Αρχείο Καβάφη

Το ένθετο «Βιβλίων» της 30ής Δεκεμβρίου 2012 ήταν αφιερωμένο στον Κ.Π. Καβάφη για τη διπλή επέτειο, το 2013, των 130 χρόνων από τη γέννησή του και των 80 χρόνων από τον θάνατό του. Εκείνες τις ημέρες το Αρχείο Καβάφη είχε πουληθεί από τους κληρονόμους του Γ.Π. Σαββίδη στο Ιδρυμα Ωνάση. Είχα χαιρετίσει αυτή την «αλλαγή ιδιοκτησίας» ως μια νέα εποχή προσβασιμότητας στο Αρχείο.

Είχα και την πρώτη απόδειξη. Είχα ζητήσει να εικονογραφήσω το ένθετο με υλικό από το Αρχείο και το Ιδρυμα Ωνάση μού παραχώρησε αμέσως το υλικό και φυσικά την άδεια της δημοσίευσής του (θυμάμαι το χειρόγραφο των «Φωνών», το διαμονητήριο που εξέδωσε το ελληνικό προξενείο της Αλεξάνδρειας για το ταξίδι του ποιητή στην Αθήνα κ.ά.). Νομίζω ότι εκείνο το ένθετο «Βιβλίων» ήταν το πρώτο έντυπο στο οποίο δημοσιεύθηκε υλικό από το Αρχείο υπό τη νέα του ιδιοκτησία. Το Ιδρυμα Ωνάση βρίσκεται πολύ υψηλά στα ακαδημαϊκά ratings, κυρίως μέσα από τις υποτροφίες σε φοιτητές, σε νέους επιστήμονες και ερευνητές, μέσα από τις ερευνητικές χορηγίες και τη στήριξη δεκάδων εδρών και τμημάτων ελληνικών σπουδών σε όλον τον κόσμο.

Ο ρόλος του αναδείχθηκε ιδιαίτερα στα χρόνια της κρίσης, όταν περιορίστηκαν δραματικά άλλες πηγές υποτροφιών και χρηματοδότησης. Προσωπικά έχω δεχθεί ερευνητική χορηγία από το Ιδρυμα για έρευνά μου σε αρχεία, ανήκω στους αξιολογητές φακέλων φοιτητών για υποτροφίες Ωνάση και επίσης, ως καθηγητής στο Πάντειο, αισθάνομαι τυχερός που με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση το Πανεπιστήμιό μας έχει αποκτήσει ένα πλήρες ραδιοτηλεοπτικό στούντιο. Με αφορμή τη διαχείριση του Αρχείου Καβάφη από το Ιδρυμα Ωνάση και την επάρκεια ή μη του επιστημονικού υπευθύνου του έχει ξεσπάσει μια πολεμική εναντίον του Ιδρύματος από επιστήμονες που ανήκαν στον κύκλο του Γ.Π. Σαββίδη. (Ας σημειώσω ότι στον Σαββίδη και στους μαθητές του οφείλουμε σχεδόν όλη την μέχρι τώρα καβαφική βιβλιογραφία –το αναγνωρίζουμε.

Αλλά επί Σαββίδη το Αρχείο αυτό ήταν εντελώς ιδιωτικό και η πρόσβαση στο υλικό του περιοριζόταν στον κύκλο κυρίως των μαθητών και των συνεργατών του, αυτών που διαμαρτύρονται σήμερα.) Βασικό σημείο πολεμικής κατά του Ιδρύματος (μια πολεμική βίαιη, παρά τη, μερικές φορές, διασκεδαστική γραφικότητα ενός φιλολογικού λάιφ στάιλ) είναι η προσβασιμότητα ή μη στο Αρχείο. Για μένα, που κάνω έρευνα σε αρχεία, είναι και το μόνο στοιχείο που μετράει. Ο κάθε καλόπιστος ερευνητής ή μη δεν έχει παρά να επισκεφθεί την ιστοσελίδα του Αρχείου για να διαπιστώσει την ανοιχτή προσβασιμότητα σε αυτό (https://www.onassis.org/cavafy-archive-overview.php).

Από εκεί και πέρα η πρόσβαση σε κάποιο αρχείο –ερευνητικού κέντρου, βιβλιοθήκης, πανεπιστημίου, οργανισμού –έχει τους κανόνες που θέτει ο οργανισμός: Ποιος είσαι, τι έρευνα κάνεις, ποιος είναι ο τίτλος της έρευνάς σου, πώς μπορείς να χρησιμοποιήσεις το υλικό του αρχείου, πώς θα αναφέρεις το κοπιράιτ του αρχείου, τι υλικό αντιγράφεις κ.λπ. Οσον αφορά τον κατάλογο του Αρχείου (που αποτελεί και θέμα της διαμάχης), η σύνταξή του είναι αποκλειστικής αρμοδιότητας του Αρχείου. Εχει σχέση με την αρχειακή του πολιτική αλλά και με τη μεθοδολογία σύνταξης ενός καταλόγου. Από πού και έως πού ο κατάλογος ενός αρχείου συντάσσεται, εν αγνοία του αρχείου, από έναν τρίτο; Απορώ πώς επιστήμονες που παίρνουν μέρος σε αυτή την πολεμική –μερικοί από τους οποίους έχουν δεχθεί χορηγίες του Ιδρύματος Ωνάση –προσποιούνται ότι αγνοούν αυτήν τη βασική προϋπόθεση.

Το Ιδρυμα Ωνάση κατέχει το Αρχείο Καβάφη περίπου τεσσεράμισι χρόνια. Ελάχιστο διάστημα. Παρ’ όλα αυτά έχει προχωρήσει πάρα πολύ στη συντήρηση του Αρχείου (που απ’ ό,τι φαίνεται δεν είχε συντηρηθεί ποτέ) και στην ψηφιοποίησή του, έτσι ώστε από ανοιχτό φυσικό αρχείο να γίνει ανοιχτό ψηφιακό αρχείο.