Η Τουρκία θα υποταχθεί στον υπερσουλτάνο;

Με τις δημοσκοπήσεις να δίνουν ελάχιστο προβάδισμα στο «Ναι», πηγαίνουν αύριο Κυριακή στις κάλπες οι Τούρκοι για να ψηφίσουν στο δημοψήφισμα για τις αλλαγές στο Σύνταγμα οι οποίες, αν εγκριθούν, θα δώσουν απεριόριστες εξουσίες στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πολλοί Τούρκοι πιστεύουν ότι είτε επικρατήσει το «Ναι» είτε το «Οχι», θα ακολουθήσει περίοδος αναταραχής. Αν το «Ναι» κερδίσει οριακά, όπως όλα δείχνουν, ο Ερντογάν θα αναγκαστεί να ακολουθήσει αυταρχικές και καταπιεστικές μεθόδους για να εξασφαλίσει ότι θα κερδίσει τις επόμενες εκλογές, του 2019. Αν γίνει η έκπληξη και κερδίσει το «Οχι», ο ηττημένος Ερντογάν θα γίνει ακόμη πιο λυσσαλέος γιατί θα παίζει τα τελευταία του χαρτιά για το πολιτικό του μέλλον και θα θέλει να εκδικηθεί όσους τον εμπόδισαν να πραγματοποιήσει το μεγαλεπήβολο σχέδιό του ενώ η αναθαρρημένη από τη νίκη του «Οχι» αντιπολίτευση θα αντιδρά πιο δυναμικά. Το πρακτορείο Reuters υπολόγισε τον μέσο όρο των οκτώ τελευταίων δημοσκοπήσεων και βρήκε ότι το «Ναι» λαμβάνει το 50,8%. Μεμονωμένες δημοσκοπήσεις όμως δίνουν στο «Ναι» ως και 51%-52%.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) που διέρρευσαν στον Τύπο, από το 49,50% που έλαβε το ΑΚΡ στις τελευταίες εκλογές (του Νοεμβρίου 2015), υπολογίζεται ότι ένα 40% θα παραμείνει πιστό και θα ψηφίσει «Ναι». Το υπόλοιπο 10%, στο οποίο επικεντρώθηκε η εκστρατεία του Ερντογάν τις τελευταίες εβδομάδες, περιγράφεται ως «μορφωμένοι ψηφοφόροι των πόλεων» οι οποίοι είναι λιγότερο ή περισσότερο ικανοποιημένοι από τον πρόεδρο αλλά αμφισβητούν την ανάγκη να αλλάξει το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας και εκφράζουν ανησυχία για το πώς θα δουλέψει το σύστημα αυτό στη μετα-Ερντογάν εποχή. Το «Ναι» στηρίζει και το εθνικιστικό κόμμα των Γκρίζων Λύκων MHP, το οποίο είχε λάβει 11,90% στις εκλογές του Νοεμβρίου 2015. Ωστόσο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΑΚΡ, μπορεί ο ηγέτης του MHP Ντεβλέτ Μπαχτσελί να έχει ταχθεί υπέρ του «Ναι», αλλά οι ψηφοφόροι δεν ακολουθούν, καθώς περισσότεροι από τους μισούς θα ψηφίσουν «Οχι».

Σημαντικές είναι και οι ψήφοι των Τούρκων του εξωτερικού, των οποίων η ψηφοφορία ολοκληρώθηκε την περασμένη Κυριακή. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, η προσέλευση ήταν μεγάλη –το οποίο ευνοεί τον Ερντογάν γιατί με βάση προηγούμενες ψηφοφορίες, οι Τούρκοι του εξωτερικού τείνουν να στηρίζουν τον πρόεδρο.

Αν επικρατήσει το «Ναι», υπό το νέο σύστημα οι επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές θα διεξαχθούν ταυτόχρονα στις 3 Νοεμβρίου 2019. Ο Ερντογάν θα έχει δικαίωμα να θέσει υποψηφιότητα για πενταετή πλέον θητεία το 2019 και στις επόμενες εκλογές, το 2024, το οποίο σημαίνει ότι, αν τις κερδίσει, θα παραμείνει πρόεδρος ως το 2029 και μάλιστα με πολύ ενισχυμένες εξουσίες. Παράλληλα θα μπορεί να επιστρέψει στην κεφαλή του κόμματός του και να είναι ταυτόχρονα πρόεδρος της Τουρκίας και του ΑΚΡ.

Οι υπερεξουσίες και η πολυθεσία θα κάνουν ευκολότερη την πολιτική διατήρησή του. Ηδη ο Ερντογάν, μετά τις εκκαθαρίσεις με πρόσχημα το πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου, ελέγχει το κράτος και το 80% των μέσων ενημέρωσης, γι’ αυτό φρόντισε η εκστρατεία υπέρ του «Οχι» να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα σε αντίθεση με εκείνη υπέρ του «Ναι». Ενδεικτικό είναι ότι την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής εκστρατείας, οι κυβερνήτες της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας απαγόρευσαν δύο προεκλογικές συγκεντρώσεις του «Οχι» ισχυριζόμενοι ότι αδυνατούσαν να εγγυηθούν την ασφάλεια ενώ οι συγκεντρώσεις του «Ναι» πραγματοποιήθηκαν κανονικά και επιστρατεύτηκαν δωρεάν λεωφορεία για όσους επιθυμούσαν να παραστούν από άλλες πόλεις.

Οι υποστηρικτές του «Ναι» θεωρούν ότι θα οδηγήσει σε μια ισχυρή Τουρκία, όπου ο πρόεδρος θα έχει τις απαραίτητες εξουσίες για να φέρει οικονομική ανάπτυξη, αντίθετα, όπως λένε, προς τη δεκαετία του ’90, όταν κυβερνήσεις συνασπισμού που μαστίζονταν από εσωτερικές έριδες καταβαράθρωσαν την οικονομία. Θεωρούν επίσης ότι ο ισχυρός πρόεδρος θα μπορεί να καταπολεμήσει αποτελεσματικότερα την τρομοκρατία, την επιδείνωση της βίας στις κουρδικές περιοχές και την εκστρατεία κατά του ISIS. Αντιμετωπίζουν τον Ερντογάν με προσωπολατρία και ως πόλο σταθερότητας σε αβέβαιους καιρούς.

Οι υποστηριχτές του «Οχι» θεωρούν ότι το νέο προεδρικό σύστημα θα δημιουργήσει έναν «υπερσουλτάνο» ο οποίος θα κορυφώσει την πάταξη των αντιφρονούντων, πραγματικών ή φανταστικών, καθώς αν κάποιος κάνει την παραμικρή κριτική προς τον πρόεδρο, διώκεται ως «τρομοκράτης». Ανησυχούν ότι ένας ενισχυμένος Ερντογάν θα «ξεφύγει» τελείως και θα κορυφώσει τις εκκαθαρίσεις δημοσίων υπαλλήλων, αστυνομικών, στρατιωτικών, δικαστικών και καθηγητών Πανεπιστημίου, τις συλλήψεις στελεχών του κουρδικού κόμματος HDP και την πάταξη των ακτιβιστών.

Επιλέγοντας το μικρότερο από δύο κακά

«Το Βήμα» ζήτησε από την τουρκάλα ακτιβίστρια υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατά του ρατσισμού, που ζει στην Κωνσταντινούπολη, να μας γράψει πώς βιώνει το δημοψήφισμα. Υπογράφει ως «Elif Bayramgil» – δεν είναι το πραγματικό όνομά της διότι, όπως οι περισσότεροι από τους αντιπολιτευόμενους Τούρκους που μιλούν στο «Βήμα» τα τελευταία χρόνια, φοβάται αντίποινα εναντίον της από τις τουρκικές αρχές.
της Elif Bayramgil

Αυτό που συμβαίνει στην Τουρκία από τις γενικές εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015 και μετά μοιάζει με σουρεαλιστικό δράμα. Δεν θυμάμαι πού το διάβασα αλλά ο Στέφαν Τσβάιχ (σ.σ.: αυστριακός συγγραφέας) προτού αυτοκτονήσει μαζί με τη σύζυγό του το 1942 περιέγραψε την ψυχική του κατάσταση απέναντι στη νίκη των ναζιστών στη Γερμανία και σε αυτά που ακολούθησαν ως εξής: «Ηταν σαν να ήμουν νεκρός και όλα να συνέβαιναν μετά τον θάνατό μου».

Εμείς, οι άνθρωποι που υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία, αισθανόμαστε ακριβώς έτσι. Κουρδικές πόλεις ισοπεδώνονται ολοσχερώς και άμαχοι δολοφονούνται στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», ενώ σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές της Τουρκίας η κοινωνία των πολιτών εξουδετερώνεται, ο ελεύθερος Τύπος συνθλίβεται, η Δικαιοσύνη υποτάσσεται ολοκληρωτικά στις πολιτικές προτιμήσεις της κυβέρνησης, η ελευθερία της έκφρασης είναι πλέον τελείως ανύπαρκτη. Η Τουρκία, από την ίδρυση της αποκαλούμενης «νεαρής» Δημοκρατίας που βασίστηκε στη γενοκτονία των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων, βίωσε μισή ντουζίνα στρατιωτικά πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπήματος, συχνές επιβολές στρατιωτικού νόμου, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, απαγορεύσεις κυκλοφορίας αλλά κανείς μας δεν έχει ξαναδεί κάτι παρόμοιο με αυτό που ζούμε σήμερα.

Η ανομία έχει φθάσει σε άνευ προηγουμένου επίπεδα. Οταν διαβάζουμε το κατηγορητήριο των εισαγγελέων σε υποθέσεις που άνοιξαν εναντίον αντιφρονούντων αισθανόμαστε σαν να διαβάζουμε κείμενα από παρωδίες μπουρλέσκ. Τόσο παράλογα, στερούμενα κάθε λογικής αλλά και νομικών επιχειρημάτων. Η αυθαιρεσία επικρατεί σε όλα τα επίπεδα της κυβερνητικής εξουσίας, από επάνω μέχρι κάτω. Η πολιτική καταπίεση συνοδεύεται, για πρώτη φορά, από οικονομικές επιθέσεις μέσω των μαζικών απολύσεων στον δημόσιο τομέα. Στο Ντιγιάρμπακιρ, ένας Κούρδος μού είπε: «Μπορώ να πολεμήσω τα αστυνομικά «κανόνια νερού», τα δακρυγόνα, τα κλομπ της αστυνομίας αλλά δεν ξέρω πώς να πολεμήσω την αδυναμία να φέρνω ψωμί στα παιδιά μου».

Σήμερα καλούμαστε να ψηφίσουμε «Ναι» σε μια εκτελεστική προεδρία και να καλωσορίσουμε την πλήρη νομιμοποίηση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των βασικών αρχών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου που επικρατούν ήδη στην πράξη στη διάρκεια της κυριαρχίας του Ερντογάν. Οι δημοσκοπήσεις δίνουν στο «Οχι» ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό από το «Ναι». Και στις δύο περιπτώσεις όμως το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καταστροφικό. Αν επικρατήσει το «Ναι» θα ενισχυθεί αναμφισβήτητα η παρούσα δικτατορία αλλά και αν επικρατήσει το «Οχι» μπορεί να οδηγηθούμε σε νέα επίθεση κατά της αντιπολίτευσης. Ανώτατοι αξιωματούχοι, περιλαμβανομένου του ίδιου του προέδρου, δήλωσαν ανοικτά ότι αν επικρατήσει το «Οχι» θα καταλήξει σε χάος. Αυτά ακριβώς έλεγαν πριν από τις γενικές εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015 αλλά το χάος επήλθε μετά, όταν το κουρδικό κόμμα HDP πέρασε το πλαφόν για να μπει στη Βουλή λαμβάνοντας το 13% των ψήφων. Ωστόσο δεν μπορούμε να πάψουμε να ελπίζουμε ότι αν επικρατήσει το «Οχι» ενδεχομένως θα αποδυναμωθεί η απόλυτη εξουσία του Ερντογάν, θα ξεκινήσει μια διαδικασία αμφισβήτησης των πρακτικών που εφαρμόζει η κυβέρνηση και θα ενισχυθούν οι δημοκρατικές δυνάμεις. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση όμως θα είναι μόνο το λιγότερο από δύο κακά διότι δεν θα βάλει ένα τέλος στην εξουσία του Ερντογάν.

Συνοψίζοντας, αν επικρατήσει το «Ναι» θα επέλθει το τέλος της ήδη υποτονικής πορείας της Τουρκίας προς την Ευρώπη και θα επαναεπιβεβαιωθεί το γεγονός ότι τίποτε καλό δεν μπορεί να συμβεί σε αυτή τη χώρα όπου έχει διαπραχθεί μια γενοκτονία και όπου συνεχίζει να επικρατεί η άρνησή της, δηλαδή η νοοτροπία ότι το κράτος μπορεί, ακόμη και πρέπει, να κάνει ό,τι του γουστάρει.

Οι κυριότερες αλλαγές που καλούνται να εγκρίνουν οι ψηφοφόροι

n Η θέση του πρωθυπουργού θα καταργηθεί, ενώ θα δημιουργηθεί θέση ενός ή περισσότερων αντιπροέδρων.

n Ο πρόεδρος θα είναι αρχηγός όχι μόνο του κράτους αλλά και της κυβέρνησης, και θα μπορεί να ηγείται παράλληλα ενός κόμματος, ενώ μέχρι σήμερα όφειλε να είναι υπερκομματικός.

n Ο πρόεδρος θα έχει σαρωτικές εξουσίες που θα περιλαμβάνουν το δικαίωμα να νομοθετεί μέσω προεδρικών διαταγμάτων και να διαλύει τη Βουλή.

n Ο πρόεδρος θα ορίζει τους υπουργούς και η Βουλή δεν θα μπορεί πλέον να τους ελέγχει.

n Θα περιοριστεί η εξουσία της Βουλής να ερευνά ή να καθαιρεί τον πρόεδρο, για τα οποία θα απαιτείται πλειοψηφία τριών πέμπτων.

n Ο αριθμός των βουλευτών θα αυξηθεί από 550 σε 600 και η κατώτερη ηλικία θα μειωθεί στα 18 έτη.

n Ο πρόεδρος θα ορίζει τα 12 από τα 15 μέλη του Συνταγματικού Δικαστηρίου και τα έξι από τα 13 μέλη του Ανωτάτου Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων, το οποίο επιλέγει ή παύει όλους τους δικαστές της χώρας.

n Οι προεδρικές και οι κοινοβουλευτικές εκλογές θα διενεργούνται ταυτόχρονα κάθε πέντε χρόνια, αντί των σημερινών τεσσάρων.