Το αγκίστρι της ψευδοεπιστήμης

Είναι άραγε η Γη «κούφια» και στο εσωτερικό της υπάρχουν «άνθρωποι» διαφορετικοί από εμάς που ζούμε στην επιφάνειά της; Είναι αλήθεια ότι η Γη δημιουργήθηκε στο πρόσφατο παρελθόν από μια ανώτερη νόηση με τέτοιον «τέλειο» τρόπο, ώστε να μας οδηγεί στο λανθασμένο επιστημονικό συμπέρασμα ότι η ιστορία της ξεκινά πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια; Υπάρχει άραγε ένας μακρινός πλανήτης, ο Νιμπίρου, που πρόκειται στο μέλλον να συγκρουσθεί με τη Γη και να την καταστρέψει; Είναι η αστρολογία μια επιστήμη που μπορεί να προβλέψει το μέλλον μας; Μήπως είμαι πολύ αφελής για να πιστεύω όλα τα παραπάνω; Η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα είναι ένα ξερό «Οχι», με εξαίρεση το τελευταίο που είναι ένα ακόμη πιο ξερό «Ναι». Ισχυρισμοί σαν τους παραπάνω, που συνιστώ να μη γίνονται πιστευτοί, υπάρχουν πάμπολλοι, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που το Διαδίκτυο έχει γνωρίσει αυτήν την πρωτοφανή άνθηση και χαρακτηρίζονται γενικά ως «ψευδοεπιστήμη», επειδή χρησιμοποιούν γλώσσα και ορολογία δανεισμένες από τις πραγματικές επιστήμες αλλά συλλογιστική που βασίζεται στον σκοταδισμό και στη συνωμοσιολογία.

Η Κοίλη Γη

Η «θεωρία» της Κοίλης Γης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η ιδέα του Κάτω Κόσμου εμφανίζεται στις μυθολογίες πολλών λαών, με γνωστότερο ίσως παράδειγμα της ελληνικής, με τον Πλούτωνα, βασιλιά του Αδη, και τον Χάροντα που περνούσε τους πεθαμένους από τον ποταμό Αχέροντα. Στη σύγχρονη εποχή επανέρχεται στο προσκήνιο με το βιβλίο «Το υπόγειο ταξίδι του Νιλς Κλιμ» του Νορβηγού Λούντβιχ Χόλμπεργκ και αργότερα με το «Ταξίδι στο κέντρο της Γης» του Ιουλίου Βερν. Αλλά, πέρα από την επιστημονική φαντασία, τελευταία βρίσκει μεγάλη απήχηση μια επιστημονικοφανής θεωρία, η Κοίλη Γη, σύμφωνα με την οποία κάτω από τον στερεό φλοιό της Γης, που κατά την πιο διαδεδομένη εκδοχή αυτής της θεωρίας έχει πάχος 800 χιλιομέτρων, υπάρχει ένας άλλος κόσμος με τους δικούς του κατοίκους. Φυσικά αυτή η θεωρία δεν αντέχει ούτε στην απλούστερη κριτική. Καταρχήν η μάζα της Γης είναι γνωστή από την ακτίνα της και την περίοδο περιφοράς των δορυφόρων της, από τη μια μεριά, και τη θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα, από την άλλη. Από τη γνωστή μάζα της Γης και τον όγκο του φλοιού της Κοίλης Γης προκύπτει ότι η πυκνότητα του τελευταίου θα έπρεπε να είναι 17 γραμμάρια ανά κυβικό εκατοστό, πολύ μεγαλύτερη από την επιφανειακή πυκνότητα των 3 γραμμαρίων ανά κυβικό εκατοστό που μετράμε στην επιφάνεια της Γης. Τέτοια μεγάλη πυκνότητα έχουν βασικά μόνο το ουράνιο, το χρυσάφι και η πλατίνα! Στη συνέχεια η θεωρία δεν μπορεί να ερμηνεύσει τους σεισμούς που σήμερα γνωρίζουμε ότι οφείλονται στην κίνηση του στερεού φλοιού της Γης, ο οποίος «επιπλέει» στον ρευστό –λόγω μεγάλης θερμοκρασίας –μανδύα της, ούτε τη λάβα των ηφαιστείων. Τέλος έχει μετρηθεί ότι η θερμοκρασία στο υπέδαφος της Γης αυξάνεται αλματωδώς: για παράδειγμα στο βαθύτερο ορυχείο, 4 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της Γης, η θερμοκρασία είναι ήδη 60 βαθμοί Κελσίου και σε λίγο μεγαλύτερο βάθος ξεπερνάει τους 100 βαθμούς, οπότε το νερό βράζει και το σώμα ενός έμβιου όντος ψήνεται.

Μια άλλη επιστημονικοφανής θεωρία που έχει μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ είναι η θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού (Intelligent Design), σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει εξέλιξη των έμβιων όντων –ζώων και φυτών –στη Γη αλλά η φύση γύρω μας δημιουργήθηκε όπως ακριβώς τη βλέπουμε σήμερα από κάποια υπέρτατη νόηση –για πολλούς τον Θεό. Σε μια ακραία μάλιστα εκδοχή που βασίζεται αποκλειστικά σε υπολογισμούς με βάση την Αγία Γραφή, η Γη δημιουργήθηκε το βράδυ του Σαββάτου 22 Οκτωβρίου του 4004 π.Χ.! Ομως τα παρατηρησιακά δεδομένα της Γεωλογίας (πετρώματα και απολιθώματα) και της Αστρονομίας (χημική σύσταση και τροχιές πλανητών, ηλικία του Ηλιου) είναι τόσο καλά «δεμένα» μεταξύ τους, ώστε κανένας σοβαρός επιστήμονας σήμερα δεν αμφιβάλλει ότι η Γη έχει ηλικία 4,5 δισεκατομμυρίων ετών. Στο πρόσφατο παρελθόν έγινε προσπάθεια να ενταχθεί η θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού στο διδακτικό πρόγραμμα των σχολείων των ΗΠΑ, σαν μια ισότιμη βιολογική θεωρία προς αυτήν της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου. Η προσπάθεια απέτυχε αφού η επιστημονική κοινότητα αλλά και το αμερικανικό κράτος την κατέταξαν στην κατηγορία της ψευδοεπιστήμης, αλλά οι οπαδοί της θεωρίας δεν φαίνεται να μειώνονται.

Εκτός από τη θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού, υπάρχουν και πάρα πολλές άλλες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που σχετίζονται με την εμφάνιση των ανθρώπων στη Γη. Μία από αυτές είναι η θεωρία του Ρώσου Εμμανουήλ Βελικόφσκι, δημοσιευμένη στο βιβλίο του «Κόσμοι σε σύγκρουση» (1950), σύμφωνα με την οποία περί το 1500 π.Χ. η Αφροδίτη εκτοξεύθηκε από τον Δία προς τη σημερινή τροχιά της και πέρασε κοντά από τη Γη προκαλώντας καταστροφές και αλλάζοντας την ιστορία του πλανήτη μας. Η θεωρία αυτή προβλέπει, μεταξύ των άλλων, ότι η τροχιά της Αφροδίτης είναι αφύσικη, ότι το ηλεκτρικό δυναμικό του Ηλιου είναι της τάξης των 1.000 τρισεκατομμυρίων βολτ και ότι η περιστροφή της Γης επηρεάζεται από ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Και οι τρεις παραπάνω προβλέψεις έχουν αποδειχθεί λανθασμένες από αστρονομικές παρατηρήσεις. Η βασική ιδέα αποδείχθηκε όμως «ελκυστική» και έτσι πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια επανεμφανίστηκε, αυτή τη φορά με τον «άγνωστο» πλανήτη Νιμπίρου στη θέση της Αφροδίτης και τη χρονολογία της σύγκρουσης στο μέλλον και όχι στο παρελθόν. Η χρονολογία αυτή έχει αλλάξει μερικές φορές, με πιο πρόσφατη «προφητεία» το 2012. Επειδή όμως τίποτα δεν συνέβη τότε, η θεωρία της καταστροφής της Γης από τον Νιμπίρου έχει κάπως ξεχαστεί.

Το όνομα του πλανήτη Νιμπίρου προέρχεται από τη μυθολογία των Βαβυλωνίων και των Σουμερίων, γεγονός που φέρνει στο μυαλό πολλών από εμάς μια άλλη ψευδοεπιστήμη, ίσως την πιο προσοδοφόρα οικονομικά από όλες, την Αστρολογία. Οι αστρολόγοι υποστηρίζουν ότι η «επιστήμη» τους έχει τις ρίζες της στους λαούς της Μεσοποταμίας, του σημερινού Ιράκ, όπου παλαιότερα ζούσαν οι Βαβυλώνιοι και οι Σουμέριοι. Με βάση αυτή την ιστορική «θεμελίωση» και μια γλώσσα διανθισμένη με αστρονομικούς όρους, οι αστρολόγοι υποστηρίζουν ότι, έστω και αν υπάρχουν διάφορα «προβλήματα» μεταξύ της θεωρίας τους και της σημερινής αστρονομικής πραγματικότητας, η θεωρία τους «δουλεύει» και μπορούν να προβλέψουν το μέλλον των ανθρώπων με ακρίβεια ή, έστω, με πολύ μεγάλη πιθανότητα.

Ο ισχυρισμός αυτός καταρρίφθηκε από ένα πείραμα που έγινε στις ΗΠΑ, σε συνεργασία του καθηγητή Φυσικής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, Σον Κάρλσον, και της επίσημης ένωσης των αμερικανών αστρολόγων. Το πείραμα είχε την ίδια οργάνωση με αυτήν που έχουν οι κλινικές δοκιμές των νέων φαρμάκων κατά τη διαδικασία έγκρισής τους για άδεια κυκλοφορίας και τα αποτελέσματά του δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο του 1985 στο εγκυρότατο επιστημονικό περιοδικό «Nature». Η λεπτομερής περιγραφή του πειράματος μπορεί να βρεθεί στο φύλλο του «Βήματος» της 19ης Ιανουαρίου 2003, οπότε εδώ περιορίζομαι στο τελικό αποτέλεσμα. Αν οι αστρολόγοι απαντούσαν τυχαία σε ένα ερωτηματολόγιο θα είχαν ποσοστό επιτυχίας 33,33%, αφού έπρεπε να επιλέξουν τη σωστή απάντηση μεταξύ συνολικά τριών. Το αποτέλεσμα ήταν 34%, ποσοστό που στατιστικά δεν διαφέρει σημαντικά από το 33,33%. Με άλλα λόγια, ένα φάρμακο που θα έδινε αυτά τα ποσοστά ίασης σε ασθενείς δεν θα έπαιρνε ποτέ άδεια κυκλοφορίας!

Το τελικό συμπέρασμα από όλα τα παραπάνω φαίνεται να είναι ότι, παρά την αλματώδη ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας που βλέπουμε τα τελευταία 100 χρόνια, οι άνθρωποι φαίνεται να έλκονται από την ελπίδα του μυστικισμού περισσότερο από τη βεβαιότητα της επιστήμης. Ετσι είναι πολλοί που δεν δέχονται για σωστή απάντηση το ξερό «Ναι» που αναφέρω στην τελευταία ερώτηση της εισαγωγής.

Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι πρώην καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.