχείς για το αν έχεις ταλέντο. Γίνε το ταλέντο». Ποια είναι η σχέση του ταλέντου με την εξάσκηση και την εργατικότητα; «Το ταλέντο είναι παράξενη ιδέα. Υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί κλίσης προς μια τέχνη, αλλά δεν υπάρχει όριο στο πόσο μπορεί κανείς να αναπτύξει το ταλέντο του, όσο λίγο ή πολύ και να είναι, με τη σκληρή δουλειά. Η εξάσκηση είναι το κλειδί που ενεργοποιεί και απελευθερώνει το ταλέντο».
Επειτα από τέσσερις Διεθνείς Ακαδημίες Γραφής, αυτό θα συμβουλεύατε έναν Ελληνα που θέλει να προσεγγίσει το διεθνές κοινό; «Ναι, και να εμπνευστεί από τους άλλους Ελληνες που παρακολούθησαν προηγούμενες Ακαδημίες Γραφής και έτσι ξεκίνησαν να βγαίνουν προς τα έξω. Αλλά το σπουδαιότερο είναι να πιστέψει στον εαυτό του αρκετά ώστε να γράφει συστηματικά, και να επιδιώκει δημοσίευση του έργου του όσο περισσότερο γίνεται, παρά τις απορρίψεις που είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει. Η επιμονή είναι απολύτως απαραίτητη για κάθε φιλόδοξο συγγραφέα».
Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ελλήνων σπουδαστών της Ακαδημίας Δημιουργικής Γραφής σε σχέση με εκείνους από άλλες χώρες; «Τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια είχαμε εξαιρετικούς σπουδαστές από όλον τον κόσμο, αλλά οι Ελληνες χαρακτηρίζονται από έναν αξιοθαύμαστο, απολαυστικό συνδυασμό επαγγελματισμού, πάθους, κοινωνικότητας και σεβασμού προς το γράψιμο. Επιπλέον, είναι εξαιρετικοί γραφιάδες. Πολύ ευαίσθητοι στη χρήση της γλώσσας –και μάλιστα μιας δεύτερης γλώσσας -, ευαίσθητοι στην ιστορία και τον πολιτισμό τους αλλά και στον ευρύτερο κόσμο, θιασώτες της αξίας της εξερεύνησης της ανθρώπινης συνθήκης. Τα είδαμε αυτά στην έκδοση του βιβλίου «Rethink the Plot», που κυκλοφόρησε διεθνώς το 2016 και περιέχει επιλογή από ιστορίες και κείμενα σπουδαστών από τα πρώτα τρία χρόνια της Ακαδημίας».
Η τεχνική, το να προσχεδιάζεις, είναι λιγότερο σημαντικά από την έμπνευση, τη «ροή»; «Για εμένα είναι εξίσου σημαντικά. Ανεξάρτητα από το είδος που γράφει κάποιος, η σύστασή μου είναι: προσχεδίασε όσο πολύ ή λίγο θέλεις, αλλά μετά έσο δεκτικός στις στιγμές ιδιοφυΐας και έμπνευσης που εισχωρούν στο γράψιμο όταν ένας συγγραφέας δεν περιορίζεται, δεν φυλακίζεται στο προσχέδιο. Να είσαι ανοιχτός στις αναπάντεχες ιδέες που αναδύονται καθώς γράφεις».
Και η σημασία της δεύτερης γραφής; «Αφού, μετά την πρώτη γραφή, είσαι στο στάδιο της επιμέλειας, οφείλεις να γνωρίζεις τι θέλεις να πετύχεις με τη δεύτερη (και την τρίτη, την τέταρτη…) γραφή σου. Για να το ξέρεις όμως αυτό πρέπει να γνωρίζεις την τεχνική σου, το πώς να γράφεις. Και η τεχνική, σε κάθε είδος, πιστεύω ότι αφομοιώνεται όταν εκθέτεις τη δουλειά σου σε μια κοινότητα συγγραφέων, όπως αυτοί που συμμετέχουν στη Διεθνή Ακαδημία Γραφής».
Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά του επιτυχημένου συγγραφέα; «Χωρίς αξιολογική σειρά: αυθεντικό πάθος για αυτές καθαυτές τις διαδικασίες της γραφής και της ανάγνωσης. Αυτοπεποίθηση. Επιμονή/υπομονή. Αφοσίωση στη διαδικασία της επιμέλειας. Πάθος να επικοινωνεί».
Ποιον μεγάλο δάσκαλο της λογοτεχνίας θα θέλατε να διδάσκει –αν μπορούσε –στην Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής του 2017; «Δύσκολο να αποφασίσω… Θα προτείνω τον συγγραφέα του οποίου το έργο ξέρω βαθύτερα, τον Γουίλιαμ Φόκνερ. Είναι σύγχρονος, αλλά όχι του συρμού και, παρά το ότι επινόησε με τα έργα του έναν φανταστικό κόσμο που δίνει την εντύπωση του επαρχιακού, του περιθωριακού, είχε βαθύτατη κατανόηση και γνώση όλης της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του καιρού του. Ο Φόκνερ ακόμη διδάσκει σε όλους εμάς τη σημασία της λεπτομέρειας, που είναι αποκαλυπτική και για τον χαρακτήρα αλλά και για την ιστορία –της λεπτομέρειας που εμπλουτίζει την αναγνωστική εμπειρία του αναγνώστη καθώς διαβάζει, στον πραγματικό κόσμο, και ταυτόχρονα κάνει πιο μεστό το νόημα του κειμένου. Είναι πραγματικά αδύνατο ως συγγραφέας να έχεις διαβάσει Φόκνερ προσεκτικά και να συνεχίσεις να χρησιμοποιείς λεπτομέρειες τυχαία, χωρίς πρόθεση».
Αν η γραφή είναι η εκπνοή του συγγραφέα, η ανάγνωση είναι η εισπνοή; «Εξαιρετική μεταφορά. Η ανάγνωση και το γράψιμο είναι τόσο απαραίτητα σε κάποιον συγγραφέα, όσο απαραίτητες είναι σε όλους μας η εκπνοή και η εισπνοή. Για να είναι σπαρταριστά ζωντανό το έργο ενός συγγραφέα αυτός χρειάζεται να έχει γνώση και κατανόηση της γλώσσας, των σκέψεων, των ιδεών πολλών άλλων ομοτέχνων». l
* Ο Βαγγέλης Προβιάς είναι πεζογράφος. Τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ολκός.
Δημιουργική Γραφή in Greece
Η Διεθνής Θερινή Ακαδημία για εκκολαπτόμενους συγγραφείς θα πραγματοποιηθεί φέτος για πέμπτη χρονιά στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Ο Ντέιβιντ Ρότζερς και η Μαρία Παπαϊωάννου, arts manager του British Council, είναι οι άνθρωποι πίσω από την επιτυχία της.
Πιστεύετε ότι η δημιουργική γραφή, οποιοδήποτε είδος καλλιτεχνικής δημιουργίας, είναι πολυτέλεια σε εποχές σαν αυτή, στην Ελλάδα;
Ντέιβιντ Ρότζερς: «Η τέχνη, η δημιουργία, δεν είναι ποτέ πολυτέλεια.
Η καλλιτεχνική έκφραση είναι τόσο αναγκαία όσο η αναπνοή. Δεν μπορούμε να είμαστε άνθρωποι χωρίς την τέχνη, χωρίς δημιουργικούς τρόπους να εκφραζόμαστε, χωρίς να εξερευνούμε τον εαυτό μας και δίχως νέους τρόπους να συλλαμβάνουμε, να κατανοούμε τον κόσμο».
Μαρία Παπαϊωάννου: «Ειδικά αυτή την εποχή η δημιουργικότητα χρειάζεται υποστήριξη για να μας πάει στην επόμενη ημέρα.
Η Ακαδημία επιτρέπει στους συγγραφείς να έρθουν σε επαφή με ομοτέχνους τους από ολόκληρο τον κόσμο, να ανταλλάξουν απόψεις και ιδέες, ενισχύοντας την εξωστρέφειά τους. Ενθαρρύνει τη δημιουργική έκφραση και τις συνεργασίες ανάμεσα στην ελληνική και στη διεθνή λογοτεχνική σκηνή».
Βάσει ποιων αρχών και στόχων σχεδιάστηκε η Διεθνής Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής;
Ντ.Ρ. : «Αφορμή ήταν η ερώτηση ενός φοιτητή του Πανεπιστημίου Αθηνών στην πρώτη επίσκεψή μας εδώ, μαζί με κάποιους συγγραφείς του Kingston Writing School. «Εχετε σκεφτεί να κάνετε μια θερινή σειρά μαθημάτων;» ρώτησε. «Μέχρι τώρα όχι, αλλά γιατί όχι;» απάντησα. Ετσι οργανώσαμε την πρώτη Ακαδημία, το 2013. Θέλαμε να δώσουμε σε έλληνες συγγραφείς την ευκαιρία να εργαστούν, σε μικρές ομάδες, υπό την καθοδήγηση καθιερωμένων συγγραφέων και δασκάλων με μεγάλη εμπειρία σε εργαστήρια γραφής».
Μ.Π. : «Μας ώθησε η επιθυμία να μεταφέρουμε και να δοκιμάσουμε στο ελληνικό πλαίσιο τη μεθοδολογία και τις τεχνικές δημιουργικής γραφής που έχουν υιοθετηθεί και διδάσκονται με επιτυχία στη Μεγάλη Βρετανία. Επιπλέον, θέλαμε να δημιουργήσουμε μια διεθνή κοινότητα συγγραφέων με σημείο αναφοράς την Ακαδημία μας, το πρόγραμμα της οποίας περιλαμβάνει λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, εκδόσεις και εκδηλώσεις αφιερωμένες σε έργα της σύγχρονης βρετανικής λογοτεχνικής παραγωγής».
Για ποιον λόγο όλο και περισσότεροι θέλουν να παρακολουθήσουν εργαστήρια δημιουργικής γραφής τελευταία;
Μ.Π. : «Ισως στις ημέρες μας λόγω των υψηλών απαιτήσεων και του ανταγωνισμού, οι έλληνες δημιουργοί συνειδητοποιούν πως πέρα από το ταλέντο είναι πολύ σημαντικό ο συγγραφέας να έχει τη γνώση, τη μεθοδολογία και την τεχνική που θα τον πάει παραπέρα. Ακόμη, έχω την αίσθηση ότι παλαιότερα οι προτεραιότητες όλων μας ήταν διαφορετικές και ο χρόνος που αφιερώναμε σε δραστηριότητες που μας εκφράζουν ως άτομα ήταν πιο περιορισμένος. Ισως μια θετική συνέπεια της εποχής που όλοι βιώνουμε είναι ότι ανακαλύπτουμε εκ νέου τα σημαντικά και τα ουσιώδη στη ζωή».
Ντ.Ρ. : «Σε έναν κόσμο που μας βομβαρδίζει ανελέητα με εικόνες, οι άνθρωποι θέλουμε να επικοινωνήσουμε, να δημιουργήσουμε δεσμούς με τον άλλον χρησιμοποιώντας καλοδιαλεγμένες λέξεις. Θέλουμε να έχουμε τη δυνατότητα να εκφραστούμε καλά, με ακρίβεια – γιατί πιστεύουμε ότι η δυνατότητα αυτή έχει αξία και νόημα. Η γραφή πιστεύω ότι αποκαλύπτει σε εμάς τους ίδιους τον εαυτό μας πολύ περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα. Υπάρχει μια αυθεντική συγκίνηση και αυτοπραγμάτωση στη διαδικασία της γραπτής αφήγησης που μπορεί ο καθένας να βιώσει. Και το να βοηθήσουμε όποιον θέλει να ζήσει αυτή τη συγκίνηση είναι, θαρρώ, ο απώτερος σκοπός της Ακαδημίας μας».
Η 5η Διεθνής Θερινή Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής British Council – Kingston University θα πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Πληροφορίες – εγγραφές έως τις15 Μαΐου, στο τηλ. 210 3692 336/333.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 23 Απριλίου 2017.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
