Δυσκολεύεστε να θυμηθείτε αριθμούς τηλεφώνων; Κάνετε νοερά μια λίστα με τα ψώνια για το σουπερμάρκετ αλλά τελικά, όταν επιστρέφετε, ανακαλύπτετε ότι έχετε ξεχάσει τα μισά; Σας είναι αδύνατον να θυμηθείτε πώς λένε τον περιπτερά όπου αγοράζετε αραιά και πού την εφημερίδα σας παρά το γεγονός ότι σας έχει πει επανειλημμένως το όνομά του; Μη στενοχωριέστε, υπάρχει λύση στο πρόβλημά σας. Αρκεί να προπονηθείτε, με επιμέλεια και προσήλωση, σαν τους… αθλητές της μνήμης. Και, αν επιμείνετε, τίποτε δεν αποκλείει να γίνετε πραγματικά πρωταθλητής. Συμβουλές από τον πλέον αρμόδιο στον τομέα αυτόν, τον παγκόσμιο πρωταθλητή μνήμης και κάτοχο του ρεκόρ Γκίνες Μπόρις Κόνραντ, ο οποίος είναι επίσης νευροεπιστήμονας. Σε πρόσφατη μελέτη έδειξε μάλιστα ότι ο καθένας μπορεί να βελτιώσει θεαματικά τη μνήμη του αν ακολουθήσει συγκεκριμένες τεχνικές. Λεπτομέρειες στις σελίδες που ακολουθούν.

«Νους υγιής εν σώματι υγιεί» έλεγαν οι πρόγονοί μας προτρέποντάς μας να ασκηθούμε σωματικά. Οπως φαίνεται όμως για να είναι ο νους μας ακόμη υγιέστερος καλό είναι να τον… γυμνάζουμε. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι νοητικές ασκήσεις βελτιώνουν τις πνευματικές μας επιδόσεις. Μια πρόσφατη ωστόσο ξεχώρισε γιατί εστίασε για πρώτη φορά ειδικά στη μνήμη –έναν τομέα καθοριστικό, όχι μόνο για τις γνωσιακές λειτουργίες μας αλλά και για την ίδια την ταυτότητά μας. Οπως έδειξε, με μια καλή «προπόνηση» ο καθένας από εμάς μπορεί να βελτιώσει θεαματικά τη μνήμη του αποκτώντας επιδόσεις πρωταθλητή που διαρκούν. Ως καταλληλότερη δε μέθοδος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο αναδεικνύεται, σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, αυτή που είναι γνωστή ως τα «παλάτια της μνήμης» ή «μέθοδος των τόπων» (method of loci), μια τεχνική που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Ελληνες και ρωμαίοι ρήτορες και πρόσφατα απέκτησε τηλεοπτική αίγλη χάρη στη σειρά «Σέρλοκ».



Υπερμνήμονες στον τομογράφο
Πριν από μερικά χρόνια νευροεπιστήμονες με επικεφαλής τον Μάρτιν Ντρέσλερ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ραντμπάουντ στο Ναϊμέχεν της Ολλανδίας, εξέτασαν στον τομογράφο τους εγκεφάλους των πρωταθλητών της μνήμης –ατόμων που εμφανίζουν εξαιρετικές επιδόσεις σε αγώνες μνήμης απομνημονεύοντας μέσα σε λίγα λεπτά εκατοντάδες λέξεις, αριθμούς με πολλές δεκάδες ψηφία, τραπουλόχαρτα κ.λπ. –με στόχο να δουν αν εμφάνιζαν διαφορές σε σχέση με εκείνους των «κοινών θνητών». Οπως διαπίστωσαν οι υπερμνήμονες δεν είχαν καμία ανατομική διαφορά ούτε διέθεταν κάποια γνωσιακή υπεροχή σε σχέση με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Αντιθέτως οι εντυπωσιακές επιδόσεις τους φαίνονταν να είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης με συγκεκριμένες τεχνικές ή «μνημονικές στρατηγικές», όπως ονομάζονται, και ιδιαίτερα με εκείνη των «παλατιών της μνήμης».
Θέλοντας να διερευνήσουν σε ποιον βαθμό αυτού του είδους οι τεχνικές μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη όσων τις εφαρμόζουν οι επιστήμονες προχώρησαν σε μία ακόμη μελέτη, βάζοντας αυτή τη φορά στον τομογράφο και εθελοντές οι οποίοι δεν είχαν ιδιαίτερες επιδόσεις στην απομνημόνευση, ούτε είχαν εφαρμόσει ποτέ κάποια μνημονική στρατηγική. Τόσο οι πρωταθλητές όσο και οι εθελοντές εξετάστηκαν σε κατάσταση ανάπαυσης και ενώ έκαναν ασκήσεις μνήμης. Η μόνη διαφορά που εντοπίστηκε ήταν ότι στους εγκεφάλους των πρωταθλητών εμφανίζονταν συγκεκριμένα μοτίβα συνδεσιμότητας τα οποία απουσίαζαν από τους εγκεφάλους των εθελοντών. Στη συνέχεια οι εθελοντές χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα εκπαιδεύθηκε στη μέθοδο των παλατιών της μνήμης από τον παγκόσμιο πρωταθλητή της μνήμης Μπόρις Νικολάι Κόνραντ, ο οποίος είναι και ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Neuron». «Τους έκανα το πρόγραμμα εκπαίδευσης που παραδίδω όταν κάποια εταιρεία ή κάποιος οργανισμός με καλούν για να εκπαιδεύσω στη μνήμη το προσωπικό τους» λέει στο «Βήμα» ο νευροεπιστήμονας, ο οποίος είναι επίσης κάτοχος του ρεκόρ Γκίνες για την καλύτερη μνήμη στον κόσμο. Η δεύτερη ομάδα εκπαιδεύθηκε με άλλες μεθόδους για τη βελτίωση της λειτουργικής μνήμης ενώ η τρίτη ομάδα ελέγχου δεν έλαβε καμία εκπαίδευση.
Βελτίωση που διαρκεί
Εξι εβδομάδες μετά οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν ξανά. Οπως διαπιστώθηκε, οι εθελοντές της πρώτης ομάδας που είχαν εκπαιδευθεί με τη μέθοδο των παλατιών της μνήμης είχαν βελτιώσει θεαματικά τις επιδόσεις τους στα τεστ μνήμης ενώ παράλληλα ο εγκέφαλός τους εμφάνιζε τα ίδια μοτίβα συνδεσιμότητας με των πρωταθλητών της μνήμης.

Οι εθελοντές της δεύτερης ομάδας είχαν κάποια βελτίωση στις επιδόσεις στα τεστ μνήμης αλλά όχι τόσο θεαματική, ενώ δεν εμφάνιζαν καμία διαφορά στη συνδεσιμότητα του εγκεφάλου. Οι εθελοντές της τρίτης ομάδας δεν είχαν καμία βελτίωση και καμία διαφορά στη συνδεσιμότητα. Οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν ξανά ύστερα από τέσσερις μήνες και τα αποτελέσματα ήταν τα ίδια, κάτι το οποίο σημαίνει ότι εκείνοι που εκπαιδεύτηκαν με τη μέθοδο των παλατιών της μνήμης είχαν βελτίωση που διαρκούσε, τόσο στις επιδόσεις στα τεστ μνήμης όσο και στα μοτίβα της συνδεσιμότητας του εγκεφάλου. «Είδαμε ότι οι συνδέσεις στον εγκέφαλο άλλαξαν, αλλά μόνο σε όσους εκπαιδεύθηκαν μαζί μου με τη μέθοδο των τόπων» αναφέρει ο κ. Κόνραντ. Αν και οι διαφορές αφορούσαν συνολικά τη συνδεσιμότητα στον εγκέφαλο, δύο περιοχές που είναι γνωστό ότι εμπλέκονται στη μνήμη φάνηκαν να «πρωταγωνιστούν»: ο έσω προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος σχετίζεται με την οργάνωση, και ο ραχιοπλευρικός προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος σχετίζεται με τη στρατηγική. «Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήσαμε ωστόσο δεν επιτρέπουν να πούμε αν οι συγκεκριμένες περιοχές είχαν εντονότερη δραστηριότητα» διευκρινίζει ο ερευνητής.



Φτιαγμένοι για εικόνες
Ισχυρή παρουσία είχε επίσης ο οπτικός φλοιός, κάτι το οποίο ήταν κατά κάποιον τρόπο αναμενόμενο εξαιτίας του είδους της «προπόνησης» που κάνουν οι πρωταθλητές της μνήμης. «Ολες οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε βασίζονται στη χρήση εικόνων για να θυμηθούμε. Φτιάχνεις νοητικά εικόνες, πλάθεις ιστορίες, και αυτές σε βοηθούν να θυμάσαι» εξηγεί ο κ. Κόνραντ. «Η τεχνική των παλατιών της μνήμης αφορά επιπλέον τους τόπους και βοηθάει να θυμάται κάποιος κάτι με μια συγκεκριμένη σειρά. Οι άλλες ουσιαστικά βασίζονται στην ίδια λογική, την οπτική σκέψη, και χρησιμοποιούνται όταν η σειρά δεν έχει και τόση σημασία. Οταν πρέπει να θυμηθείς ονόματα, για παράδειγμα, δεν χρειάζεσαι σειρά, οπότε χρησιμοποιείς μια άλλη στρατηγική. Οι τεχνικές αυτές δεν είναι ανταγωνιστικές, και όλες τους βασίζονται στην οπτικοποίηση αυτών που πρέπει κάποιος να απομνημονεύσει». Οι μέθοδοι του είδους, εξηγεί, λειτουργούν επειδή ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος για να θυμάται εικόνες και να κάνει οπτικούς συνειρμούς. «Επομένως αν μπορέσει κάποιος να μετατρέψει μια αφηρημένη έννοια, κάτι που είναι δύσκολο να μάθει, σε εικόνα θα μπορεί να το θυμάται καλύτερα».
Προπονηθείτε με συνέπεια
Παρά το γεγονός ότι, όπως έδειξε η μελέτη, τα οφέλη από τα παλάτια της μνήμης είναι άμεσα και μακροπρόθεσμα, για να τα διατηρήσει κάποιος θα πρέπει να «προπονείται» τακτικά. Αυτός ο τρόπος σκέψης, μας λέει ο πρωταθλητής ο οποίος αναφέρει επανειλημμένως ότι προτού αρχίσει στα εφηβικά του χρόνια να τον εφαρμόζει δεν είχε ιδιαίτερα καλή μνήμη, δεν γίνεται ποτέ «αυτόματος». «Ακόμη και οι πρωταθλητές της μνήμης πρέπει να τον εφαρμόσουν εσκεμμένα, αυτό δεν γίνεται αυθόρμητα» αναφέρει. Και αν το αφήσεις… σε αφήνει. «Το ότι γνωρίζεις την τεχνική δεν σε βοηθάει αν δεν τη χρησιμοποιείς» τονίζει. «Ολα βασίζονται στην τακτική χρήση της. Και μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις για πάρα πολλά διαφορετικά πράγματα. Οταν γνωρίζεις καινούργιους ανθρώπους, όταν πρέπει να μάθεις κάτι, όταν μαθαίνεις μια ξένη γλώσσα, όταν μελετάς, όταν διαβάζεις ένα κείμενο και θέλεις να συγκρατήσεις πληροφορίες, όταν έχεις να κάνεις μια ομιλία, πάντα μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή τη μέθοδο. Αν όμως δεν το κάνεις, δεν υπάρχει όφελος». Αυτό σημαίνει, όπως προσθέτει, ότι δεν υπάρχει «μεταφορά» του πλεονεκτήματος στη γενική μνήμη. «Κάποιος που κάνει αυτού του είδους την «προπόνηση» θα εξακολουθήσει να ξεχνάει μερικές φορές τα κλειδιά του –εμένα μου συμβαίνει» λέει, διευκρινίζοντας ότι αυτού του είδους τα «ατοπήματα» δεν εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία της λειτουργίας της μνήμης ενώ παράλληλα έχουν στενότερη σχέση με την προσοχή.
Αν θέλετε να ξεκινήσετε και εσείς την προπόνηση με περισσότερες οδηγίες από τις σύντομες που σας δίνουμε εδώ, μπορείτε να επισκεφθείτε το www.memocamp.com<, τον ιστότοπο που χρησιμοποίησαν συμπληρωματικά και οι εθελοντές της μελέτης, ή το >https://app.memoryleague.com, το οποίο συνιστά ο Μπόρις Νικολάι Κόνραντ. Επίσης, αν θέλετε να έλθετε σε επαφή με τον ίδιο για διαλέξεις ή μαθήματα, θα τον βρείτε στο www.boriskonrad.de. Αν πάλι προτιμάτε τα βιβλία και θέλετε να εντρυφήσετε περισσότερο, όχι μόνο στις μεθόδους, αλλά και στον κόσμο των πρωταθλημάτων μνήμης και στην όλη συζήτηση γύρω από αυτά, δοκιμάστε το εξαιρετικό «Χορεύοντας με τον Αϊνστάιν» του Τζόσουα Φόερ από τις εκδόσεις Λιβάνη.

Για να θυμάστε αριθμούς

Η πιο βασική στρατηγική για να απομνημονεύει κάποιος αριθμούς είναι το λεγόμενο «Major system» (μπορείτε να το βρείτε και σε εφαρμογή για έξυπνα κινητά). Οι αριθμοί μετατρέπονται σε σύμφωνα της αλφαβήτου και στη συνέχεια αυτά χρησιμοποιούνται για να σχηματίσουν λέξεις, οι οποίες απομνημονεύονται ως εικόνες και μπορούν να συνδυαστούν με άλλες τεχνικές, όπως τα παλάτια της μνήμης, αν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Για παράδειγμα, από τα σύμφωνα που προτείνονται στο λατινικό αλφάβητο για τους αριθμούς 1 και 2 είναι το d και το n. Χρησιμοποιώντας τα ως «βάση» ο Μπόρις Νικολάι Κόνραντ έχει φτιάξει για τον αριθμό 12 την εικόνα ενός δεινοσαύρου (dinosaur) και, όπως λέει, κάποιες φορές όταν έπρεπε να απομνημονεύσει μεγάλες σειρές από αριθμούς, «έβλεπε» συχνά την αρκετά αλλόκοτη εικόνα ενός δεινοσαύρου επάνω στο κρεβάτι του. Αρχικά ίσως η τεχνική φαίνεται περίπλοκη, καθώς συγκεκριμένα σύμφωνα αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα ψηφία, από τη στιγμή όμως που κάποιος μάθει να τη χρησιμοποιεί θεωρείται εύκολη και εξαιρετικά αποτελεσματική.

Για να μην ξεχνάτε ονόματα

Η «μνημονική στρατηγική προσώπου-ονόματος», όπως είναι γνωστή, βασίζεται αποκλειστικά σε εικόνες και στις προσωπικές σας γνώσεις και εμπειρίες. Το «κλειδί» για να «γράψετε» στη μνήμη σας το όνομα κάποιου που μόλις σας σύστησαν είναι να τον τοποθετήσετε σε μια εικόνα η οποία θα σχετίζεται με το όνομά του. «Φτιάχνετε μια εικόνα για το όνομα και στη συνέχεια τη συνδυάζετε με το πρόσωπο του συγκεκριμένου ατόμου» εξηγεί ο Μπόρις Κόνραντ. «Για παράδειγμα, αν θέλετε να θυμάστε κάποιον που έχει το δικό μου όνομα, μπορείτε να σκεφθείτε από μέσα σας «α, ξέρω ήδη τον τενίστα Μπόρις Μπέκερ», οπότε θα σκεφθείτε εμένα να παίζω τένις με τον Μπόρις Μπέκερ, ώστε να θυμάστε ότι με λένε Μπόρις. Αν προσπαθήσετε, πραγματικά θα δείτε αυτή την εικόνα την επόμενη φορά που θα με συναντήσετε και θα θυμηθείτε το όνομά μου». Ενα άλλο παράδειγμα που δίνει είναι με το επώνυμο Μίλερ, το οποίο σημαίνει Μυλωνάς: όπως λέει, φαντάζεται τον άνθρωπο που το έχει δίπλα σε έναν ανεμόμυλο σε ένα καταπράσινο τοπίο, ενδεχομένως σε ένα ταξιδάκι αναψυχής στην Ολλανδία.

Για να μάθετε ξένες γλώσσες

Η απομνημόνευση των νέων λέξεων όταν κάποιος μαθαίνει ξένες γλώσσες συχνά είναι δύσκολη, μπορεί όμως να γίνει ευκολότερη χρησιμοποιώντας τη μνημονική στρατηγική των ξένων γλωσσών. Αυτή έχει ουσιαστικά δύο στάδια. Αρχικά φτιάχνετε μια λέξη-κλειδί στη δική σας γλώσσα η οποία να σχετίζεται με κάποιον τρόπο ηχητικά με την ξένη λέξη που θέλετε να απομνημονεύσετε. Στη συνέχεια συνδυάζετε τις δύο λέξεις σε μια εικόνα. «Για παράδειγμα, για τη λέξη «iglesia», που στα ισπανικά σημαίνει «εκκλησία», εγώ έχω ως λέξη-κλειδί το ιγκλού, του οποίου η αρχή ακούγεται ίδια με το iglesia» λέει ο Μπόρις Κόνραντ. «Η εικόνα που βλέπω είναι ένα ιγκλού που μετατρέπεται σε εκκλησία».

Φτιάξτε μια ιστορία

Εκτός από τα παλάτια της μνήμης, μια άλλη μέθοδος για να θυμάστε πράγματα με μια ορισμένη σειρά είναι να πλάθετε με αυτά μια ιστορία – τεχνική αγαπητή μεταξύ άλλων στον δαιμόνιο Ηρακλή Πουαρό, τον ντετέκτιβ της Αγκαθα Κρίστι. Η συγκεκριμένη μνημονική στρατηγική απαιτεί ιδιαίτερη δημιουργικότητα (και παράλληλα την ενισχύει), αφού καλεί όποιον την εφαρμόζει να γίνει κάτι σαν… παραμυθάς – δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται ιδανική για παιδιά. Πώς λειτουργεί; Παίρνετε το πρώτο στη σειρά από τα πράγματα που πρέπει να θυμηθείτε και ξεκινάτε μια ιστορία με αυτό, ενσωματώνοντας διαδοχικά καθώς ξετυλίγεται η πλοκή της τα επόμενα στοιχεία της λίστας που θέλετε να απομνημονεύσετε. Αν η μυθοπλασία σάς φαίνεται δύσκολη, μπορείτε να διαλέξετε μια ιστορία που ήδη γνωρίζετε και να την αλλάξετε ελαφρά προσθέτοντας τα δικά σας στοιχεία.

Η μέθοδος των τόπων ή τα παλάτια της μνήμης

Η «κορωνίδα» των μνημονικών στρατηγικών ονομάζεται έτσι επειδή το «κλειδί» της είναι τόποι ή χώροι με τους οποίους είμαστε εξοικειωμένοι. Σε αυτούς τοποθετούμε σε διάφορα σημεία και ακολουθώντας μια συγκεκριμένη διαδρομή εικόνες των πραγμάτων που θέλουμε να απομνημονεύσουμε. Οταν θέλουμε να τα θυμηθούμε, ακολουθούμε νοερά την ίδια διαδρομή και τα φέρνουμε στη μνήμη μας βλέποντας ξανά τις εικόνες. Πώς λειτουργεί; «Για παράδειγμα, αν θέλετε να θυμάστε μια λίστα με τα πράγματα που πρέπει να κάνετε ή αν έχετε να κάνετε μια παρουσίαση, θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε έναν συγκεκριμένο τόπο» απαντά ο παγκόσμιος πρωταθλητής της μνήμης Μπόρις Νικολάι Κόνραντ αναφέροντάς μας ότι ένας από τους πρώτους τόπους που ο ίδιος είχε χρησιμοποιήσει ήταν το δωμάτιό του στο πατρικό του σπίτι όταν ήταν έφηβος. «Μπορείτε να ξεκινήσετε από την εξώπορτα του σπιτιού σας, μετά μπορεί να υπάρχει μια κρεμάστρα, ύστερα η πόρτα του μπάνιου, το ψυγείο και ούτω καθεξής. Στη συνέχεια σκέφτεστε μια εικόνα για κάθε θέση».

Αν, για παράδειγμα, θέλετε μετά τη δουλειά να περάσετε από τον φούρνο, να τηλεφωνήσετε στον οδοντίατρο, να ποτίσετε τα φυτά και να μαζέψετε τα ρούχα που έχετε απλώσει έξω, θα τοποθετήσετε νοερά μια φραντζόλα ψωμί στην εξώπορτα, έναν οδοντιατρικό τροχό στην κρεμάστρα, μια γλάστρα στην πόρτα του μπάνιου και μια λεκάνη με ρούχα στο ψυγείο. «Αυτά είναι πράγματα που κανονικά δεν βρίσκονται σε αυτές τις θέσεις, η εικόνα είναι παράξενη και έτσι θα τη θυμάστε» εξηγεί ο νευροεπιστήμονας. Η τεχνική προϋποθέτει ότι όλα όσα θα πρέπει να συγκρατήσετε στη μνήμη σας θα πρέπει να μετατραπούν σε εικόνες – εδώ λειτουργούν η φαντασία και η δημιουργικότητά σας και, όπως μας λέει ο κ. Κόνραντ, η μέθοδος αυτή κάνει επίσης όποιον τη χρησιμοποιεί πιο δημιουργικό. Το πιο βασικό όμως είναι η επιλογή του τόπου. «Προτού αρχίσετε να θυμάστε οτιδήποτε, θα πρέπει να σκεφθείτε τον τόπο. Αυτό είναι ένα είδος προετοιμασίας» τονίζει. «Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να κάνετε έναν κατάλογο με τόπους τους οποίους στη συνέχεια θα χρησιμοποιείτε για να τοποθετείτε τις εικόνες όταν θα αρχίσετε να εφαρμόζετε την τεχνική».
Για να θυμάστε αριθμούς

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ