Stockholm3: Ο διάδοχος του PSA

Ερχεται από τη Στοκχόλμη της Σουηδίας και ευελπιστεί να απλώσει «πέπλο προστασίας» σε πολλούς άνδρες που σήμερα νιώθουν… απροστάτευτοι με βάση τη συμβατική εξέταση για τη διάγνωση ενός «διπρόσωπου» καρκίνου, του καρκίνου του προστάτη. Το πρωτοποριακό Stockholm3 (STHLM3) τεστ, όπως ονομάζεται, που αναπτύχθηκε από ερευνητές του Ινστιτούτου Καρολίνσκα και το οποίο έχει ήδη εισαχθεί τους τελευταίους μήνες στο σουηδικό σύστημα υγείας, «ανοίγει τα φτερά» του προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Αναμένεται να αξιολογηθεί άμεσα στην κλινική πράξη στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στο Βέλγιο με τη «χείρα βοηθείας» του τομέα για την Υγεία (ΕΙΤ Ηealth) του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology, ΕΙΤ) της ΕΕ, ενώ προσφάτως και το Βρετανικό Ιδρυμα για τον Καρκίνο του Προστάτη ανακοίνωσε ότι θα ενισχύσει οικονομικά την κλινική αξιολόγηση του τεστ στο βρετανικό σύστημα υγείας. Είναι εμφανές ότι οι αρμόδιοι φορείς σε διαφορετικές χώρες, έχοντας αντιληφθεί το έλλειμμα που υπάρχει στη διάγνωση ενός καρκίνου ο οποίος «χτυπά» έναν στους επτά άνδρες κάποια στιγμή στη ζωή τους –πρόκειται για τον συχνότερα εμφανιζόμενο ανδρικό καρκίνο και τη δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου από καρκίνο μετά τον καρκίνο του πνεύμονα στο «ισχυρό» φύλο που αποδεικνύεται αρκετές φορές… ανίσχυρο απέναντί του -, προσπαθούν να δημιουργήσουν μια πιο αποτελεσματική «ασπίδα προστασίας» εναντίον του. Και αυτό το νέο τεστ αίματος που αναλύει πολλές και διαφορετικές παραμέτρους φαίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει τον… προστάτη πολλών ανδρών που σήμερα υποβάλλονται σε άχρηστες βιοψίες ή, αντιθέτως, πάσχουν από επιθετικό καρκίνο του προστάτη που παραμένει αδιάγνωστος με το «παραδοσιακό» τεστ.

Η κλινική αξιολόγηση του τεστ Stockholm3 θα διεξαχθεί σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Friedrich-Alexander στη Γερμανία, το Πανεπιστήμιο Erasmus στην Ολλανδία, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μάαστριχτ στην Ολλανδία, το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο και το Πανεπιστήμιο της Γάνδης, επίσης στο Βέλγιο. Γιατί όμως η νέα διαγνωστική εξέταση φαίνεται τόσο υποσχόμενη;

Διότι, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, εντοπίζει 20% περισσότερους επιθετικούς καρκίνους του προστάτη σε σύγκριση με το συμβατικό τεστ μέτρησης του ειδικού προστατικού αντιγόνου (Prostate Specific Antigen, PSA) ενώ παράλληλα μειώνει τον αριθμό άχρηστων βιοψιών κατά 50%. Πώς επιτυγχάνονται αυτά τα εντυπωσιακά ποσοστά; Ουσιαστικώς λειτουργεί η «ισχύς (πολλών δεικτών) εν τη ενώσει». Και ιδού τι εννοούμε: για να εξαχθεί το τελικό αποτέλεσμα, συνδυάζονται πέντε πρωτεϊνικοί δείκτες στο πλάσμα του αίματος (ολικό προστατικό αντιγόνο, ελεύθερο προστατικό αντιγόνο, εξοκινάση 2, β-μικροσεμινοπρωτεΐνη, πρωτεΐνη ΜΙC-1) με γενετικούς δείκτες (περισσότεροι από 100 μονονουκλεοτιδικοί πολυμορφισμοί) καθώς και με κλινικές παραμέτρους (ηλικία, ιστορικό προηγούμενης βιοψίας του προστάτη, οικογενειακό ιστορικό βιοψίας του προστάτη, χρήση αναστολέων της 5α-αναγωγάσης). Επιπροσθέτως η δακτυλική εξέταση του προστάτη καθώς και το μέγεθος του αδένα χρησιμοποιούνται στο συνολικό σκορ σε άνδρες που έχουν ήδη επισκεφθεί ουρολόγο. Ο συνδυασμός όλων των δεδομένων δημιουργεί έναν αλγόριθμο, ο οποίος και οδηγεί στην ανίχνευση του κινδύνου για επιθετικό καρκίνο του προστάτη.

Αυτό το συνδυαστικό, εξονυχιστικό τεστ, «πατέρας» του οποίου είναι ο καθηγητής Επιδημιολογίας του Καρκίνου στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα Χένρικ Γκρένμπεργκ, έχει ήδη δοκιμαστεί σε άνδρες 50-70 ετών στο πλαίσιο μελέτης με περισσότερους από 60.000 συμμετέχοντες που διήρκεσε από το 2012 ως το 2015. Αποτελέσματα της μεγάλης μελέτης έχουν δημοσιευθεί σε πλήθος έγκριτων επιστημονικών περιοδικών συμπεριλαμβανομένων των «Τhe Lancet Oncology», «Nature Reviews Clinical Oncology» και «European Urology Focus». Σύμφωνα με αυτά, σε όλους τους συμμετέχοντες διεξήχθη τόσο το τεστ Stockholm3 όσο και η συμβατική εξέταση PSA και έγινε σύγκριση των ευρημάτων. Σε ό,τι αφορούσε συγκεκριμένα τις βιοψίες, προέκυψε πως με τη συμβατική εξέταση 2.796 άνδρες υποβλήθηκαν σε βιοψία του προστάτη, αριθμός που θα μπορούσε να μειωθεί κατά 55% με το νέο τεστ. Επιπλέον, το 79% από τις 1.794 βιοψίες οι οποίες έδωσαν αρνητικά αποτελέσματα θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εξαρχής με τη νέα εξέταση, όπως και το 27% από τις 466 βιοψίες ανδρών με μεγάλες πιθανότητες για καρκίνο με βάση τη συμβατική εξέταση.

Την ίδια στιγμή όμως το τεστ της… Στοκχόλμης φάνηκε από τη μελέτη ότι μπορεί να «ξετρυπώσει» άνδρες που κινδυνεύουν σοβαρά εξαιτίας του καρκίνου τους και διαφεύγουν την «παραδοσιακή» εξέταση. Συγκεκριμένα, κατά τους δημιουργούς της νέας εξέτασης, το τεστ Stockholm3 μπορεί να ανιχνεύσει πολύ αποτελεσματικότερα από την εξέταση PSA τον επιθετικό καρκίνο σε άνδρες με επίπεδα PSA της τάξεως των 1-3 ng/ml αίματος. Σημειώνεται ότι σε γενικό πλαίσιο τιμές κάτω των 4 ng/ml θεωρούνται φυσιολογικές (είναι όμως ενδεικτικές και δεν αποκλείουν καρκίνο), ενώ τιμές PSA άνω των 10 ng/ml συνδέονται με ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες διάγνωσης με τη νόσο (πέντε στους δέκα άνδρες με τέτοιες τιμές διαγιγνώσκονται με καρκίνο). Σε κάθε περίπτωση, με τη συμβατική εξέταση οι καρκίνοι που συνδέονται με χαμηλές τιμές PSA συνήθως δεν ανιχνεύονται, τη στιγμή που, κατά τους ειδικούς, στην ηλικιακή ομάδα 50-70 ετών τέσσερις στους 10 άνδρες παρουσιάζουν τιμές PSA μεταξύ 1 και 3 ng/ml. Σε αυτή την ομάδα του χαμηλού PSA το STHLM3 μπορεί να ανιχνεύσει ότι το 30% των βιοψιών θα φέρει στο φως επιθετικούς καρκίνους σε σύγκριση με ποσοστό ανίχνευσης επιθετικών καρκίνων της τάξεως του μόλις 8% σε άνδρες που έχουν υποβληθεί σε βιοψία έπειτα από παραπομπή τους με βάση την εξέταση PSA.

Σε δηλώσεις του ο δρ Γκρένμπεργκ σημείωσε: «Σήμερα η εξέταση PSA που εφαρμόζεται παγκοσμίως για τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη δεν μπορεί να διαχωρίσει σε πολλές περιπτώσεις τους «κακούς» από τους «καλούς» καρκίνους και συχνά δίνει ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Ετσι άνδρες που δεν έχουν καρκίνο στον προστάτη ή εμφανίζουν μια «τεμπέλικη» μορφή καρκίνου η οποία δεν απαιτεί θεραπεία παρά μόνο παρακολούθηση υποβάλλονται σε άχρηστες και επώδυνες βιοψίες στον αδένα. Επιπροσθέτως, της εξέτασης PSA διαφεύγουν πολλοί άνδρες με επιθετικό καρκίνο και τα αποτελέσματα του τεστ είναι δύσκολο αρκετές φορές να ερμηνευθούν από τους θεράποντες ιατρούς».

Κατά τον καθηγητή Γκρένμπεργκ, το νέο τεστ δίνει λύση σε πολλά από αυτά τα προβλήματα μέσα από μια φρέσκια οπτική που βασίζεται στη σωστή σύνθεση των δεδομένων. «Αν το καλοσκεφτούμε, ακόμη και σήμερα στην κλινική πράξη χρησιμοποιούμε πολλές από τις παραμέτρους που περιλαμβάνονται στο STHLM3. Τα νέα αποτελέσματα όμως δείχνουν ότι δεν χρησιμοποιούμε τις παραμέτρους που έχουμε στα χέρια μας αποτελεσματικά».

Νέος στόχος λοιπόν με το τεστ που αναμένεται να κατακτήσει την Ευρώπη είναι η ορθότερη διάγνωση και αντιμετώπιση του κάθε ασθενούς. Παράλληλα, φαίνεται ότι το σουηδικό διαγνωστικό «μοντέλο» μπορεί να σώσει εκτός από πολλούς άνδρες και τα συστήματα υγείας διαφορετικών χωρών. Ενδελεχής οικονομική μελέτη που διεξήγαγαν ο δρ Γκρένμπεργκ και η ομάδα του εκτιμά το κόστος του νέου τεστ στα 200 ευρώ. «Με αυτό το κόστος τα συστήματα υγείας θα γλιτώσουν χρήματα από την πρώτη ημέρα εφαρμογής της εξέτασης, καθώς θα σταματήσουν να γίνονται πολλές άχρηστες βιοψίες» είπε ο καθηγητής.

Αν τα αποτελέσματα του τεστ Stockholm3 είναι αρνητικά, κρίνεται ότι ο άνδρας έχει χαμηλό ή φυσιολογικό κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη και συστήνεται να υποβληθεί σε επαναληπτική εξέταση σε 6-10 χρόνια. Εάν η απάντηση είναι θετική, ο άνδρας θα πρέπει να απευθυνθεί σε ουρολόγο, ο οποίος θα κρίνει με βάση το μέγεθος του προστάτη και τα αποτελέσματα της δακτυλικής εξέτασης αν επιβάλλεται βιοψία. Σε περίπτωση που ο ειδικός κρίνει ότι δεν επιβάλλεται βιοψία, η νέα εξέταση αίματος συστήνεται να επαναληφθεί σε δύο έτη.

Υπάρχει και μια ομάδα στην οποία δεν έχει αποδειχθεί η αξία του STHLM3. Πρόκειται για τους άνδρες που βρίσκονται υπό παρακολούθηση έχοντας ήδη διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη. Παράλληλα η αξία του τεστ δεν έχει εκτιμηθεί σε άνδρες κάτω των 50 ετών ή άνω των 70 ετών.

Η ομάδα του Καρολίνσκα συνεχίζει να εξελίσσει τις προοπτικές της εξέτασης για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτή τη στιγμή το τεστ μελετάται σε συνδυασμό με μαγνητική τομογραφία για την ορθότερη ανίχνευση επιθετικών καρκίνων του προστάτη –αποτελέσματα αυτής της μελέτης αναμένονται στα τέλη του 2017.

Ελπίζουμε να δούμε στο άμεσο μέλλον μια… σουηδική επέλαση (και στη χώρα μας) προς όφελος πολλών ανδρών που σήμερα ζουν στο σκοτάδι ή στην αμφιβολία απέναντι σε έναν καρκίνο που κάποιες φορές είναι ο… δρ Τζέκιλ και άλλες ο μίστερ Χάιντ (και είναι σημαντικό να ξέρει ο κάθε άνδρας με ποιον από τους δύο… κυρίους έχει να κάνει).